جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

روایات تحریف نما، ابهام در تاریخ تدوین قرآن کریم، وجود روایات تشبیه رخدادهای کلان امت اسلام به وقایع امت های پیشین و عدم یادکرد نام معصومین (ع) در الفاظ قرآن، مهم ترین عوامل پیدایش اذعان به تحریف قرآن به شمار می روند. از این میان، آنچه بیش از سایر عوامل قابل تامل، بررسی و نقد است وجود روایاتی - به ظاهر - دال بر تحریف قرآن است. در این زمینه، ده ها روایت از کتب گوناگون نقل شده و به امامان شیعه (ع) منتسب شده است. در میان مصادر روایات تحریف نما، تفسیر عیاشی اثر محمد بن مسعود عیاشی، دارای اهمیت فراوانی است.این پژوهش بر آن است تا فارغ از بررسی های انجام شده سندی و اسنادی، به بررسی متنی روایات مورد استفاده تحریف گرایان در کتاب یادشده بپردازد، پس گام نخست به استخراج تمامی این روایات - به ظاهر مرتبط با تحریف - که حدود 90 روایت است، از تفسیر عیاشی اختصاص یافته و در ادامه، محل نزاع در هر روایت تبیین شده و پس از نقد و بررسی دقیق و مستند، تک تک این روایات، دسته بندی نهایی شده است. شواهد درون متنی، سیاق روایات، قراین برون متنی و سخنان دانشمندان اسلامی، دستمایه این نقد و بررسی هاست.در سایه این تحقیق، میزان روایات یادشده که می توان ظاهرا دال بر تحریف به حساب آورد، معلوم شده و با توجه به بررسی شواهد و قراین مشخص می شود که ادعا و اتهام تحریف به مرحوم عیاشی ادعایی نادرست است.

لطفا برای مشاهده چکیده فارسی و عربی به متن کامل (pdf) مراجعه فرمایید.

شیخ طوسی در کتاب امالی، روایتی را از ابن‌فحام (شیخ عامی خود) نقل می‌کند مبنی‌بر اینکه امام صادقt آیۀ 33 سورۀ آل عمران را با عبارت «وآل محمد» قرائت می‌فرمود و تصریح می‌کرد که این عبارت در متن آیه نازل شده است. روایت یادشده گویای نوعی تحریف به کاستی در آیۀ شریفه است؛ درحالی‌که اعتقاد مشهور و اجماع علمای شیعه، عدم تحریف قرآن کریم است، چه به زیاده چه به کاستی. ابن‌فحام از اساتید و مشایخ شیخ طوسی است که برخی از علمای رجال شیعی و سنی او را عامی شمرده اند. در سند روایت نیز افرادی عامی، ضعیف و مجهول وجود دارند. روایت ابن‌فحام در هیچ‌یک از منابع شیعی پیش از شیخ طوسی نیامده است. علاوه‌ بر اینها در روایت یادشده، شواهدی وجود دارد که دالّ بر منتقله بودن آن است. در این مقاله، هم شواهد درون‌متنی وهم شواهد برون‌متنی آن بررسی شده که همگی بیانگر انتقال روایت ابن‌فحام از مدرسۀ خلفا به مدرسۀ اهل بیتk است.

دعوت‌های مکرر قرآن به تدبر، تفکر و تفقه، همه حاکی از این واقعیت است که نیروی ادراک انسان و حاصل تأملات منطقی او، دارای اعتبار و ارزش مثبت معرفتی است. به‌طور مسلم، یکی از مهم‌ترین منابع تفسیر قرآن، عقل است. کاربرد عقل در تفسیر قرآن به دو نوع تقسیم می‌شود: عقل مصباح و عقل منبع. مجاهد (متوفی 101هجری) که از صدر مفسران تابعی است، با عقل‌گرایی در آرای تفسیری‌اش، از دیگران مفسران صحابه و تابعین، متفاوت و ممتاز شده است. جریان تفسیری حاکم در عصر صحابه و تابعین، راهبرد تفویض، به‌معنای تسلیم در برابر ظواهر معارفی از آیات و روایات بود، به‌نحوی‌که درخصوص تأویل آیات و روایات، به‌ویژه آیات و روایات صفات خدا احتیاط می‌کردند، جمعی از تابعین مانند سعید بن مسیب، شعبی، نافع و دیگران براین‌اساس به تفویض گراییدند. مجاهد با استفاده از عقل تأویل‌بخش، براساس مخالفت ظواهر برخی آیات با قرینۀ قطعی عقلی، به تأویل ظواهر آن آیات پرداخته است. اعتبارسنجی آرای تفسیری مجاهد در حوزۀ عقل تأویل‌گرا، تا حدود قابل‌توجهی، همسو و هم‌جهت با بیانات تفسیری اهل بیتk است.

پرسش کلیدی این پژوهش، امکان درآمدن حقیقی مومنان به جرگه اهل بیت است. این پژوهش، بررسی دلالتی و سندی حدیث «سلمان منا اهل البیت» را در پرتو دانش حدیث شیعه، رهیافتی مناسب به سوی پاسخ علمی به این پرسش می داند و نشان می دهد تعبیر «سلمان منا اهل البیت» در دانش حدیث شیعه، دست کم بخش مشترک چند حدیث است که همگی با کاربرد «اهل البیت» در قرآن، پیوندی کامل دارند. این تعبیر، از نظر واژگانی دارای توا تر است. سند مجموعه احادیثی که این تعبیر در آن ها به کار رفته است، طیف کاملی شامل ضعیف، موثق، حسن و صحیح را تشکیل می دهند. با این همه، می توان مجموعه احادیثی که این تعبیر در آن ها به کار رفته را از نظر سندی، صحیح و از نظر دلالتی، محکم به شمار آورد. این نوشتار، نشان می دهد رویکرد پیشوایان شیعه به امکان پیوستن مومنان به اهل بیت (ع)، اثباتی و ملاک محور است. همچنین، کانون ملاک های مورد نظر پیشوایان شیعه و مهم ترین عنصر قرارگیری سلمان در دایره اهل بیت (ع)، دانش ویژه اوست، دانشی که قدر متیقن آن، آگاهی از ادیان گذشته است.

تعداد آیات قرآن، در حدیثی در کتاب مافی با رقم هفده هزار نقل شده است. این حدیث از دیرباز در بین قرآن پژوهان امامیه مورد بررسی و نقد، و بهانه ای برای هجوم وهابیان و دیگران علیه مرحوم کلینی به طور خاص و امامیه به طور عام بوده است. اعتبار کتاب کافی و صحت سند حدیث مذکور بر دشواری ساماندهی اش افزوده است. نویسنده مقاله حاضر کوشیده است ضمن ارائه دیدگاه ها درباره سند و متن این حدیث، آن را سامان کند. بدین سان که محققان برای حل مشکل حدیث فوق دو راه پیشنهاد کرده اند، نخست بر اختلاف نسخه های کتاب مافی تاکید کرده و برآنند که در نسخه های معتبر آن، کمیت آیات خلاف نسخه های دیگر است. دیگر آنکه این کمیت را باید در راستای وحی تفسیری و یا تفسیر آیات قرآن به قطعه های کوچکتر مورد ارزیابی قرار دهد. هر کدام از این راه حل ها با قوت ها و ضعف هایی مواجه است.

نهج البلاغه که آیینه اندیشه قرآن ناطق و ناطق قرآن یعنی امیر مومنان علی (ع) است، کتابی بس سترگ و پرمنزلت بوده که صورت انیق و سیرت عمیق آن موجبات تمایز این اثر را با دیگر آثار روایی رقم زده است.از بدو طلوع و ظهور این اثر اهتمام ویژه ای به استنساخ و استخراج معارف آن مبذول شد که از حیث زمانی می توان نسخه های متنی (تنها متن) و نسخه های شرحی (متن همراه با شرح) نهج البلاغه را به سه دسته تقسیم کرد: 1. نسخه های متقدم 2. نسخه های متاخر 3. نسخه های معاصر.روشن است که معیار سنجش و اعتبار در بررسی های سندی نسخه های متنی و شرحی متقدم بوده، و نسخه های متاخر و معاصر نهج البلاغه بر گرفته از نسخه های متقدم می باشند، اما نکته مهم در این میان، وجود اختلافات قابل ملاحظه ای است که میان نسخه های معاصر یعنی عبده و صبحی صالح و نسخه های متقدم و حتی متاخر به چشم می خورد. مهم تر آنکه به نظر می رسد متن غالب ترجمه های معاصر نهج البلاغه بر اساس نسخه های عبده و صبحی صالح سامان یافته و تحت تاثیر آنهاست. این مساله خود اشکالات و اشتباهاتی را در حوزه متن، ترجمه و شرح نهج البلاغه در میان معاصرین فراهم کرده و شواهدی وجود دارد که عبارتی در نسخه های عبده و صبحی صالح و به تبع آن در بسیاری از آثار و ترجمه های فارسی معاصر راه یافته است، در حالی که آن عبارت در هیچ یک از نسخه های متقدم و حتی متاخر یا ذکر نشده و یا به شکل متفاوتی درج شده است. این مقاله به بررسی و تحلیل موارد پیش گفته و برخی از شواهد آن مذکور می پردازد.

یکی از کسانی که دیدگاه هایش درباره سنت، در جهان اسلام مناقشات زیادی به پا کرده، محمود ابوریه است. او در کتاب اضواء علی السنه المحمدیه، به طرح مباحثی پرداخت که بر حدیث پژوهان اهل سنت گران آمد، و او را به سنت ستیزی متهم کردند. در برابر، دیدگاه های او درباره جوامع حدیثی اهل سنت، در جهان تشیع به ویژه در ایران، به شدت مورد استقبال قرار گرفت.در این نوشتار بر آنیم با بررسی دیدگاه های ابوریه درباره سنت، این واقعیت را نشان دهیم که هر چند ابوریه به طور صریح به رویارویی با سنت نپرداخته و برخی دیدگاه های او در نقد احادیث موجود در جوامع روایی اهل سنت، نشان از حقیقت دارد و از این رو، ما اتهام او به سنت ستیزی را نمی پذیریم، نباید این امتیاز، ما را از توجه به لایه های پنهان دیدگاه های وی و پیامدهای سوء آن ها غافل کند. او در مواردی به گونه ای درباره سنت سخن گفته است که نتیجه ای جز انکار سنت ندارد و پذیرش دیدگاه های او، بنیان سنت را از بن دچار تزلزل می کند، هر چند این سخنان را به هدف نقد منابع حدیثی موجود اهل سنت نه انکار حجیت سنت بیان کرده باشد.