مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

ترجمه ماشینی: جرأت دارد نظریه های منطق محور متعارف عقل را به چالش بکشد. اطلاعات خوبی برای جمع آوری در اینجا وجود دارد. اطلاعات بسیار مفید نویسنده، خرد متعارف ریشه‌دار را هدف قرار می‌دهد که به بسیاری از افراد متمایل به فلسفی آرامش می‌دهد که چیزی به نام منطق جهانی وجود دارد. این منطق به نحوی تحت تأثیر فرآیندهای فیزیکی و بیولوژیکی از بیرون قرار می گیرد. این پیش فرض را می توان در افلاطون و فیثاغورث جستجو کرد. کوپر این پیش فرض را که منطق اول است به دیدگاه بطلمیوسی تشبیه می کند که زمین اول است. من هیچ مقایسه خودپسندانه ای بین نویسنده و کوپرنیک ندیده ام. اساس این کار این است که فرآیندهای بیولوژیکی قبل از اختراع سیستم‌های منطقی رسمی رخ می‌دهند. این به نظر من ظالمانه نیست. در واقع، من راه دیگری برای توالی وقایع نمی بینم. نویسندگان دیگری هم هستند که آثارشان از این پیش فرض حمایت می کند. آنها را می توان در میان کتاب هایی که قبلاً بررسی کرده ام پیدا کرد.

کارکردها و چگونگی کاربست عقل از مسائل مهم روش‌شناختی در حوزه علم کلام و معارف اعتقادی است. در تاریخ علم کلام شیعه، عقلگرایی، بویژه عقل فلسفی را می‌توان رویکرد غالب به حساب آورد. در عین حال در حدود و ثغور و چگونگی کاربست عقل و میزان اعتبار بخشی به آن اختلافاتی رخ نموده است. مقاله حاضر درپی آن است که این مساله را با روش اسنادی – تحلیلی، از منظر کلام عقلی - فلسفی و کلام تفکیکی که آن نیز مدعی نوعی عقلگرایی به نام خرد نوری و فطری است بررسی کند. نقش چنین تحقیقاتی در سنجش میزان قوت و ضعف هر یک از دو مدل روشگانی یاد شده و کمک به توسعه و تعمیق منطق علم کلام ضرورت بخش آن است. نتیجه این تحقیق دریافت وجوه کارآمدی افزونتر عقلگرایی اصطلاحی اعم از منطقی و فلسفی در علم کلام و بیان ناراستی‌ها و نارساییهای مدل تفکیکی در این عرصه است.

چکیده اصل فارسی: نویسنده با بررسی معانی لغوی و اصطلاحی عقل، به تفاوت عقل اصطلاحی و عقل به کار رفته در قرآن و سنت از ناحیه وجودشناختی و معرفت‌‏شناختی پرداخته است. در بخشی از مقاله با طرح صورت های مختلف تعارض عقل و وحی به مباحثی بدین قرار اشاره رفته است: ارتباط روح و عقل، زمان بهره‏ مندی از عقل و کمال آن، درجات عقل، حجیت عقل، ارتباط اراده و عقل، محدوده داوری عقل و دین، تعارض عقل فطری با نقل قطعی، تعارض عقل اصطلاحی با نقل قطعی. اغلب مباحث طرح شده در شماره دوم مجله نقدونظر درباره عقل و دفاع عقلانی از دین و ارتباط عقل و وحی بود. روشن ساختن معنای عقل و مشخص کردن حدود آن، از مهمترین و اولی ترین بحث هاست و حل منطقی و درست‏ بسیاری از منازعات اعتقادی در گرو ارائه تصویر روشنی از آن است. از این رو انتخاب مساله عقل در شماره‏ های نخستین مجله ‏ای که سمت و سوی آن در حوزه مباحث اعتقادی و کلامی است، کاری است‏ شایسته و بجا. چنانکه در سرتاسر اظهارات و نوشته‏ های مندرج در مجله دیده می‏ شود، نویسندگان در ضمن بحث معانی متفاوتی را از عقل مراد می‏ کنند و گاهی نیز خود بر این اختلاف معانی تصریح می‏ کنند. از جمله این معانی می‏ توان از این موارد نام برد: «مجموعه علوم و معارف بشری‏»، «عقلی که نه محدود به روش های علوم طبیعی و نظری است و نه در بند قوانین منطق و مابعدالطبیعه ارسطویی‏»، «عقل ظاهربین و جزوی‏»، «عقل الهی و کلی‏»، «قوه ‏ای که همه یا تقریبا همه انسان ها از آن بهره ‏مندند و احکامش مورد قبول عمومی و همگانی است‏» و بالاخره «قوه ‏ای که مسائل دنیوی را حل می ‏کند.» یکی از استادان محترم ضمن بیان این مطلب که عقل افلاطون و ارسطو، عقل متکلمان، عقل فارابی و ابن‏ سینا و دکارت و... با هم فرق می‏ کنند، بحق اظهار فرموده ‏اند. «همه کسانی که دم از عقل و منطق می ‏زنند، صورتی از عقل را، هرچند به ابهام و اجمال، در نظر دارند. البته آن عقل را عقل مطلق یا عقل اصلی و اصیل می‏دانند و اصلا درباب عقل بحث نمی‏کنند و چه خوب بود بحث می‏ کردند».

عقل نظری و عقل عملی در بستر تاریخ در اسلام، از ارزش و اعتبار زیادی برخوردار است. با توجه به رویکرد اسلامی و واکاوی در اندیشه¬های فیلسوفان اسلامی این نتیجه حاصل می¬شود که هر یک از منظری خاص به این مقوله پرداخته¬اند. بنابر این تبیین آرای چند تن از این اندیشمندان اسلامی معاصر و غیر معاصر در مورد عقل نظری و عملی از اهمیّت ویژه¬ای برخوردار است. در این مقاله به روش تحلیلی توصیفی سعی شده است به طور اختصار به اندیشه¬های ایشان پرداخته شود. نتایج حاصل از این مقاله نشان می¬دهد که آنها از دو دیدگاه به عقل نظری و عملی نظر کرده¬اند و در این اتفاق نظر دارند که عقل نظری را در چهار مرتبۀ هیولایی، بالملکه، بالفعل، و بالمستفاد در نظر می¬گیرند. و ادراک کلیات را جزو کارکرد¬های آن می¬دانند و عقل عملی را به چهار مرتبه تجلیه، تخلیه، تحلیه، و فنا تقسیم می¬¬کنند و کارکرد اصلی آن را تشخیص خوب و بد اعمال و رسید به خلق نیکو می-دانند. اختلاف نظر آنها درنحوه ادراک مفاهیم به صورت کلّی و جزئی و و ارتباط میان عقل نظری و عملی می¬باشد.

در نگاشته‌های حکمای مسلمان برای عقل نظری و عقل عملی دست‌کم سه شناسه ذکر شده است. در این میان دست‌یابی به دیدگاه فارابی به عنوان یکی از برجسته‌ترین و تأثیرگذارترین فیلسوفان مسلمان، چندان هموار نیست و شاید نتوان در نگاه آغازین با لحاظ مجموع آثار وی به پاسخی روشن رسید؛ زیرا ظاهر سخنانش در این باره گاه با یکدیگر ناسازگار می‌نماید. با این وجود نگاشته حاضر بر آن است تا در پس این ناسازگاری نشان دهد که اندیشه فارابی درباره چیستی و کارکرد عقل نظری و عقل عملی می‌تواند به گونه یکنواخت و همسو با دیدگاه ابن‌سینا تفسیر شود. در این راستا نوشتار حاضر با پرداختن به سخنان فارابی در سه بحث «کارکرد قوای ناطقه»، «چگونگی تحقق فعل اختیاری خیر و شرّ» و «چیستی فضائل انسانی»، آشکار خواهد کرد‌ که از دید فارابی عقل نظری تنها به حیطه شناخت حقایق کلی اعم از کلیات نظری و کلیات عملی مربوط است و عقل عملی قوه درک کننده جزئیات عملی است که توان تصرف در این جزئیات و ایجادشان در خارج برای انسان وجود دارد و قوه عملی با استخدام قوای دیگر یعنی حسّاسه، متخیّله، نزوعیه و فاعله، انجام آنها را تدبیر و مدیریت می‌کند.