جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

بازسازی اندیشه دینی یکی از مولفه های اساسی گفتمان دینی- سیاسی ایران معاصر به شمار می آید که در جهت تجدید حیات دینی و کارآمدتر کردن دین صورت پذیرفته است. این بازسازی متضمن اهدافی چون تعمیم اندیشه دینی برای ایفای نقش برتر سیاسی و اجتماعی، همانند کردن آن با مقتضیات زمان و بهره گیری از توانمندیهای دین برای مبارزه با استبداد داخلی و سلطه خارجی بوده است.گسترش دامنه این بازشناسی در میان اندیشمندان شیعی ایران نقطه عطفی در تحولات فکری و عملی تاریخ معاصر ایران است. این مقاله درصدد است که ضمن توضیح این مقوله و تاثیر آن بر گفتمان سیاسی شیعه، بازسازی اندیشه دینی را از دیدگاه استاد مطهری (ره) تبیین کند.

این مقاله بر آن است تا محتوای دموکراسی را با توجه به منظر کلاسیک جدید مورد مطالعه قرار داده و نشان دهد که چرا و چگونه دموکراسی جدید، به جای پرداختن به مساله دموکراسی و اینکه دموکراسی به عنوان روشی برای حکومت مناسب است یا خیر، به این مساله پرداخته است که ترازوی دموکراسی فارغ از مطلوبیت برای تشخیص حکومت مختار، گریز راه ممکن است. این مقاله همچنین نشان می دهد که دموکراسی جدید به جهات اومانیستی آن، با آنچه که در مکاتب دینی به جهت توجه به مساله سعادت از سیاست مدن مورد تقاضا قرار می گیرد، متفاوت است. این مقاله با مرور مساله دموکراسی، ضمن بازخوانی دموکراسی و بحران های ناشی از دوره سرمایه داری در ادغام لیبرالیسم با دموکراسی که به روش تاویل متن و تجربه تاریخی از دموکراسی قرائت می کند، و نیز بازخوانی دموکراسی جدید، ضمن توجه به محتوای دموکراسی، و نه قالبها، به دنبال این پرسش است که آیا دموکراسی مبتنی بر نظام لیبرالیستی و اخلاق سرمایه داری که در عصر سکولار مورد توجه تجددگرایان بوده است، بدون رویکرد دینی، با محوریت آموزش و تربیت انسان، می تواند بدون در غلتیدن در بحران معنویت و ویرانگری انسان مدرن را به سعادت رهنمون کند. این مقاله نشان می دهد که چرا و چگونه غایت اندیشی و اخلاق فضیلت، در نظام مردم سالاری دینی می تواند به عنوان مکملی برای خروج از بحران معاصر در جریان دموکراسی باشد.

بدون تردید، انقلاب ایران در پایان دوران گذار از تجربه های پیشین جهانی و آغاز تجربه های جدید در مناسبات سیاسی و اجتماعی و فرهنگی انسان قرار دارد. بارزترین شاخص این تجربه جدید، بازگشت به باورهای دینی و تاکید بر معنویت و معنابخشی روابط انسانی فارغ از پذیره معمول جهانی است و این همان بنیان فکری انقلاب ایران به شمار می رود که قادر است نحوه زیست، تفسیر جهان و فهم متفاوتی از عرف موجود جهانی را به انسان امروزی بیاموزد. درک صحیح این بعد انقلاب ایران مستلزم فهم فرایند بازسازی و تجهیز مفاهیم درون دینی در روند تاریخی پیش از آن است که در جهت تجدید حیات دینی صورت پذیرفته است. در چنین راستایی در چند دهه پیش از انقلاب اسلامی رویکرد نوینی در ادبیات فکری شیعه در باب مقولاتی چون نسبت دین و سیاست، انتظار فرج، تقیه، جهاد و شهادت شکل گرفت که در پرورش ذهنی و تغییر نگرش به سوی قبول یک تحول بنیادین بر اساس دین نقش اساسی ایفا کرد. اندیشوران شیعی در این دوره به این نتیجه رسیدند که محتوای اندیشه شیعه قابلیت لازم برای ارایه یک الگوی مطلوب سیاسی و اجتماعی و بازیابی دینی در عصر جدید را داراست ولی برخی از پذیره های سنتی یا تفسیر هایی از آن مانع ایفای چنین نقشی است. مقاله حاضر در صدد است تا این کوشش فکری را در چارچوب های اشاره شده بررسی و تجزیه و تحلیل کند. کوششی که به نحو موفقیت آمیزی از انزوای اسلام در جهان زیست خود و در شرایط نوین جهانی ممانعت کرد.

مقاله حاضر کوشش می کند تا به زمینه های تاریخی گسترش اسلام و مسیحیت در قاره آفریقا پرداخته و ضمن بررسی تلاش های مستمر این دو آیین در این قاره به عوامل و زمینه های گسترش مسیحیت و نفوذ غرب و سازمان های مسیحی و همین طور شیوه های تبلیغی آن ها در آفریقا اشاره کند. مضافا بر اینکه دلائل کندی پیشرفت مسلمانان و کشورهای اسلامی در عرصه رقابت با مسیحیان مورد مداقه قرار گرفته است. این مقاله همچنین سعی دارد به روش های نوین در گسترش مسیحیت به ویژه پس از خروج نیروهای نظامی اشغالگر و ایجاد پایگاه های مستحکم اجتماعی از طریق خدمات رایگان آموزشی، بهداشتی و ... از یک سو و تربیت نسلی از روشنفکران که به تدریج بر ساختارهای حکومتی، اقتصادی و فرهنگی مسلط می شوند نیز بپردازد. وجه کاربردی مقاله حاضر این است که می تواند الگویی به کشورهای اسلامی ارائه دهد که بر اساس آن ضمن استمرار سیاست های جذب و گسترش دین اسلام، از یک سو به زمینه های فرهنگی و اجتماعی کشورهای آفریقایی توجه کنند و از سوی دیگر، در انجام اقدامات خود با نوعی هماهنگی و به دور از اختلافات درونی عمل کنند.

میزان اختیارات زمامداران در امور دنیوی و اخروی، و قلمرو و ضریب نفوذ دین و عالمان دینی در امور سیاسی، از جمله مسائل مهمی بوده است که در طول تاریخ اندیشه و عمل سیاسی، باعث دوری، نزدیکی و درهم تنیدگی دین و سیاست در عرصه عمل و نظر شده است. این مقاله با بهره گیری از هرمنوتیک چندسویه به بررسی و مقایسه افکار ابن رشد و آکوئیناس، به عنوان دو فیلسوف مشائی داعیه دار تلفیق دین و فلسفه، در پی آن برآمده که دریابد این دو، دین و دولت را در چه رابطه ای با هم می دیدند و چگونه و تا چه حد به تلفیق و پیوند آن دو دست زده اند. بدین منظور، این مقاله پس از بیان برخی مبانی فکری ابن رشد و توماس که در شکل گیری آرای سیاسی این دو موثر بوده، نشان داده است که رویکرد ابن رشد عقل گرا تر و لذا در نسبت سنجی میان دین و دولت به وجه حداکثری دین اسلام در نسبت سنجی با دولت کم توجه بوده است؛ در مقابل، آکوئیناس با وجود التزام به مسیحیت بدون شریعت کوشیده است روایتی از نقش دین در رابطه با دولت به دست دهد که جایگاه و قلمرو اقتدار دولت و کلیسا مشخص و معین باشد و می توان گفت هر دو فیلسوف دولت را در رسیدن به سعادت که از نظر هر دو فیلسوف ارسطویی، غایت قصوای زندگی سیاسی است ناتوان دانسته، اما قلمرو استقلالی برای دولت قائل بوده اند. از این نظر اگرچه آکوئیناس نماینده رسمی تفکر مسیحی از جمله در بازسازی و تعیین جایگاه بایسته نهاد دین و دولت شمرده می شود، اما این منزلت درباره ابن رشد شناخته شده نیست. ضمن اینکه آرای هر دو متفکر در جهت سکولاریسم مورد بهره برداری قرار گرفته است.

آگوستین قدیس (354-430م) یکی از مهم ترین و شاخص ترین متفکران و خردورزان مسیحی با دانشی جامع و ایمانی استوار به تعالیم مسیحیت در تاریخ اندیشه های کلاسیک سیاسی و مذهبی محسوب می شود. کتاب مشهور وی «شهر خدا» (The City of God) شاهکار اصلی او در دفاع از تعالیم مسیحیت و تبیین جوهر معنوی و لب اللباب تفکر مسیحی آن روز به جهان، کائنات و سعادت و خوشبختی آدمیزادگان دارای اعتباری جهانی است. این کتاب یکی از آثار مهم کلاسیک در تاریخ تفکر سیاسی و مذهبی در غرب شمرده می شود.رساله جامع «شهر خدا» نسبت به دیگر آثار آگوستین مانند «تثلیث»، «اعترافات» و «تفاسیر تورات» از اهمیت بیشتری برخوردار است؛ زیرا این کتاب به تعبیر جرارد ادالی، نویسنده کتاب، اساس تفکر و جهان بینی آگوستین را نسبت به خدا، عالم وجود و چگونگی نیل بشر به سعادت و خوشبختی ترسیم می کند و از طرف دیگر، تفسیر و سایه ای پر اثر در تفسیر کتاب مقدس محسوب می شود.