آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

اين دفتر 13 باب و در معجزه ها و آگاهيها و گفتگوها دوازده پيشوا و فاطمه زهراء (ع) است و در برابر آنهائي كه چنين چيزها را نمي پذيرند و ميگويند كه براي امامان در آئين اسلام معجزه اي نيست و براي تقرب بعلي (ع) نوشته شده است در ديباچه دارد: «اوالف مما اظهروه من المعجزات و اقاموه من الدلائل و البراهين مما سمعته و قرائة في كتاب مقصور علي ذكر المعجزات و البراهين» (4ب) اين نام بالا هم در صفحه عنوان نسخه ما بخط تازه تري هست. در آن حديثهائي از ابوالحسين محمد تلعكبري (25 الف و جاهاي ديگر) و ابن بابويه آمده و دارد هم «حدثنا ابوجعفر محد بن جرير الطبري» (در خيلي جاها) و همچنين از كتاب الانوار ياد شده است (7الف و 19 ب) و گويا از آن الانوار پسر شيخ طوسي خواسته شده باشد. شاگردان شهيد از اين انوار ميستودند و خبرهاي آنرا با خبرهاي درست موافق ميدانستند و آن ميان دانشمندان مشهور بوده و در ماه ربيع يكم تا روز زاده شدن پيامبر خوانده ميشده است (بحار 16: 1 و 171: 25 و 172- ذريعه 411: 2) يا از آن الانوار في تاريخ الائمة الاطهار شيخ ابي علي محمد بن ابي بكر همام بن سهل اسكافي (258-336) خواسته شده است (ذريعه 412: 2) نيز در آن ياد شده از جلد دوازدهم تاريخ محمد النجار خواجه محدثان مدرسه مستنصريه (24ب) و بي گمان همان «تذييل محب الدين» محمد بن محمود النجار (م 643) لتاريخ الخطيب» ميباشد. (محمد تقي دانش پژوه) در صفحه عنوان نوشته شده از مؤلفات ابو جعفر محمد بن جرير بن رستم طبري صاحب «المسترشد» و «الايضاح» و «دلائل الامامة» است. سيزده باب در ادله امامت دوازده امام دارد. در آغاز برخي بابها گويد: قال ابو جعفر محمد بن الجرير الطبري و در برخي از ابو جعفر صدوق قمي روايت دارد. كرامات و معجزات و فضائل ائمه عليهم السلام را در 12 باب جمع آوري نموده است. كتابي است در احوال و معجزات معصومان كه از حضرت فاطمه (س) آغاز مي كند سپس به حسن تا امام قائم ادامه مي يابد. اين كتاب به محمد بن جرير بن رستم طبري آملي نسبت داده شده است نخستين كسي كه آن را بدين نسبت خواند علي ابن طاوس است (589-664) كه در تأليفات خود از نسخه اي از آن نقل مي كند. كه برخلاف نسخه هاي كنوني نام مؤلف را در آغاز داشته است و مطالبي ديگر نيز از آن نقل مي كند كه نسخه هاي امروزين آنها را ندارد سپس سيد هاشم توبلي بحريني (1107) است كه از اين كتاب به عنوان الاماة نقل مي كند. كهن ترين نسخه اين كتاب بگفته ذريعه (8، 246، 11) نسخه رضويه با تاريخ 1092 است. اين كتاب در نجف به سال 1949م در 320ص چاپ شده است. چون كسيكه اين كتاب بدو منسوب است، هم نام طبري تاريخ نگار بزرگ (224-310هـ) است و در عين حال روايتهايي در آن است كه از استادان شيخ طوسي (385-460) و نجاشي (م450) نقل شده است و مؤلف را در سده پنجم نشان مي دهد. و نيز رواياتي در بر دارد كه مؤلف را در سده سوم نشان مي دهد از اين روي مرحوم پدرم در ذريعه (ج8ص241-247) به چند محمد بن جرير طبري قائل شدند و مؤلف اين كتاب را معاصر طوسي شمردند و نظريه اي را كه اين «دلائل الامامة» را از تأليفات سده هفتم مي شمرد باطل مي دانند (علينقي منزوي) با عنوان: صورة عهد كتبه عمر بن الخطاب الي معوية بن ابي سفيان الاموي و كان عامله علي الشام و هو من الجزء الثاني من كتاب دلائل الامامة. مولف دلائل الامامه يا دلائل الائمة ابو جعفر طبري آملي متاخر از جرير طبري كبير است و از روات وي يكي محمد بن هارون بن موسي التلعكبري است صاحب الذيعه در ص 247 ج 8 بنقل از گروهي در صحت اين حديث ترديد كرده و آنرا مجعول دانسته است سيد هاشم بحريني در مقدمه كتاب «مدينة المعاجز» در تعداد كتب مؤلفه در باب امامت، يكي اين كتاب را شمرده و آن را به نام «كتاب الامامه» ضبط نموده و بسيار از آن نقل كرده است. كتاب در بيان معجزات حضرت اميرالمؤمنين و حضرت صديقه طاهره و يازده فرزندشان ائمه هدي -عليهم السلام- است كه مرتب بر ديباچه و 13 باب است. ديباچه در بيان لزوم حجت است. در مقدمه سبب تأليف را چنين آورده و كتاب را چنين توصيف نموده است: « و اختاروا ائمتهم بعد النبي (ص) و عدلوا عن من نصبه الله و رسوله و قالوا اليهم بمشاكلتهم اياهم في النقص و قلة الفهم لينالوا من دنياهم و لما رجوهم من الارتقاء الي درجتهم الدنياويه بعدهم و احلوهم عندهم محل الائمة الطاهرين المعصومين الكاملين القادرين الذين فصلت (كذا) اليهم الامامة بالنصوصات انكروا معجزات الائمة في شريعة نبينا (ص) خصوصاً لئلا يطالب احدهم باقامة معجزات و اظهار برهان و دليل و ارادوا اطفاء نورالله بافواههم و ابي الله الا ان يتم نوره و لو كره المشركون فلما وجدت ذلك كذلك حاولت ان اؤلف مما اظهروه من المعجزات و اقاموه من الدلايل و البراهين مما سمعته و قرأته في كتاب مقصور علي ذكر المعجزات و البراهين ليسهل حفظها و بلوغ ما اوردته فيها من احاديث عجيبه هايله مهوله فانها من المشكلات التي يتهافت فيها العقول لكونها من المعضلات لا يحتمله الا مؤمن امتحن الله قلبه للايمان و جمعت من كتب شتي من مناقبهم و علومهم و احتجاجاتهم التي لا تستغني عنها الطالب للحق و الراغب فيه زلفه الي الله و ابتغاء لمرضاته و تقربا الي صاحب الحضرة العليه الامامية المرتضويه صلوات الله علي مشرفها » . حديث اول آن: « حدثنا الشيخ ابو جعفر محمد بن علي ابن الحسين ابن بابويه قال حدثنا محمد ابن الحسن الصفار عن محمد بن ذكرياء (كذا) عن ابي المعا (كذا) عن وكيع عن زادان عن سلمان قال كنامع اميرالمومنين (ع) و نحن نذكر شيئا من معجزات الانبيا فقلت له يا سيدي احب ان تريني ناقة ثمود و شيئا من معجزاتك » الخ. (مهدي ولايي) پس از كتاب، اين فوائد نيز آمده است: مسائل الشيخ المرشد ابي عبدالله الحسين بن علي البصري (135پ-138ر) حديث زيد بن علي (138ر-141پ) خطبة الغدير (141پ-143ر) مواليد النبي و الائمة للجهضمي (143پ-146پ) مقتضب الاثر لابن عياش (146پ-160پ). (سيد احمد اشكوري) آغاز كتاب: الحمدلله الذي نور قلوبنا بهداية محمد و شرح صدورنا بولاية علي ... اما بعد فان الله سبحانه و تعالي لما ابدء العالم و ذرا الناس و بسط لهم ارزاقهم ... انجام كتاب: يا مفضل انت و أربعة و أربعون رجلاً تحشرون مع القائم عليه السلام و انت علي يمين القائم عليه السلام. [فهرست سپهسالار 3/190؛ فهرست آستان قدس 5/145؛ مرعشي 8/153؛ چهل ستون ص 322؛ دانشگاه تهران 5/1539؛ فيلم دانشگاه 2/210؛ سزگين 1/540؛ لسان الميزان 5/1030؛ معجم المولفين 9/146؛ فهرست الفبائي آستان قدس ص 252؛ مجلس شورا 15/209؛ كتابخانه ملي 11/42؛ عكسي مركز احياء ميراث 5/67؛ اهدائي رهبر2 اخبار/2 778؛ رايانه آستان قدس] شرح و حواشي: منتخب دلائل الامامة (-)

کتاب المسترشد که در ده‌های اخیر منتشر شده و در نوشته‌ها مورد استناد قرار گرفته، وضعیت مبهمی دارد؛ که دراین نوشتار، به این ابهامات پرداخته و برخی نتایج زیر حاصل شده: اسناد حدیثی شیعه منسوب به «محمدبن جریر طبری»، غالباً به طبری عامی مورخ، مربوط هستند؛ و تا قبل از قرن 6، هیچ نامی از «رستم طبری» در احادیث وجود ندارد؛ و البته، احادیث با نام «ابن‌رستم» در کتاب کنونی نیز، وجود ندارند. کتاب کنونی، از اواسط قرن 7 مورد استناد بوده؛ و اکنون ده نسخۀ خطی دارد؛ که همگی متأخر و بعد از قرن 11 و با منشأ واحد هستند. با توجه به دلایلی، مؤلف کتاب کنونی، ابن‌رستم یا طبری نیست؛ و اساساً این کتاب، المسترشد نیست. یعنی، عبارت سند حدیث اول کتاب، برخی را به اشتباه انداخته که کتاب از طبری شیعی است؛ در صورتی که منظور از این نام، طبری عامیِ مورخ است. همچنین، شخص طبری غیرعامی، در منابع رجالی، مجهول است؛ و ترجمه‌ای پیرامون وی وجود ندارد.

کتاب آیات الصفات و منهج ابن جریر الطبری فی تفسیر معانیها مقارنا بآراء غیره من العلماء توسط حسام بن حسن صرصور به رشته تحریر درآمده است. در قرآن آیاتی وجود دارد که در آن صفاتی به خداوند نسبت داده است و به خاطر این آیات، برخی از مذاهب اسلامی از جمله وهابیت قائل به تجسیم خداوند شده اند. نویسنده این کتاب در صدد بررسی آیات صفات بر اساس تفسیر طبری و بررسی روش وی در تفسیر این آیات است. این کتاب شامل مقدمه و پنج فصل می باشد. فصل اول درباره زندگی ابن جریر طبری و دو کتاب مهم وی «التفسیر» و «صریح السنه» می باشد. فصل دوم راجع به تأویل و تفویض در برخی آیات از جمله آیات صفات می باشد. فصل سوم درباره مسئله محکم و متشابه است. فصل چهارم به صورت تفصیلی صفات خداوند را بیان می کند. فصل پنجم آراء طبری در زمینه آیات صفات بررسی می کند و آراء علماء موافق و مخالف وی را بررسی می کند. همچنین در انتهای کتاب متن رساله «صریح السنه» ابن جریر طبری به طور کامل آمده است. نویسنده پس از بررسی آیات صفات و تفسیر طبری در این زمینه به این نتیجه می رسد که طبری از مشبهه نیست و وی آیات صفاتی را که برخی به معنای جسمیت خداوند دانسته اند، از آیات متشابه دانسته که نیاز به تأویل دارند.

«المسترشد فى امامة امير المؤمنين على بن ابى طالب (ع)» نوشته محمد بن جرير طبرى شيعى از مؤلفان اماميه در قرن چهارم هجرى است. «المسترشد» اثرى كلامى تاريخى است كه در صدد اثبات امامت على عليه السلام است و به بيان احاديثى از رسول خدا و مطاعن خلفا و عدم شايستگى آنان براى امامت مى ‏پردازد. مؤلف در آغاز كتاب مى نويسد: برخى دشمنان خدا و رسولش گفته اند امامت پس از پيامبر جز شايسته ابوبكر نيست و او بهترين فرد پس از آن حضرت است. ما به نقد اين نشسته و توضيح مى دهيم كه جانشين پيامبر در نماز دلالتى بر امامت ندارد. طبرى در اين كتاب به شيوه حديثى با ذكر سلسله اسناد اقدام كرده و گاه به نقد راويان مى پردازد. كتاب نظم خاصى ندارد و كرامات ائمه و مطاعن بنى اميه و موضوعات كلامى را در كنار هم آورده است. نجاشى و طوسى از اين كتاب و مؤلف آن نام برده اند و در طول تاريخ شيعه محل توجه علما و مؤلفان بوده است.

علم تاريخ را به هيچ وجه نمى توان از تطور و بسط فرهنگ عمومى جامعه جدا كرد. به طور قطع، پيشرفت و تطور علم تاريخ مرحله اى از تطور و پيشرفت فرهنگ آن نيز محصول عوامل متعددى است كه عمدتا از تأسيس و قيام دولتى كه با دولتها، فرهنگها و نهادهاى سياسى و نظامى ديگر برخورد داشته باشد، سرچشمه مى گيرد و بدين ترتيب، عناصر اوليه تمدن آن گسترش مى يابد. علم تاريخ با حدود، ابعاد و روشهاى تدوين آن، پس از ظهور اسلام تحقق يافته است. اما اين مطلب هرگز به آن مفهوم نيست كه عربها پيش از ظهور اسلام، هيچ نوع آشنايى با اين علم نداشته اند، بلكه آنها پيش از ظهور اسلام، تمدنهايى، هرچند كوچك، در يمن و ديگر نقاط عرب داشتند كه آثار آنها را كم و بيش نقل مى كردند. اخبار و آثار دولت حمير، سبأ و يمن به طور شفاهى در ميان آنها، نسل به نسل نقل مى گرديد. شايد تاريخ در آن عصر، دوره شَفَوى و حفظى خود را مى گذرانيد؛ يعنى آنچه را عربها مى دانستند پيش از آنكه به نوشتن و خط متكى باشند، به حفظ و نقل شَفَوى و لسانى آن تكيه مى كردند. از اين جهت، در آن دوره، در اوايل اسلام، تا مدتها پيش از اينكه خط و نوشتن شايع شود، از حافظه هاى بسيار قوى خود، بخصوص در زمينه انساب و اشعار، استفاده مى كردند. در این مقاله منابعی که در تاریخ نگاری مورد استفاده ایشان قرار می گرفته مورد بررسی قرار می گیرد.

حضرت علی(ع) پسر عم پیامبر(ص)، تنها مولود کعبه و نخستین کسی است که در پرتو همجواری با نبی اکرم اسلام رشد و اعتلای روحی و فکری یافت و از انفاس قدسی و تعالیم نبوی برخوردار گشت. وی نخستین ایمان آورنده پس از حضرت خدیجه(س) بود که در طول بعثت و پس از آن و در تمامی وقایع و حوادث پرفراز و نشیب تاریخ صدر اسلام، یار و یاور همیشگی نبی اکرم(ص) بوده، کسب مقام دامادی پیامبر(ص) نیز بر دیگر مراتب و فضایلش افزود. ایشان پس از رسول خدا، شخصیتی است که اگرچه دوستانش از سر ترس و دشمنانش از سر کینه و دشمنی، فضایلش را کتمان کردند؛ اما با این وجود، مناقب و فضایلش زمین و زمان را پر کرده است. بنابراین به دور از غبار تعصب و به طریق اهل انصاف باید گفت، عظمت علمی و توانمندیهای روحی علی(ع)، او را به الگویی جاویدان برای تمامی عصرها و نسلها تبدیل کرده است و برجستگی شخصیت و امتیازات آن حضرت وقتی چشم گیرتر مى شود که در سخنان و دیدگاههاى دیگران تجلى می یابد. از این رو است که آثار بسیاری در رثای ایشان نوشته شده و افراد مختلف از سلایق و مذاهب گوناگون، او را سرآمد علم و عرفان و سرچشمه همه فضایل دانسته و مقامش را ستوده اند. این مقاله بر آن است تا مقام و منزلت علی(ع) را در احادیث فریقین به روش توصیفی تحلیلی و براساس روایات مورخان مسلمان به ویژه اهل سنت، همچنین از دیدگاه قرآن و تفاسیر منقول از مفسران شیعی و سنی مورد نقد و بررسی قرار دهد.

معروفترین مجموعه سخنان امام علی (ع) نهج البلاغه سید رضی است. در عین حال کلمات و سخنان امام علی قبل از گرد آوری این مجموعه نیز در بسیاری از کتب علما و دانشمندان اسلامی وجود داشته و هر کدام از علما به فراخور مجموعه ای از سخنان امام علی (ع) را نقل می کرده اند. در این مقاله فهرست جامعی از کتبی که در آن قبل از گرد آوری نهج البلاغه سخنان امام علی (ع) ثبت و ضبط شده بود ارائه شده است که می تواند راهگشای مناسبی برای محققان این عرصه باشد.

در عصر رسول‌خدا، رهبری و امامت امری آسمانی بود که خداوند می‌بایست تکلیف آن را معین کند، اما پس از وفات ایشان، عده‌ای از مسلمانان با انکار نصّ و نصب الهی، این امر آسمانی را به مسئله ای زمینی تنزل داده و راه هایی، از جمله بیت مردم با خلیفه را برای مشروعیت‌بخشی خلافت، مطرح نمودند. با این مبنا نیز بیعت با امیر مؤمنان علی، مردمی ترین، پرشورترین و شفاف ترین بیعتی بود که در طول تاریخ اسلام به وقوع پیوسته است. برخی از دروغ پردازان تاریخ (همچون سیف بن عمر) به منظور حفظ حیثیت کسانی که بعداَ بیعت خود را نقض کردند و در برابر علی به جنگ برخاستند، سعی کردند تاریخ را تحریف کنند و درباره اصل بیعت و چگونگی آن، خلافِ مشهور سخن بگویند. ویلفرد مادلونگ (مستشرق آلمانی) هرچند به رعایت انصاف و اتخاذ مواضع بی طرفانه مشهور است، اما در کتاب «جانشینی حضرت محمد(ص)» با استناد به همان منابع ضعیف، تحلیل‌های نادرست ارائه داده و دراین‌باره دچار خطا شده است. او بیعت مردم با امام علی را مبهم و بیعت برخی از اصحاب برجسته را اجباری تلقی نموده است و ریشه جنگ های سه گانه (جمل، صفین و نهروان) را با جریان بیعت پیوند می‌دهد. در این مقاله، دیدگاه مادلونگ درباره اصل بیعت، چگونگی آن و ریشه جنگ های سه‌گانه در عصر حکومت علی نقد و ارزیابی می‌شود.