مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

‫مقدمتان فى علوم القرآن در اصل مقدمه دو تفسير به نامهاى المبانى لنظم المعانى و المحرر الوجيز بوده كه با اهتمام آرتور جفرى در يك مجلد به چاپ رسيدهاست. بخش اول و دوم اين كتاب را به ترتيب آقايان مجيد معارف و عبدالوهاب شاهرودى ترجمه، نقد و تحقيق كردهاند. بخش اخير اين اثر كه شامل فصل نهم و دهم مقدمه المبانى و تمام مقدمه المحرر الوجيز است، در اين پايان نامه بررسى شده و امورى كه انجام گرفته عبارتند از: تصحيح اغلاط مطبعى، شرح اعلام، استخراج مآخذ روايات و اشعار و استدراك مطالب در منابع ديگر.

---

‫ورود به ساحت مفردات قرآن و بررسی آنها مرحله¬ی اساسی تدبّر در قرآن و آگاهی به آن از جمله مقدمات فهم قرآن به شمار می¬رود. از کاربردهای مهم مفردات در تفسیر قرآن، دستیابی به معنای دقیق واژه¬ها در عصر نزول است. این علم از زمان پیامبر رایج بوده و از قرن اوّل تا کنون کتاب¬های فراوانی در این زمینه، مستقلاً نگاشته شده و در ضمن برخی تفاسیر، مفسّران با توجّه ویژه¬ای به تبیین مفردات پرداخته¬اند. مجمع¬البیان اثر طبرسی (وفات/548ق) و کشّاف اثر زمخشری (وفات/538ق) از جمله این تفاسیرند. این دو تفسیر تقریباً هم¬زمان، امّا ظاهراً بی اطلاع از یکدیگر در نیمه دوم قرن پنجم و نیمه اول قرن ششم هجری به نگارش درآمدند. به علّت اهمّیّت فهم مفردات قرآن و همچنین اعتبار این دو تفسیر و تأثیر انکار ناپذیر آنها بر تفسیر دوره¬های بعد، این پژوهش در صدد است تا با واکاوی متون مجمع¬البیان و کشّاف و ترجمه و اعراب گذاری آن¬ها با محوریّت بخش «اللغه» مجمع¬البیان، نظرات دو مفسّر را پیرامون لغات جزء 27 به دست آورد و با اهتمام به مباحث نظری ـ کاربردی علم مفردات آنها را تطبیق و ارزیابی کند. در جهت تکمیل بحث و دسترسی به نتیجه متقن به کتب لغت و تفاسیر معتبر دیگر نیز رجوع شده است. به همین منظور این پایان¬نامه در دو فصل تدوین گردیده است: فصل اوّل شامل کلّیّات و آشنایی با: مجمع¬البیان، کشّاف، علم مفردات و مباحث نظری دخیل در فهم مفردات است و فصل دوم شامل بررسی تطبیقی مفردات جزء 27 است. با بررسی¬های تطبیقی می¬توان جهت ضابطه¬مند کردن نحوه¬ی دلالت، شاخص¬ها و ملاک¬هایی را بر اساس باورهای مشترک مفسّران، طراحی کرد. به هر صورت استناد به قرآن، سنّت رسول خدا، قواعد عرب و یافتن معنای الفاظ قرآن در عصر نزول و استمداد از قوه عقل و تدبّر، می¬تواند از شاخص¬های مشترک دو مفسّر باشد. همچنین ارجاع کلمات به اصل واحد و تطبیق آن بر مصادیق متعدّد و عدم پذیرش ترادف تام، از اصول کاربردی دو مفسّر در تفسیرشان است. کلید واژه: مفردات، مجمع¬البیان، کشّاف، ترادف، اضداد، وجوه، اشتراک معنوی

‫با توجه به وجه اشتراک قرآن و مدرنيته در ارائه آموزهها به جوامع بشري، لازم است به صورت مقايسهاي رابطه اين دو روشن گردد؛ تا بشر بتواند راه درست خويش را بيابد. اين پژوهش در سه بخش، به بيان و بررسي اين رابطه پرداخته است. نويسنده پس از بيان ساختار و بافت شيوههاي تبيين معارف و اهداف و رهاوردهاي قرآن، به مباني و اصول قرآن پرداخته است. مباني قرآن عبارت است از: اعجاز، جاوداني، جامعيت، جهاني بودن و تحريفناپذيري قرآن. اصول آن عبارتاند از: هدايت محور بودن، الهي بودن الفاظ آن، تفسير و تأويلپذيري، اِحکام و تشابه در متن، و ظهر و بطندار بودن قرآن. در بحث از مدرنيته، پس از بيان زمينههاي فراهم شدن مراحل و امواج مدرنيته، و اهداف و انگيزههاي مدرنيته، مباني و اصول آن ارائه شده است. مباني مدرنيته عبارتاند از: اومانيسم، سکولاريسم، تجربهگرايي، ليبراليسم و ماترياليسم. اصول مدرنيته عبارتاند از: عملگرايي، عقلگرايي، نسبيگرايي، مردمسالاري و فردگرايي. در مورد رابطه قرآن و مدرنيته، سه ديدگاه وجود دارد: 1. تعامل و تحقق فرهنگ مدرنيته و پيادهنمودن همان ارزشها و روشها در دنياي اسلام؛ 2. تقابل و تعارض به نحو کلّي و ماهوي؛ 3. ديدگاه تفکيک و تفصيل. اين ديدگاه بر اين باور است که بايد تکتک مباني و اصول مدرنيته از نگاه قرآن بررسي شود و پس از آن، سازگاري يا عدم آن مطرح گردد. براساس اين ديدگاه، اخذ وجه مادي و ابزارها و ساختارهاي معيشتي تمدن مدرنيته مفيد و بلکه لازم است؛ اما وجه اعتقادي، اخلاقي، فرهنگي و معنوي آن مورد پذيرش نبوده و دچار بحرانهاي زيادي شده است. از اين رو، نميتواند انسانيت را به کمال و سعادت نهايي خويش برساند. در بحث از مباحث معرفتشناختي، ديدگاه قرآن نسبت به عقلگرايي، علمگرايي، تجربهگرايي، ماديگرايي و نسبيگرايي بررسي شده است. مدرنيسم به عقل محدود دنيانگر و منقطع از آخرت، دين، قرآن و خدا بسنده کرده و اين نوع عقلگرايي از نظر قرآن، جهالت و انحراف از عقل فطري است. نتيجه بررسي ساير موارد هم بيان شده است.