آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

عناصر سپهری در اندیشه اقوام ایرانی، جایگاهی ویژه داشته اند و این عناصر در آیین های پیشین ایرانی از جمله آیین مهر، مقدس شمرده می شده اند. مهری دینان بر آن بوده اند که ارواح از جایگاه آسمانی به زمین فرود آمده اند و در کالبدها جای گرفته اند. این ارواح برای پاک شدن و بازگشتن به آسمان باید از هفت مرحله بگذرند. در اسرار مهری از نردبان آیینی هفت پله ای یاد شده است که نماد طبقات آسمان است و راه های رسیدن به جایگاه برتر را نشان می دهد. در شاهنامه آمده است که کاووس در البرزکوه هفت خانه از زر، سیم، آبگینه و سنگ خارا می سازد و در این جستار نشان داده شده است که این هفت کاخ، یادآور نردبان آیینی مهری دینان است و به گونه ای ریشه در اعتقادات یزدان شناسی و ادامه جوهره زندگی در جهانی دیگر دارد.

طبق نظر یونگ، «کهن الگوها» در ناخودآگاه جمعی از طریق نمادها ظهور می یابند. خورشید، یکی از نمادهای طبیعی است که با قدرت و درخشندگی و زیبایی اش سابقه ای اسطوره ای در ذهن انسان دارد. در این جستار به بررسی این نماد در اشعار خاقانی و نظامی پرداخته می شود. هدف پژوهشِ پیش رو بر این است که تصویرسازی خاقانی و نظامی از کهن الگوی خورشید از ناخودآگاه جمعی آنها بن مایه گرفته و راز بقای اسطوره خورشید از طریق زبان نمادین شاعران تحت تاثیر ناخودآگاه جمعی است. در نهایت طبق بررسی ها مشخص شد دو صفت زیبایی و قدرت خورشید از عناصر بارز کهن الگو هستند که از ناخودآگاه جمعی دو شاعر سرچشمه گرفته است و حاصل این دو صفت، تصاویر استعاری ارزنده ای است که از اشعار آنها برداشت می شود.

میرچا الیاده، در جایگاه پدیدارشناس و اسطوره‌پژوه دینی، با تأکید بر تأویل دینی - تاریخی، هرمنوتیک را بهترین شیوه برای کشف معانی و تأویل پیام‌های پنهان اساطیر، نمادها و آیین‌ها می‌داند. یکی از وجوه بررسی‌شدۀ او در پیوند با آیین شمن‌ها، جنبۀ‌ عرفانی آن است. در این پژوهش تلاش شده است باتوجّه به دیدگاههای تکثّرگرایانۀ میرچا الیاده در اسطوره‌شناسی، پدیدارشناسی دینی، مطالعۀ‌ دینی مبتنی بر هرمنوتیک، باور به دین به‌مثابة تجربة امر قدسی، زمان و مکان قدسی واسطوره به‌منزلۀ روایت‌کنندة تاریخ قدسی، با نگاهی تطبیقی، به بررسی عرفانیّات تمهیداتعین‌القضات همدانی بپردازد و ازاین‌رو، نگرش‌های الیاده، صرفاً به‌مثابة رهیافتی در تحلیل نگره‌های عرفانی عین‌القضات استفاده می‌شود. تمهیداتعین‌القضات همدانی ازجمله متون ارزشمند عرفانی‌ است که در آن، هدف غایی، رسیدن به مرتبة انسان مذهبی/ کامل و دست‌یافتن به زمان و امر قدسی است که در قالب کرامت رخ می‌نماید. درحقیقت انسان در ازل صاحب زمان قدسی بوده است؛ امّا در فرایند دنیوی، این مفهوم را از دست ‌داده و به انسان تاریخی تبدیل شده است. نگارندگان با کاربرد چارچوب فکری الیاده در شواهد مستخرج از کتاب تمهیدات، بر این باورند که ﺑﺴﻴﺎری از اﻧﺪﻳﺸﻪ‌ﻫﺎی اﺳﻄﻮره‌ای، رﻳﺸﻪ در اﻋﺼﺎری ﺑﺴﻴﺎر دور و ﻋﺎداﺗﻲ ﺑﺲ ﻛﻬﻦ دارﻧﺪ ﻛﻪ در ﮔﺬر ﻫﺰاره‌ﻫﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺷﻜﻞ‌داده و ﻛﺎرﻛﺮدی دگرﮔﻮنه ﻳﺎﻓﺘﻪ‌اﻧﺪ؛ اﻣّﺎ ﻫﻨﻮز ﻣﻮﺟﻮدﻳّﺖ ﺧﻮد را ﺣﻔﻆ ﻛﺮده‌اند و ﺑﺎ ﺗﻮﺟّﻪ ﺑﻪ ﺗﻘﺪّس و ﺿﺮورت‌ﺷﺎن، ﺗﻜﺮار می‌شوند. در این اثر، علاوه ‌بر شرح چگونگی آفرینش جهان هستی و انسان و نیز چرایی آفرینش و اهداف آن، روایت‌های ناب و تجربه‌های عرفانی فراوانی آمده است. دراین مقاله کوشیده می‌شود به تحلیل تمهیدات عین‌القضات همدانی از دریچة پدیدارشناسی دینی و هرمنوتیک و با نگاهی تطبیقی در حوزه‌های عرفان، فلسفه و دین‌پژوهی پرداخته شود.

زبان نمادین و اسطوره ای، در شعر معاصر جایگاهی درخور یافته است. اسطوره ها در هر سرزمینی بخشی از هویت، تمدن و فرهنگ آن سرزمین به شمار می روند و شاعران با بهره گیری از آنها، افزون بر اینکه شعر خود را هنرمندانه تر می سرایند، می توانند دغدغه ها، دل مشغولی ها و خواسته های خود را از طریق آنها با زبانی غیرمستقیم به جامعه منتقل کنند. شاعران معاصر ایرانی و جهان عرب نیز از به کارگیری اسطوره ها غافل نبوده و کوشیده اند از این طریق اهداف خود را بیان کنند. از میان این شاعران، ادونیس و احمد شاملو در شعر خود به اساطیر و افسانه ها توجهی ویژه داشته اند. در این مقاله با بررسی اسطوره در شعر این دو شاعر، به این نتیجه می رسیم که افزون بر گرایش این دو به بهره گیری از اسطوره، اونیس به بازآفرینی اسطوره ها می پردازد و شاملو خود به خلق اسطوره دست می زند.

در این نوشتار سعی بر آن است که نمودهای تغییریافته کهن الگوی مام مهین در شعر حافظ ردیابی شود. نمودهایی که بعد از متلاشی شدن شخصیت یگانه این عنصر مادینه قدرتمند، ابتدا در قالب خدابانوها به زندگی خود ادامه داد و سپس به ضمیر ناخودآگاه انسان منتقل شد و دوباره از طریق هنر بر ذهن و زبان نوع بشر جاری گشت. این جست وجو می تواند پاسخی برای این پرسش ها بیابد که آیا می توان گفت حافظ جزو آن دسته از شاعران نابغه ای است که فواصل تاریخی و جغرافیایی مانع بروز و ظهور آرکی تایپ ها در شعر او نشده است؟ مام مهین در ضمیر ناخودآگاه جمعی ایرانیان با توجه به پیشینه اساطیری زن سالارانه این سرزمین با چه کیفیتی می زید؟ آیا در یک نگاه کلی این تصویر به سمت قطب منفی تمایل دارد یا قطب مثبت؟ بر این اساس به این نتیجه رسیدیم که شعر حافظ شعری است که بستر ظهور و تجلی تصاویر ناب و شفافی را از مام مهین فراهم آورده است و این موضوع از وسعت مشرب و شفافیت و در دسترس بودن ناخودآگاه حافظ سرچشمه می گیرد.

تفاوت رويکردها و نظريه‌ها در پژوهش‌هاي ادياني را بيشتر بايد در جنبه‌هاي هستي‌شناسي جست‌وجو کرد. بازتاب نگرش پژوهشگر درباره جهان، اديان و سرشت آن منجر به راهبردها، روش‌ها و نظريه‌هاي خاص مي‌شود و موقعيت‌هاي متفاوت هستي‌شناسي، گفتمان و به‌تبع آن، نتايج متفاوتي را توليد مي‌كند. دو گفتمان در فضاي دين‌پژوهي مقايسه‌اي امروزه حاکم است. گفتمان «پديدارشناسي و هرمنوتيک خلاق با مرجعيت بلامنازع» ميرچا الياده و ديگري رويکرد «پسامدرنيسم و تاريخ‌مدار گذر از الياده» به نمايندگي جاناتان ‌زيتل اسميت که سهم عمده‌اي در نظام‌مند کردن ‌رشته دانشگاهي «تاريخ اديان» دارد. اين مقاله ضمن معرفي، واکاوي و بيان تقابل هستي‌شناسانه حاکم بر نظريه‌هاي اين‌ دو دين‌پژوه برجسته، ارزﯾـﺎﺑﯽ دقيق‌تر و ﻓﻬـﻢ ﺑﻬﺘـﺮي از مطالعه روشمند ﺳـﺎﺧﺘﺎرﻫﺎ و ﭘﺪﯾﺪارﻫﺎي ديني در پژوهش‌هاي بين‌ادياني ارائه می‌دهد.

الف: موضوع و طرح مسئله ( اهمیت موضوع و هدف): میرچا الیاده، اندیشمند بزرگی است که با مطالعه ی گسترده در حوزه‌ی دین و اسطوره، تلاش می‌کند به شیوه‌ای فلسفی، معنا و مفهومی را که اساطیر ، در طول سالیان متمادی به زندگی انسان بخشیده‌اند دریابد و آن‌را برای انسان عصر نوین بازگو نموده تا شاید وی را از ورطه‌ی تهیگی و پوچی برهاند. اینکه وی چگونه از فلسفه در طی این طریق بهره می‌گیرد مسئله‌ی اساسی این پایان نامه است. ب: مبانی نظری شامل مرور مختصری از منابع، چارچوب نظری و پرسشها و فرضیه ها : پ: روش تحقیق شامل تعریف مفاهیم ، روش تحقیق ، جامعه مورد تحقیق، نمونه گیری و روشهای نمونه‌گیری، ابزار اندازه گیری ، نحوه اجرای آن، شیوه گردآوری و تجزیه و تحلیل داده ها:روش این تحقیق توصیفی- تحلیلی و کتابخانه‌ای است بدین نحو که با مطالعه‌ی آثار الیاده وکتاب ها ودیگر مقالات گوناگون به فارسی، انگلیسی و آلمانی ، به جمع آوری ، گزارش و توضیح و توصیف آنها در خصوص مبانی فلسفی اسطوره شناسی وی دست یازیده است.ت: یافته های تحقیق: این‌گونه نیست که بشر تنها در دوران‌های پیشین با اساطیر و ادیان متفاوت زیسته و دوران نوین و مدرن عاری از اساطیر است چراکه در اندیشه‌ی الیاده رد پای اساطیر را حتی در عقلانی‌ترین و عرفی‌ترین دستاوردهای انسان می‌توان مشاهده نمود. برای الیاده اسطوره و دین با هم آمیخته‌اند و در حقیقت، اسطوره،سویه‌ی رمزی روایت‌های رازآمیز موجود در دین است.تلاش اصلی الیاده بر آفتاب انداختن این حقیقت است که عنصر و هسته‌ای اصلی و مشترک، در میان همه‌ی اساطیر نهفته است که اسطوره‌پژوه باید در پی یافتن آن برآید. گوهری که معنای زندگانی آدمی در آن جای گرفته و مشتاقانه به انتظار بشر امروزین لحظه می‌شمارد تا دوباره همچون پیش، از احساس تهیگی و بی معنایی، رهایش نموده، رنگ نشاط و سرزندگی به آن ببخشد. وی با شیوه‌ای فلسفی به جستجو در مسیر شناخت این گوهر اصیل می‌پردازد و بدین نمط، سعی در آشتی فلسفه با اسطوره می‌نماید.ث : نتیجه گیری و پیشنهادات: الیاده در بستر تاریخ، پدیدارشناسی و هرمنوتیک به کاوش در دنیای اساطیر می‌پردازد و در این وادی، وامدار فیلسوفانی همچون هوسرل و هیدگر و گادامر است. وی همچنین گفتگوهایی با روانکاو بزرگ، یونگ داشته که گاه در پیوندگاه هایی که میان اسطوره و روانکاوی می‌یابد، اشاراتی بدان نموده است.

مراحل سلوک در یوگاسوتره، هشت مرحله و در منطق الطیر عطار هفت وادی است. سالک طریقت در هر دوی آنها ابتدا از شریعت، اخلاقیات شرعی و قواعد انضباطی آغاز می کند و به مراحل لطیف تر سلوک قدم می نهد و پس از عبور از این مراحل به نوعی یگانگی و به اصطلاح، «فنا» (در منطق الطیر) یا «سمادهی» (در مکتب یوگا) می رسد؛ با این تفاوت ساختاری که سالک عرفان اسلامی در پی وحدت با خداوند است اما سالک یوگایی در پی وحدت با خویشتن. این مقاله آموزه های عرفانی در یوگاسوتره ها و منطق الطیر را با تاکید بر وادی های هفت گانه و مراحل هشت گانه سلوک به صورت تلفیقی مورد بررسی و مقایسه قرار می دهد و اختلافات و اشتراکات آنها را بیان می کند.