جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مادّه قرب و مشتقات آن در کاربردهای مادی و اعتباری در قرآن مطرح گشته ­است که از جمله کاربردهای مادّی آن می­توان به نزدیکی زمانی و یا مکانی اشاره نمود. از کاربردهای اعتباری مادّه قرب، مقوله نزدیکی و پیوست رابطه میان انسان و پروردگار (قرب تکوینی) است. آیات قرآن ضمن تأکید بر این قرب مستمر، انگاره‌های جاهلی را در این مسأله به چالش می­کشاند. بالاترین تجلّی پیوست رابطه میان انسان و پروردگار در قرآن، با صفت «قریب» بوده که در دیدگاه مفسران مورد توجه و تحلیل قرار گرفته و با تنزیه ذات اله، از تجسیم و تشبیه همراه گشته ­است. همچنین، قرب منزلتی به کسب مقام معنوی انسان اشاره داشته و طرق کسب آن مورد توجه آیات است. این پژوهش درصدد است تا به روش توصیفی- تحلیلی به بررسی و کشف تطور دیدگاه مفسران فریقینِ قرن دوم هجری تا عصر حاضر و مبانی مدنظر ایشان در درک معنای صفت «قریب» بپردازد. در پایان این نتیجه حاصل شد که مفسران با شروع اختلافات مذاهب کلامی در قرن پنجم و با ظهور دیدگاه‌های تجسیم و تشبیه ذات اله، به مجاز‌انگاری مقوله‌هایی مانند صفت «قریب» در قرآن روی آورده و استفاده از نکات ادبی و بلاغی را بهترین راه در تقابل با این نظریات دانسته‌اند. این سیره و روش در ذیل بسیاری از تفاسیر قرن پنجم تا معاصر ادامه داشته است. در دیدگاه غالب آنان، صفت «قریب» به مجاز و استعاره از علم و حیلوله، احاطه و قیومیت خداوند تعبیر گشته است. با این وجود برخی مفسران، ضمن تنزیه خداوند از تجسیم، صفت «قریب» در قرآن را حقیقتی مستقل برشمرده و این صفت را بی‌نیاز از مجازانگاری برشمرده و در تبیین و اثبات مسأله ادلّه­ای نیز ارائه نموده‌اند.

انگیزه عملکرد ذهنی است که انسان را به انجام رفتار هدایت می‌نماید و کنترل آن نقش عمده ای در انتظام‌بخشی به سلوک انسانی دارد.پژوهش حاضر ناظر بر بررسی علل روان شناختی جرائم از منظر قرآن کریم است. و به دنبال پاسخ به این مسأله است که با توجه به رویکرد قرآنی به ماهیت انسان، از منظر روان‌شناختی چگونه انسان به ارتکاب جرم سوق می‌یابد؟در این راستا تلاش شده با روشی تحلیلی و توصیفی و با رویکرد فلسفی آیات و روایات اسلامی بررسی و به سوالات پژوهش پاسخ داده شود. اهم نتائج بدست آمده انگیزه حکایت از آن دارد که انسان موجودی بالقوه دارای دو گرایش متضاد همزمان بوده که یکی امر به ارتکاب جرم نموده و دیگری فرمان به انجام عمل صالح می دهد. از آنجا که انسان مختار است لذا تحت تاثیر عوامل مختلف ممکن است هر یک از دو بعد مزبور را تقویت کرده و در همان مسیر سیر نماید . براساس آیات قرآنی عواملی نظیر حسادت، تکبر، جهل ونادانی، تقلید از مجرمین و منحرفین، قساوت قلب، هوای نفسانی، کینه و حقد و سوء ظن با توجه به ماهیت روانی انسان می‏توانند استعدادهای منفی را پرورش داده و انگیزه های ارتکاب جرم را در وی ایجاد و در زمان مشخص به فعلیت رساند. آنچه مسلم است تاثیر این عوامل در وقوع جرم قطعی و به مثابه علت تامه فرض نمی شوند بلکه این انگیزه ها به صورت زمینه‌ای با وقوع جرم ارتباط داشته و در صورت عدم توجه و کنترل آنها زمینه‌ساز رفتارهای بزهکارانه خواهند بود.

دین هنگامی که از صورت الهی به صورت انسانی جلوه‌گر گردد متلوّن و متنوّع می‌شود و در قالب‌های جدیدی به نام سنخ‌های دینداری ظهور و بروز می‌یابد. این مقاله بر آن است تا با بهره گیری از روش تحلیل محتوای کیفی به مطالعه‌ یکی از جلوه‌های دینداری در قرآن کریم با محوریت «تغییر موضع فرد دیندار بر اثر قرارگرفتن در موقعیت‌های مختلف» بپردازد. یافته‌های پژوهش نشانگر آن است که قرآن کریم در بسیاری از آیات از فضای دوقطبی ایمان و کفر خارج می­گردد و فضایی را ترسیم می­کند که در آن افراد ایمان دارند، اما در برخی از موقعیت ها تغییر مسیر می‌دهند. قرارگرفتن در دینداری موقعیتی بر اثر عواملی از جمله کسب سود و دفع ضرر دنیوی و اخروی، وقوع جامعه در برخی شرایط خاص و عدم آگاهی و شناخت دینداران از ابعاد مختلف مسیر دینداری به وجود می‌آید. در این نوع دینداری، جایگاه دین مدام در معرض تغییر و تبدیل قرار می‌گیرد. این عملکرد به حیات دینی افراد آسیب می‌رساند و در تقابل با «استقامت» به عنوان یکی از محوری­ترین معارف قرآنی است. دینداران می‌توانند با بهره‌گیری از خودشناسی و آگاهی موجبات مصونیت از دینداری موقعیتی را فراهم آورند.

قرآن کریم برای موضوعات مختلف از جمله «تمدن» زبان و بیان خود را دارد. برای تبیین تمدن از نگاه قرآن می‌توان از دو مفهوم «اُمّیّت» و «مدنیّت» که برگرفته از نظام اصطلاح و اشتقاق قرآنی هستند بهره گرفت. «اُمّیّت» و «مدنیّت» دوگانه‌ای هستند که در این پژوهش حاصل سیری متفاوت در بررسی آیات قرآن، از طریق مطالعه «قرآن به قرآن» و پرداختن به «سیاق» و «رکوعات متناظر» می‌باشند. سازوکاری که از بررسی این دو فضا در تحقّق مدنیّت قرآن حاصل می‌شود، با در نظر گرفتن زبان فطری و موحّد قرآن، هم‌اکنون نیز می‌تواند الگویی برای شکل‌دهی تمدن «نوین» اسلامی باشد. نتیجه این بررسی نشان می‌دهد که آنچه تاکنون تمدن اسلامی قلمداد شده سازگار با مؤلفه‌های مدنیّت قرآن نبوده و مدنیّت قرآن در مثلث کتاب- امت- امام، همانا ایده‌ای منسجم و یکپارچه، به گستره انسانیت و غیرمنحصر در تمدن‌های منطقه‌ای و زمانی و عهده‌دار فلاح دنیوی و اخروی بشر است.

از دیدگاه قرآن کریم، سعی انسان نزد خداوند، از ارزش خاصی برخوردار است. با این وجود پژوهشگران کمتر به این واژه پرداخته‌اند. جستار پیش‌رو با هدف واکاوی مؤلفه‌ها و شبکه معنایی واژه «سعی» در قرآن، از علم معناشناسی استفاده برده است. بدین منظور با استفاده از همنشین‌های این واژه، به شناسائی مؤلفه‌های بنیادین و شبکه معنایی این کلمه با روش معناشناسی و تحلیل آیات مرتبط پرداخته شده است. معنا‌شناسی کمک خواهد کرد که معنایی بر اساس قرآن از واژه دریافت شود که سبب فهم بهتر، دقیق‌تر و عمیق‌تر از آیات خواهد شد و به ترجمه‌های قرآن کریم و تفاسیر کمک شایانی کند. یافته‌ها حاکی از آن است که «سعی» دارای معنی واحد با مؤلفه‌های «زنده بودن، به‌کارگیری توان و نیرو، حرکت، در مورد انسان جهت، و فراوانی به تناسب هدف و اقتضائات موضوع» است. همچنین دریک طبقه‌بندی، سعی در قرآن، به انسان و غیر انسان نسبت داده شده است. سعی برای غیر انسان، همراه با حرکت و جنبش و جلوه‌ای از حیات برای این موجودات است. سعی در کتاب خدا، به خداوند نسبت داده نشده است.

مهریه از جمله انگاره‏ هایی در قرآن کریم است که به دلیل ارتباط با حوزه ‏های مختلفِ فقهی، حقوقی، اجتماعی، اقتصادی و خانوادگی همواره مورد توجه عالمان تفسیر قرار داشته و بحث‏های بسیاری در پیرامون آن شکل گرفته است. با این حال، از جمله پرسش‏های تفسیری دربارۀ مهریه که هنوز پاسخی دریافت نکرده، آن است که چرا قرآن کریم به ‏جای استفاده از واژۀ پرسابقۀ «مَهر» که پیشینه‏ ای بس دراز در فرهنگ عرب پیش از اسلام دارد، از واژه‏ های «اجر»، «فریضه»، «صدقه» و «نحله» برای اشاره به مفهوم مهریه بهره جسته است. برای پاسخ به این پرسش کلیدی، در مطالعۀ حاضر با بهره‏ گیری از روشِ معناشناسی تاریخی، قدیم‏ترین سابقۀ واژۀ «مَهر» در زبان آفروآسیایی پیجویی شده، سیر تحولات معناییِ این واژه تا زبان عربیِ مَدرَسی به مطالعه گذاشته شده و مؤلفه‏ های معناییِ آن در بافت نزول قرآن کریم استخراج شده است. این مطالعه نشان می‏دهد که واژۀ «مَهر» بر پایۀ این تلقّیِ فرهنگی در روزگار پیش از اسلام شکل گرفته است که نکاح به مثابۀ یک دادوستد اقتصادی است که در آن، زن به عنوان یک کالا در ازای مقادیری از مال که همان مهریه است، مبادله می‏شود. قرآن کریم در تقابل با این باور پیشااسلامی، از کاربردِ واژۀ مذکور صرف نظر کرده و چهار واژۀ جدید را برای تأسیس یک فرهنگ اسلامی در حوزۀ مهریه به کار گرفته است.