جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

کتاب کافی تألیف محمدبن یعقوب کلینی، نخستین کتاب از کتب اربعه شیعه است. کلینی روایات کتابش را از کتاب‌ها و اصول شیعیان گرفته و به تدوین آنها پرداخته است. این اصول و کتاب‌ها به مرور زمان به دست فراموشی سپرده شد. یکی از راه‌هایی که می‌توان این منابع را بازسازی کرد، مراجعه به کتاب‌های فهرست نظیر نجاشی است. بخشی از روایات کافی، روایات کلامی معصومان علیهم‌السلام است. در این پژوهه، با استفاده از کتب رجالی به بازیابی منابع کلینی در روایات کلامی امام رضا(ع) پرداخته شده تا اتقان و صحت این روایات کتاب کافی مبرهن گردد. تحلیل اسناد و محتوای روایات کلامی منقول از امام رضا علیه السلام در «کافی» نشان می‌دهد، کلینی در شناسایی منابع و استفاده از منابع دست اول نهایت دق. جریان فکری معتزله، جریان سیاسی عباسی و جریان درون مذهبی واقفیه برخی از این حساسیت‌ها هستند.

اعتقاد به مهدویت، باور مشترک ادیان الهی است. تمام معصومین از پیامبر اکرم(ص) تا امام یازدهم(ع) به تبیین مهدویت پرداخته و ضمن آشناساختن شیعیان با آموزه­های مهدوی، آنان را برای دوران غیبت آماده­ کرده­اند. در این نوشتار، بحث مهدویت در کلام امام رضا(ع) با روش نقلی - توصیفی و با استفاده از منابع روایی شیعه، واکاوی شده است. اندیشه­های مهدویت در دوره امام باقر و امام صادق علیهماالسلام تبیین شده بود؛ اما در زمان امام رضا(ع) جریان مهدویت توسط واقفیه و فرقه­های ضاله دچار انحراف گشت. از این­رو، حضرت کوشید تا مهدویت و معرفت مهدوی را در جریان و خط صحیحش بازگردانده و صیانت کند. در این مقاله، روایات مهدوی امام رضا(ع) از جهت سند و محتوا، گونه­شناسی و اعتبارسنجی می­شود. موضوعاتی که در این روایات مطرح شده، مشتمل بر معرفی شخصیت حضرت حجت و وقایع آخرالزمان و فرج و ظهور است که راویان آن، افراد موثق و عالمان شیعی هستند تا رابطی برای انتقال مفاهیم و تفکر مهدویت به جامعه شیعی باشند.

عصر امام رضا(ع) به لحاظ وجود بسترها و زمینه‌های سیاسی و فرهنگی از حوادث حائز اهمیت در تاریخ اسلام بوده است. در این دوره ترجمه کتب ملل دیگر در جامعه اسلامی رونق یافت و باعث شد بحث‌های کلامی، فقهی و فلسفی رواج بسیاری یابد. در کنار این ویژگی مثبت، برخی بدعت‌ها، خرافات و شبهات نیز وارد جامعه اسلامی شد. وجود انحرافات فرهنگی و بدعت‌های دینی در عصر عباسیان لزوم بازنگری در فرهنگ اسلامی به ویژه فرهنگ تشیع را فزونی بخشیده بود. مهم‌ترین مسأله سیاسی این دوره هجرت امام(ع) از مدینه به مرو و جریان ولایتعهدی ایشان است که فرصت مناسبی را برای انجام فعالیت‌های فرهنگی امام رضا(ع) فراهم آورد. به دنبال این هجرت امام رضا(ع) موفق به برقراری پیوند با ایرانیان متمایل به تشیع شد. مدیریت فرهنگی ایشان شامل زمینه‌سازی برای تبدیل خراسان به مرکز عمده‌ی تمرکز شیعه، معرفی مبانی اندیشه شیعی، تلاش برای تحکیم مبانی کلامی شیعه، نشان دادن تسلط ائمه(ع) شیعی بر میراث نبوی و علوی در مواجهه با بزرگان ملل و نحل و ... می‌شود. مهم‌ترین رویداد در این برهه‌ی زمانی مناظرات امام رضا(ع) با سران ادیان و مکاتب مختلف می‌باشد که از محورهای مهم در مدیریت فرهنگی ایشان است. به دنبال این مناظرات امام رضا(ع) با انجام فعالیت‌های فرهنگی گسترده، نظام فرهنگی جامعه شیعه را مدیریت و از انحراف آن جلوگیری کردند. هدف از رساله حاضر تبیین و تشریح بسترها، زمینه‌ها، مولفه‌ها و پیامدهای مدیریت فرهنگی امام رضا(ع) است. در این رساله به روش توصیفی ـ تحلیلی مبتنی بر منابع تاریخی به این موضوع پرداخته شده است.

فرقه فطحیه كه قائل به امامت بزرگ‌ترین فرزند بازمانده امام صادق به نام عبدالله افطح بود، از فرق درون شیعی دوران امامت امام رضا به ­شمار می‌رود. این فرقه، خود به دسته‌هایی تقسیم شد و انشعاباتی یافت؛ از جمله این كه شماری از فطحیان، كه دربردارنده فقهای بزرگی بودند، بدون حذف امامت عبدالله افطح از سلسله امامان خویش، امامت امام كاظم را نیز پذیرفتند و به این ترتیب امام رضا را به عنوان نهمین امام خود، پذیرا شدند كه می‌توان گفت: ریشه‌ای‌ترین عقیده آنان اعتقاد به انتقال امامت از برادر به برادر بود. بررسی تعامل امام رضا و فرقه فطحیه با روش تاریخی و تحلیلی موضوع این نوشتار است. نتایج پژوهش درباره تعامل امام و فطحیان حاکی از بازگشت برخی از فطحیان از عقیده خود است. امام در عین مبارزه با آنان، هدف خود از مبارزه را در واقع هدایتگری آنان می دانست و در این مسیر تا حدود زیادی موفق شد.

مطالعه حاضر با هدف شناسایی و تحلیل عرفانی جایگاه قلب با تکیه بر روایات امام رضا (ع) انجام پذیرفت. روش پژوهش، تحلیل کیفی مضمون‌محور است. واحد تحلیل، منابع روایی متقدم شیعه است. بیش از ده‌ها روایت بررسی شد و کدهای اولیه با مطالعه اکتشافی به دست آمد و کدهای ثانویه و مقولات پژوهش بعد از تحلیل دلالی روایات مستفاد گردید. در این پژوهش، شاخصه‌های نظری و کاربردی در رهیافت قلب به سعادت و حقیقت الاهیه مطرح شده‌ است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد قلب به معنای مرکز اندیشه یا عقل، مرکز شناخت شهودی و روح است. همچنین، قلب ویژگی‌هایی دارد، از جمله: محل حکمت، محل نزول وحی، محل اراده الاهی، معدن نور الاهی، مالک حواس، جایگاه کمالات، آیینه رفتار، و ... . احوال قلب، اقبال و ادبار است و مؤلفه‌هایی چون علم، ارتباط با خدا، ارتباط با اولیای الاهی از علل حیات قلب، و قساوت، مسخ، احتجاب، و خروج روح ایمان از آسیب‌ها و بیماری‌های قلب است.

در میان روایات کلامی امام رضا()، چهار مناظره در موضوع امامت (با حذف موارد تکراری و با توجه به تعریف خاص مناظره و تفاوت آن با احتجاج)، گزارش شده است که اهداف و شیوه‌ها و نتایجی خاص را در بردارد. در برخی کتاب های روایی، دو مناظره نیز میان مامون و علمای عامه در موضوع امامت، گزارش شده است که با توجه به انگیزههای مامون از برپایی جلسات مناظره، جای بحث و گفتگوی بسیار دارد. مناظرات امام رضا() بر اساس روشهای گفتمان قرآنی، در اصول و غایت، تفاوتهای بنیادین با شیوه مناظره علم منطق دارد. و در میان انواع صورتهای گفتمان، تنها منطبق بر نوع گفتمان قرآن با هدف هدایت انسان است. در این پژوهش، این اهداف و شیوه ها در مناظرات امام رضا() تا حدی واکاوی شده و در کنار آن به بخشی از اهداف و شیوه‌های مامون در مناظره با علمای عامه نیز پرداخته شده است.