جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

حليةالمتقين في الآداب و السنن و الأخلاق، اثر محمدباقر مجلسى (اصفهان، 1037-1110ق، همان جا) است كه آن را خليل رزق عاملى، از زبان فارسى به عربى ترجمه و منتشر كرده است. در مورد ترجمه مذكور چند نكته گفتنى است: اثر حاضر، يك زبانه است و فقط ترجمه عربى است و متن فارسى را به‌همراه ندارد. در اثر حاضر، اكثريت قريب به اتفاق مطالب، عبارت از متن كامل روايات است كه علامه مجلسى انتخاب و به فارسى ترجمه كرده و خليل رزق عاملى در اقدامى درست و عالمانه، به ترجمه مجدد از فارسى به عربى نپرداخته، بلكه به سراغ منابع رفته و به‌جاى ترجمه، متن اصلى روايات را آورده است؛ پس در اكثريت موارد، ترجمه صورت نگرفته، بلكه منبع‌يابى شده و متن اصلى روايات آمده و در نتيجه در اينجا بحث مطابقت و درستى ترجمه مطرح نيست و در صورتى كه در موردى متن فارسى علامه مجلسى با روايت عربى پيداشده مطابقت نداشته باشد، بايد بررسى كرد كه آيا مترجم عربى، منبع مورد نظر علامه مجلسى را پيدا كرده؛ اگر پاسخ مثبت باشد، ديگر در اين صورت اشكالى به مترجم وارد نيست و اگر اشكالى باشد به ترجمه علامه مجلسى به فارسى وارد است. مترجم محترم، در مقدمه‌اش - كه آن را در تاريخ 29 رمضان 1413 در مركز اسلامى رسول اكرم(ص) در نايروبى (كنيا) به پايان رسانده - بر چند نكته تأكيد كرده است: الف)- يكى از نشانه‌هاى كمال شريعت اسلامى، ارتباط استوار با همه جوانب زندگى و تأثيرگذارى ژرف آن بر همه ابعاد تربيتى و اخلاقى فرد و جامعه است؛ ب)- بهترين شاهد بر جامعيت اسلام، رواياتى است كه در زمينه حقوق مردم و چگونگى معاشرت با آنان و حقوق فقيران و والدين و... وارد شده است؛ ج)- مجلسى در اين اثر، تعداد فراوانى از روايات را در زمينه سنن و اخلاق و آداب اسلامى جمع كرده تا انسان با پيروى از آن به كمال و سعادت دنيوى و اخروى برسد؛ د)- مجلسى فقط بر روايات اعتماد كرده، پس ترجمه در اينجا عبارت خواهد بود از ارجاع اين احاديث فارسى به اصل عربى آن؛ بنابراين، روايات، از منابعش استخراج شده و ترجمه عربى با آوردن عين عبارات روايات بدون هيچ تصرفى در آن و البته بر اساس ترتيبى كه نويسنده مراعات كرده؛ به انجام رسيده است. البته برخى از روايات، در منابع يافت نشده و خود مترجم آنها را به زبان عربى ترجمه كرده و آورده و اين روايات بيشتر از ده مورد نيست. براى آشنا شدن با چگونگى ترجمه در اثر حاضر و سهولت مقابله آن با متن اصلى، مطلبى از نويسنده همراه با ترجمه آن در اينجا ذكر مى‌شود: نويسنده چنين نوشته است: «فصل دوازدهم در آداب اسب تاختن و تير انداختن: در احاديث معتبر وارد شده است كه مسابقه و گروبندى جايز نيست، مگر در اسب و استر و الاغ و شتر و فيل و در تيراندازى، منبع اين روايت را نيافته و آن را چنين ترجمه كرده است: «الفصل الثاني عشر «آداب إجراء الخيل و الرماية»: روي في بعض الأحاديث المنقولة عن النبي(ص) و أهل بيته(ع)أنه لا تجوز المسابقة و الرهان إلا في الحصان و البغل و الحمار و الجمل و الفيل و في الرماية» همچنين نويسنده نوشته است: «در حديث صحيح از حضرت امام موسى(ع) منقول است كه هفت چيز است كه اگر در برابر مسافر ظاهر شود براى او شوم است: كلاغى كه فرياد كند از جانب راست او و سگى كه دم را علم كرده باشد و گرگى كه بر دم خود نشسته باشد و بر روى او فرياد كند، پس سه مرتبه بلند شود و پست شود و آهويى كه از جانب راست او بيايد و به جانب چپ او برود و جغدى كه فرياد كند و زن پير سفيدمويى كه روبه‌روى او بيايد و ماده الاغى كه گوشش بريده باشد؛ پس كسى كه از ديدن آنها ترسى به خاطرش بيايد، بگويد: «اعتصمت بك يا رب من شر ما أجد في نفسي فاعصمني من ذلك». چون اين را بگويد، ضررى به او نرسد»، منبع اين روايت را نيز نيافته و آن را چنين ترجمه كرده است: «و في الحديث عن الإمام الكاظم(ع) أنه قال: سبعة أشياء إن قابلها المسافر قبل سفره فإنها شؤم عليه: نعيق الغرب من جانبه الأيمن و الكلب إذا رفع ذيله و الذئب إذا كان جالسا على ذيله و عواء الذئب في وجهه ثلاث مرات و مجيء الغزال من جانبه الأيمن و ذهابه إلى الجانب الأيسر و صراخ البوم و مجيء العجوز ذات الشعر الأبيض إليه و الأتان (أنثى الحمار) المقطوعة الأذنين؛ فإذا حصل الخوف لديه من هذه فليقل: «اعتصمت بك يا رب من شر ما أجد في نفسي فاعصمني من ذلك، لأن هذا يدفع الضرر عنه»» هرچند بررسى تفصيلى اين ترجمه در مواردى كه مترجم به ترجمه مطالب پرداخته، از نظر مطابقت با متن فارسى، كارى مشكل و تخصصى است و فرصت فراوانى مى‌طلبد، ولى با بررسى اجمالى اين اثر، مشخص شد كه مترجم در برگردان مطالب به موفقيت دست يافته و اشكالى در آن مشاهده نشد. مترجم محترم، هرچند در ترجمه مقدمه نويسنده، فهرست باب‌هاى كتاب را آورده و بعد از «الباب الرابع عشر: في آداب السفر»، چنين ترجمه كرده است: «خاتمة: في بيان بعض الفوائد المتفرقة»، ولى با تأسف، افزون بر آنكه خاتمه كتاب را ترجمه نكرده، از يادآورى اين نكته نيز خوددارى ورزيده و گويى به‌صورت كلى اين مطلب را به طاق نسيان سپرده است. خاتمه، در متن فارسى، مفصل (16 صفحه) است. هرچند مترجم در مقدمه‌اش يادآور شده كه به منابع اندكى از روايات دست نيافته است و اين روايات بيشتر از ده مورد نيست، ولى اين موارد، بيش از اين است و به‌طور دقيق با جستجوى عبارت «لم نجده» و «لم نجده في المصدر» و «لم نعثر عليه»، تعداد 36 روايت در اين اثر پيدا مى‌شود كه منبع روائى‌اش به دست نيامده است.

اثر حاضر، دومین جلد از کتاب «حیات‌‌القلوب» ، نوشتة «علّامه محمّدباقر مجلسی» است، که به تاریخ زندگی و قصص پیامبر اکرم، حضرت محمّد مصطفی (ص) اختصاص دارد. مطالب اثر در شصت و پنج باب تدوین شده و طی آن، موضوعاتی چون: نسب، خلقت، احوال والدین و اجداد حضرت محمّد (ص)، تاریخ ولادت، اخلاق و سیره، مناقب و فضایل، عصمت، اعجاز، بعثت، معراج، هجرت، جنگ‌‌ها و غزوات، حجّه‌‌الوداع، زنان و فرزندان ایشان و ... مطرح شده ‌‌است. علّامه در این اثر، از منابع معتبر حدیث سنّی و شیعه استفاده کرده و مطالب را به صورت روایی و با زبانی ساده به نگارش درآورده ‌‌است.

در کتاب حاضر، در باب مسئلة وجوب وجود امام با توجّه به آیات قرآن کریم بحث شده است. این نوشتار که مجلّدی از مجموعة «حیات القلوب» است، با هدف اثبات لزوم حضور امام معصوم در همة دوران‌ها از منظر دین و قرآن تدوین شده است. کتاب، مشتمل بر دو باب با عناوین در بیان وجوب وجود امام علیه‌السّلام در هر عصر و در بیان آیاتی که در شأن ائمه علیهم‌السّلام مجملاً نازل شده، است. از جمله مباحث مندرج در کتاب می‌توان به این موارد اشاره کرد: وجوب معرفت امام؛ وجوب اطاعت ائمه؛ حدیث ثقلین؛ تأویل سلام علی‌ «الیاسین»؛ تشریح آیاتی که دلالت بر وجوب متابعت اهل بیت علیهم‌السّلام دارند؛ تأویل آیاتی که بر صدق، صادق و صدّیق دلالت دارند؛ ولایت اهل‌بیت(ع)؛ تأویل آیات هدایت به ائمه(ع) و تشریح آیاتی که در مظلومیت ائمه(ع) نازل شده است.

توحید مفضَّل یا کتاب فَکِّر: کتابٌ فی بدء الخلق و الحثّ علی الاعتبار؛ کتابی است مشتمل بر حدیثی طولانی از امام صادق(ع) با موضوع حکمت و خداشناسی و اسرار آفرینش که طی چهار جلسه بر مفضل بن عمر جعفی املا شده است. مشهور است که این کتاب املای امام صادق(ع) بر مُفَضَّل بن عُمَر جُعْفی کوفی، یکی از اصحاب سرشناس و بزرگ آن حضرت، می باشد. در این‌که این کتاب نوشته خود امام صادق(ع) نیست، اختلافی وجود ندارد بلکه بحث در این است که آیا امام(ع)، آن را بر مفضّل بن عمر املا کرده یا این‌که اثر خود مفضّل است که به امام صادق(ع) نسبت داده است. غالب علمای شیعه، مفضَّل بن عمر جُعْفی را صحابی خاص امام صادق(ع) و امام کاظم(ع) دانسته و برخی از آنان، ضمن اقامه دلیل در رد آرای تضعیف‌کنندگان، به تأیید و توثیق وی پرداخته و گفته‌اند که این کتاب املای امام صادق(ع) بر اوست. بعضی علما نیز تصریح کرده‌اند که اِهلیلَجه، اثر دیگر منسوب به امام صادق(ع) در خداشناسی، را خود امام نوشته و سپس متن دستخط خود را در اختیار مفضّل گذاشته‌اند ولی توحید مفضّل املای امام(ع) بر مفضّل است. البته نجاشی، این اثر را به مفضّل نسبت داده و اشاره کرده‌ که به آثار وی چندان اعتنایی نیست و گفته است برخی وی را از غالیانِ خطّابی شمرده اند. بر فرض پذیرش اینکه مطالب کتاب حدیثی از امام صادق است که آن حضرت بر مفضل بن عمر املا کرده، این سؤال مطرح است که آیا متن فعلی، همان توحید مفضّل است یا نه. نام توحید مفضّل در فهرست کتابهای سید بن طاووس آمده است و بنا بر توضیحات وی، آن کتاب، ظاهراً همین است که در دسترس ماست. و بیان داشته تاکنون هیچ‌یک از علما وقوع تغییر و تحریفی را در متن این کتاب گزارش نکرده است و کسی مدعی نشده که توحید مفضّل کنونی غیر از آن است که مفضّل بن عمر جعفی از قول امام صادق(ع)روایت نموده است، بلکه سیره آنان در نقل و ترجمه و شرح این اثر، نشان از اعتقاد به عدم تحریف و تغییر دارد. امام صادق(ع) کتاب را در چهار جلسه و در چهار روز، از صبح تا ظهر بر مفضل املا کرده است. آن حضرت در این کتاب با بیان شگفتی‌های آفرینش، به اثبات آفریدگار حکیم و دانا پرداخته است. توحید مفضل از کتابهای ارزشمند و معتبر شیعه در مباحث اعتقادی محسوب می شود. به سبب اهمیت خاص توحید مفضّل نزد علمای تشیع، سید بن طاووس، همراه داشتن آن را در سفر و مطالعه و تفکر در باره آن را توصیه و بر آن تأکید نموده است. چهار مجلس کتاب •

سوالاتى است كه ملّا خليل از علّامه محمدباقر مجلسى درباره تصوّف پرسيده و علّامه به آنها پاسخ داده است. اين رساله را مرحوم خيابانى در وقايع الأيّام (جلد محرم الحرام) درج نموده و در ضمن كتاب تشويق السالكين نيز به چاپ رسيده است.

شيعه در پيشگاه قرآن و اهل بيت ترجمه جلد 65 بحار الانوار از مجموعه 110 جلدى طبق چاپ بيروت، مطابق قسمت وسط از جلد 15 بحار از مجموعه 25 جلدى چاپ كمپانى است كه توسط آقاى على تهرانى در سال 1397ق به فارسى ترجمه شده است. جلد 15 بحار از مجموعه 25 جلدى، درباره‌ى ايمان و كفر است كه از باب 15 تا 7، درباره فضائل و صفات شيعه مى گويد. اين كتاب كه از باب 15 شروع مى شود، بر طبق آيات و احاديث وارده، فضائل شيعيان را بيان ميدارد. ساختار كتاب با پيشگفتار و سپس توضيحى درباره شخصيت مؤلف و كتاب، آنگاه بيان انگيزه و گونه ترجمه، شروع گشته است. گزارش محتوا در باب شانزدهم، بيان ميدارد كه شيعيان پيرو دين خدا و پيرو انبياء و اهل حق‌اند، و اينكه آمرزشى نيست مگر براى آنها و عملى قبول نشود جز كردار آنان. در بابهاى بعدى درباره رافضه، بخشيدن گناهان شيعيان و شفاعت ائمه(ع) در باره آنان همچنين صفات و طبقات مختلف شيعه، و مذمت مغرور شدن و وادار كردن بر عمل و پرهيزگارى و در اينكه خداوند متعال هر كه را دوست داشته باشد دين حق و ايمان و تشيع را به او عنايت فرمايد، و در ترك دعوت مردم بسوى دين، در باب ديگر درباره سلامت و بى‌نيازى در دين، و مسئوليت مؤمن در صبر در راه دين، و ديندارى احاديثى عنوان مى شود. در باب 24 معناى ايمان و اسلام، فرق بين آن دو، و پاره‌اى از شرائط آنها طبق آيات و روايات بحث مى شود. در اين كتاب از پايه‌هاى اسلام و ايمان و شاخه هاى آن دو، و فضيلت اسلام و ديگر مسائلى از اين قبيل، مطالبى عنوان مى گردد. بخش مهمّى از اين كتاب پيرامون صفات، مدح و نشانه‌هاى شيعه است و بدين جهت مترجم، نام كتاب را شيعه در پيشگاه قرآن و اهل بيت عليهم السّلام گذاشته است، و بخش ديگرش در نشانه‌هاى اسلام و ايمان، و پايه‌ها و فرقهاى ميان آن دوست. مطالبى در فضائل شيعه مطرح شده، كه ممكن است به ذهن بيايد كه چگونه يك انسان به صرف اينكه جزء يك جمعيتى به نام شيعه قرار گرفت اين همه فضيلت داشته باشد، بدين جهت شايد برخى از افراد در اوّلين برخورد، آن روايات را مخدوش بدانند، همچون حديث شماره 18 در باب 15 كه: حضرت صادق(ع) از پدر بزرگوارش از جدش(ع) نقل می‌فرمايد كه پيغمبر اكرم(ص) فرمود: خداوند روز قيامت پاره‌اى از بندگانش را از خاك برانگيزد در حالى كه صورتهاى آنها از نور می‌درخشد و لباسهائى از نور دارند بر فراز منبرهائى از نور، و در دست آنها عصائى از نور است، از دو طرف عرش حركت می‌كنند، در رتبه پيامبرانند، ولى پيامبر نيستند و در مقام شهيدانند ولى شهيد نيستند، مردى بپا خواسته عرض كرد اى رسول خدا آيا من از آنها هستم؟ فرمود نه ديگرى برخاسته پرسيد، باز فرمود نه پرسيد پس آنها كيستند؟ حضرت دست مبارك خويش را بر شانه على(ع) گذاشته فرمودند اين مرد و شيعيان او هستند. اين حديث شريف مقام بسيار بلندى را براى شيعيان نويد می‌دهد كه در نظر بعضى بسى مايه شگفتى است، اما اگر باب 19 را كه در باره صفات برجسته و نشانه‌هاى شيعه و تحريك و تشويق آنها به عمل و پرهيزگارى است مطالعه شود تا واژه شيعه از نظر فرهنگ اهل بيت(ع) كاملا مشخص گردد، و توجه يابند كه اين همه فضائل در مورد افراديست كه داراى چنان شرايطى باشند، معلوم مى گردد كه اگر كسى چنان شد شايسته است اين همه موقعيت معنوى پيدا كند. انگيزه و گونه ترجمه در ترجمه كتاب حدّاكثر سعى شده عين فرمايشات معصومين عليهم السّلام حرف به حرف به واژه فارسى درآيد و شايد از نظر برخى، عبارات ترجمه به سبك انشاء روان فارسى نباشد زيرا ترجمه آزاد نبوده و حتى المقدور كوشش شده حتّى در توضيح متن، مترجم از خود چيزى نيفزايد، و فقط به تغيير لفظ با حفظ معنى اكتفا كند، تنها نام راويان حديث را كه گاهى دو سطر يا بيشتر ميشده و براى افرادى كه از ترجمه استفاده می‌كنند، ضرورتى نداشت حذف شده و فقط اوّلين راوى را كه از امام(ع) گزارش می‌كند و نيز آخرين آنها كه مؤلّف از او نقل فرموده ياد شده و فاصله بين آن دو، چند نقطه گزارده شده است. پيشينه كتاب اين كتاب از انتشارات كتابخانه ى مسجد حضرت ولى عصر(عج) در تهران است كه پاورقى هاى آن شامل بيان سند بعضى از احاديث از ديگر كتب روايى شيعه و همچنين آيات در قرآن و ترجمه و توضيح بعضى لغات سخت در متن كتاب است. در پايان كتاب فهرستى از مطالب كتاب به چشم مى خورد.

«مرآة العقول»، شرح علامه مجلسی بر کتاب کافی (اثر شیخ کلینی) است. او در این کتاب، پس از بحث درباره سند حدیث و رده‌ بندی آن بر اساس تقسیم‌ بندی متأخران، به شرح معنای حدیث می‌ پردازد و نکات دقیق آن را باز می‌ گوید. مجلسی در ابتدای کتاب توضیح می‌ دهد که در درازنای زمان، به مناسبت مذاکرات علمی با شاگردان و طالبان علوم دینی، حواشی فراوانی بر کتاب‌ های حدیثی نگاشته‌ است. نگرانی نسبت به از بین رفتن یا فراموش شدن آنها در اثر گذر زمان او را واداشته که این یادداشت‌ ها را جمع آوری کند. مرحوم مجلسی در کتاب «مرآة العقول» روایات کافی را به تفصیل شرح داده‌ اند. ایشان در ذیل هر روایت در ابتدا میزان اعتبار سند آن را مورد توجه قرار داده و سپس محتوای آن را شرح می‌ دهند. «مرآة العقول فى شرح اخبار آل الرسول» جزو كامل ترين شروح كافى است. اين كتاب به زبان عربى و شامل اصول و فروع مى باشد. مؤلف علاوه بر احاطه و تسلط بر اخبار و احاديث معصومين علیهم السلام مضامين عالى و نكات برجسته شروح معروف ديگر از جمله شرح ملاصدراى شيرازى و ملامحسن فيض كاشانى را در آن آورده و بر اهميت و ارزش كارش افزوده است. در احاديث بيشتر نظرهاى فقها و محدثين بيان شده است و اقوال و وجوهى كه وى در احاديث مى آورد، تنها به شرح او اختصاص دارد.