جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

حدیث، گزارش‌کنندۀ سنت نبوی و ولوی است و بر پایه‏ای محکم و متین به نام سند استوار است. نقل حدیث همراه با سند مورد تأکید و توصیۀ معصومانk بوده است. یکی از طرق ارزشیابی حدیث، ارزیابی سند و راویان آن است. بدین سبب علمی به نام «علم رجال» تأسیس و ده‌ها اثر رجالی تدوین شده است. در میان کتب رجالی، کتاب جامع الرواه از موقعیت و جایگاه ویژه‏ای برخوردار بوده و دارای امتیازات مهم و سودمندی است. مؤلف اندیشور آن با مجاهدت علمی و تلاش بیست‌سالۀ خویش توانسته است تحولی درشناخت راویان و شیوۀ نقد سند به وجود آورد و روش نوینی را ابداع کند که در میان پیشینیان سابقه نداشته است. ایشان با این روش ابتکاری، توانسته است به آسیب‏شناسی اسناد روایات کتب اربعۀ حدیثی شیعه بپردازد و به نتیایج بسیار مهم و ارزشمندی درشناخت راویان و اسناد دست یابد؛ از جمله شناسایی تصحیف در نام راویان مانند تصحیف «حسین» به «حسن» و برعکس، شناسایی تصحیف در الفاظ تحدیث مانند تصحیف «عن» به «بن» و برعکس، تمییز راویان مشترک مانند تمییز «احمد بن محمد» که مشترک بین تعدادی از راویان ازجمله «احمد بن محمد بن عیسی اشعری»، «احمد بن محمد بن خالد برقی»، «احمد بن محمد بن ابی نصر بزنطی» است، شناخت مترادفات راوی و یکسان‌سازی عناوین متعدد مانند ثابت بن دینار، ثابت بن ابی صفیه، ابوحمزه ثمالی، الثمالی که همۀ آن‌ها یک شخص می‌باشند، شناخت تعلیق در اسناد، شناخت افتادگی در اسناد این مقاله به تبیین و توضیح منهج جدید و روش ابتکاری محقق اردبیلی و نتایج به‌دست‌آمدۀ آن می‌پردازد.

وجود اصطلاحات و مجازها اعم از استعارات، کنایات، تشبیهات و ... در متون، هر چند لازمۀ هر کلام رسا و شیوایی است، اما گاه موجب دشواری در فهم مراد جدی و معنای دقیق آن‌ می‌گردد. این مسئله در متون روایی نیز به چشم می‌خورد به گونه‌ای که برای دستیابی به مقصود اصلی و مفاهیم صحیح این عبارات، در نظر گرفتن فضا و سبب صدور احادیث و سیاق کلام، امری لازم و غیر قابل اغماض است. عبارت کنایی «لا أبا لَک» از جمله این اصطلاحات است که در وهلۀ اول شبهۀ «وجود الفاظ دشنام‌گونه در کلام معصومانR» را به اذهان متبادر می‌سازد. این پژوهش، در پی زدایش ابهام از فحوای این روایات، با روش توصیفی ـ استنتاجی در گردآوری مطالب و مقایسۀ تحلیلی داده‌ها، سعی دارد مفهوم صحیح و معادل امروزیِ تعبیر «لا أبا لَک» را بیابد. مراجعه به مفاهیم لغوی و کاربست این اصطلاح در متون کهن و اصیل عرب، واکاوی دیدگاه شارحان و نیز سیاق و فضای صدور روایات، نشان می‌دهد که نه تنها مفهوم ذمی که نگاهی رایج و باوری عمومی است، همواره معنای دشنام و ناسزا نمی‌دهد، بلکه فراتر از آن، این عبارتِ کنایی در روایات صرفا به معنای نکوهش، مدح و تعجب به کار ‌رفته است.

با توجه به جایگاه مهم شوخی در تعاملات انسانی و نمود آن، شادی، که نیاز ضروری روح آدمی است، واکاوی نحوۀ برخورد پیامبر اکرم2 و ائمهk در این باره به‌عنوان اسوه، بسیار حائز اهمیت است. در بررسی‌های اولیه، دو دسته روایت سلبی و ایجابی در این موضوع رخ می‌نماید. در این مقاله در درجۀ اول، چیستی شوخی، سپس جمع‌بندی روایات در این زمینه، شکل‌های وقوع شوخی در کلام معصومانk و اهدافی که آن بزرگواران از شوخی داشتند، مطرح شده است. در این نوشتار بر آنیم تا با جمع‌آوری داده‌ها به روش کتابخانه‌ای و تحلیل ادبی آن داده‌ها، تبیین شایسته‌ای برای این موضوعات ارائه دهیم.

بدون تردید کتاب صحیفه اهل الصفاء فی ذکر اهل الاجتباء نشان‌دهندۀ عمق تفکرات اخباری‌گری محمد بن عبدالنبی نیشابوری مشهور به میرزا محمد اخباری است؛ زیرا در این کتاب مبانی رجالی و حدیثی وی به‌خوبی انعکاس یافته است. سودجویی او از مباحث رجالی به‌دلیل تقابلی است که در این موضوع با جریان اصول‌گرای هم‌عصر وی پدید آمده بود. وی در این اثر کوشیده است تا از کیان احادیث در مقابل جریان اصول‌گرای عصر خویش دفاع کند. وی از سویی با بازخوانی آرای عالمان متقدم رجالی و از سوی دیگر با نقد آرای رجالی متأخران، درصدد است نظریه‌ای بدیع را در علم رجال و در عین حال مخالف با نظریۀ اصولیان عرضه کند. جستار پیش رو سعی نموده با بررسی کتاب میرزا محمد به مبانی رجالی وی دست یابد و از رهگذر این بررسی، تقابل‌های گفتمانی عصر وی را پی‌جویی نماید. در ادامه با تمرکز بر روش‌شناسی اثر، مزیت‌های آن از جمله توثیقات رجالی، صحت طرق روایات، نقد آرای مخالفان اصول‌گرا را مورد کاوش قرار دهد.