جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

فهم تعابیر و اسامی مبهم قرآن از عصر نزول تاکنون محل توجه عالمان تفسیر و علوم قرآنی بوده ‌است. تعبیر «النبأ العظیم» در سوره نبأ یکی از مصادیق مبهم قرآنی است که در تراث مکتوب اسلامی به استناد منابع روایی، قرآنی، اقوال صحابه و تابعان در علوم گوناگون اسلامی محل توجه دانشمندان قرار گرفته ‌است. در علم کلام و تفسیر، به‌ترتیب، از آن‌ سو که با ولایت و پیامدهایش پیوند دارد و تعیین مصداق و بلکه مصداق اکمل آن به حل تنافی و جمع اقوال و نظریات می‌انجامد دامنه بحث گسترده ‌است. علی j به عنوان مصداق اکمل تعبیر مذکور، فرضیه‌ای است که علاوه بر بررسی سندی و محتوایی روایات و پاسخ برخی اشکالات، برای اثباتش از روش تفسیر قرآن به قرآن و وجود رابطه زبان‌شناختی میان مفهوم و مصداق «نبأ عظیم» استفاده شده ‌است. در بدو امر با الهام‌گرفتن از روایات، احتمالی قابل دفاع مبنی بر اکملیت حضرت علی j برداشت کرده‌ایم، و سپس با مشخص‌کردن ملاک‌ها از سیاق سوره نبأ و یافتن مصادیق مؤید به تاریخ و تطبیق آنان، به بارزترین مصداق آن دست یافته‌ایم.

با آغاز نزول قرآن، در جامعه اسلامی عده‌ای به نام «قُرّاء» مطرح شدند. قراء نقش اساسی در تبلیغ، ترویج و تبیین قرآن و اسلام در جوامع اسلامی داشتند. بنابراین، شناخت قراء، نقش آنان و گرایش مذهبی و اعتقادی‌شان مهم است. در سده چهارم، قرائت‌های قراء سبعه برگزیده شد و قراء عشره و اربعه عشر نیز در سال‌های بعد افزوده شدند. در واقع، تا عصر حاضر، قراء و قرائات چهارده‌گانه در میان جوامع اسلامی مشهور و متداول بوده است. بنا بر ملاک‌هایی از این دست می‌توان به شیعه‌بودن افراد پی برد: ذکر نام در کتب تاریخی‌رجالی به عنوان شیعه، ارتباط با ائمه b و تجلیل ائمه b از ایشان، مخالفت با بنی‌امیه و بنی‌عباس و نقل روایات فضائل ائمه b. از میان قاریان چهارده‌گانه پنج نفر از آنها شیعه هستند. از نتایج این پژوهش اینکه نقش مهم قاریان شیعی را در قرائت قرآن در جهان اسلام نمی‌توان منکر شد. از این‌رو پژوهش پیش رو گرایش مذهبی قراء چهارده‌گانه را بررسی می‌کند. محور اصلی پژوهش بررسی گونه تشیع قراء شیعی در میان قاریان چهارده‌گانه است که نوآوری این تحقیق نیز محسوب می‌شود.

هدف این پژوهش امکان‌سنجی تعریف وجود خدا از منظر فلاسفۀ صاحب‌مکتب و تأثیرگذار در جهان اسلام، یعنی ابن‌سینا، سهروردی و ملاصدرا است. روش این پژوهش، کتاب‌خانه‌ای و رویکردش تحلیلی، توصیفی و تطبیقی است. بعد از بررسی و تحلیل دیدگاه‌ها و راهکارهای مطرح‌شده به این نتیجه رسیدیم که: 1. خدا تعریف‌پذیر است؛ 2. خدا از طریق تعاریف حدّی حقیقی تعریف‌ناپذیر است؛ 3. خدا را از طریق لوازم عقلی می‌توان تعریف کرد. تعریف به لوازم عقلی از نوع تعریف رسمی است و به دلیل اشتمال لوازم قریب شیء کارکرد حدّ حقیقی را دارد. با این تبیین نظریه تعریف‌پذیری وجود خدا با قاعده «الواجب لاحدّ له» تعارضی نخواهد داشت؛ زیرا مفاد قاعده، خدا را از طریق تعاریف حدّی ماهوی حقیقی تعریف‌ناپذیر می‌داند، ولی با پذیرش تعریف به لوازم عقلی این تعارض حل خواهد شد.

یکی از فضایل مشهور حضرت علی j حدیث سدّ الابواب است که پیامبر (ص) دستور فرمود همه درها به‌ سوی مسجد ایشان بسته شود، غیر از بابِ خانه علی j. در برخی نقل‌های این حدیث، به علتِ این امر هم تصریح شده که «لزوم تطهیر مسجد از آلودگی‌ها» است، و نشان می‌دهد که حضرت علی j از هر گونه آلودگیِ باطنی مبرّا است. در مقابل این فضیلت، روایتی در کتب اهل‌ سنت ذکر شده که پیامبر اجازه داده‌اند ابوبکر نیز خوخه (دریچه/پنجره)‌ای به سوی مسجد داشته ‌باشد. عالمان عامه از این روایت، اشاره به خلافت و جانشینیِ ابوبکر را برداشت کرده‌اند. مقاله حاضر پس از نقل آرای اهل‌ سنت در هر دو روایت، صرف نظر از اشکال‌های سندی و متنیِ روایت خوخه، تناقض‌ها و دوگانگی‌ها را در برداشت روشن کرده، و به دنبال کسب پاسخ این پرسش از عالمان اهل‌ سنت است که: «چرا حدیث سدّ الابواب که عالمان شیعه و اهل‌ سنت آن را صحیح بلکه متواتر شمرده‌اند، چنین اشاره‌ای به خلافت امام‌ علی j ندارد؟». روش گردآوری مطالب در این مقاله کتاب‌خانه‌ای، و پردازش آنها توصیفی‌تحلیلی است.

ائمه اطهار b، حاملان اسرار الاهی‌اند که به دلیل اختلاف ظرفیت انسان‌ها، به کتمانشان سفارش شده‌اند. در متون روایی، توصیه‌هایی درباره لزوم تقیه، کتمان و اشارت‌هایی در بهره‌گیری از ایماء، اشاره و رمزگویی در باب مسائل دینی دیده می‌شود. در آموزه‌های ائمهb ، تأکید بلیغ بر کاربرد این روش‌ها در تعامل علمی و دینی با دیگران و نیز التزام به طبقه‌بندی حقایق، به وقت تبیین تعلیمات دینی وجود دارد. این نوشتار سخنان اهل بیت b درباره این اصل را بررسی کرده و به این نتیجه رسیده است که امامان شیعه برای حفظ و طبقه‌بندی اسرار و معارف دینی و در نتیجه برای محافظت از جامعه ایمانی، اصل کتمان سرّ را مطرح کرده‌اند. کتمان سرّ، اصلی راهبردی است که به منظور حفاظت از ایمان مخاطب و احتراز از آسیب به اعتقاد آنها در مقابل معارفی که ظرفیت درک آن را ندارند، تحقق یافته است؛ به گونه‌ای که مراقبت‌نکردن از این اصل نتایج جبران‌ناپذیری به دنبال خواهد داشت.

دوره فاطمیان از دوره‌های برجسته تاریخ اسلام است که با توجه به گستره زمانی و وسعت قلمرو حکومتی سزاوار تحقیقات جدی و جدید است. حکومت دویست‌ساله‌شان بر مصر و تأثیرگذاری‌شان بر تمدن اسلامی به ‌خودی خود کافی است که آنها را شایسته چنین امعان نظری کند. تحقیق حاضر با هدف شناخت اقدامات عملی فاطمیان مصر در راستای کمک به ایجاد تمدن اسلامی انجام شده است. بدین منظور اقدامات عملی خلفای فاطمی، که از مظاهر تمدن‌ساز محسوب می‌شود، نظیر مناسبات ایشان با قدرت‌های همجوار، ساخت و ایجاد مراکز علمی و کتاب‌خانه‌ها، تشکیل کرسی‌های علمی در قالب دارالحکمه‌ها و دارالعلم‌ها و فعالیت‌های دیگر نظیر ترجمه و تألیف کتب بررسی شده است. پژوهش حاضر به روش توصیفی‌تحلیلی با استناد به منابع تاریخی و دست اول بر این نکته نیز تأکید می‌کند که فاطمیان در دوره حکومت بر مصر توانستند به دلیل اقتضائات سیاسی‌اجتماعی در جهت آرمان‌های آزادی‌خواهانه‌شان و در راستای کمک به تمدن‌سازی مسلمانان سیاست تسامح‌گرایانه‌ای را در پیش بگیرند. اتخاذ این رویکرد و سیاست تساهل و تسامح در برابر ادیان و مذاهب دیگر به میزان چشمگیری در شکل‌گیری تمدن اسلامی قرون سوم و چهارم، که از آن به دوران طلایی تمدن اسلامی یاد می‌شود، تأثیرگذار بوده و چون مناسبات این دولت با دولت‌های همجوار و هم‌زمان در این تأثیر‌گذاری و نقش آنان در شکوفایی فرهنگ و تمدن و رواداری مذهبی تأثیر داشته است، این محور نیز در آغاز نوشتار بررسی می‌شود.