جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

نگاه ظاهری به آیات هدایت و اضلال الهی، شبهه و چالش در حوزه اختیار آدمی ایجاد می کند لذا بررسی مراد واقعی این آیات لازم به نظر می رسد. در این میان آموزه های رضوی ، به نوبه خود در زدودن این شبهات بسیار مؤثر بوده است. این پژوهش-در راستای این پرسشها که؛ آیا استناد هدایت و ضلالت به خداوند در برخی آیات، با اختیار انسان سازگار است؟ دیدگاه امام رضا(ع)چه مستندات قرآنی داشته و تحلیل آنها چیست؟-بر آن است که با تحلیلِ تفسیر امام رضا(ع)از هدایت و اضلال الهی و مستندات قرآنی آنها ،به روش استنادی-تحلیلی و به شیوۀ کتابخانه ای، به این موضوع بپردازد. با دقت در بیانات آن حضرت،می‌توان به اصولی در فهم درست این مسأله دست یافت که با شواهد قرآنی و عقلی تأیید می‌شود.تأکید بر ناسازگاری عدل و حکمت خدا با هدایت و گمراهی جبری و پاداش و عقاب بر آن، پاداشی بودن هدایت و کیفری بودن اضلال در برخی آیات، توجه به رابطۀ وجودی انسان با خداوند و عدمی بودن مفهوم اضلال در مورد خدا، از جمله اصولی هستند که با تحلیل آنها و ارائۀ شواهد قرآنی می توان به آسانی به این نتیجه رسید که؛ برداشت جبر از این آیات صحیح نمی باشد

دوران امامت امام رضا† به سبب همزمانی با دوران احتجاجات اعتقادی و وجود جریان‌های متعدد در علوم اسلامی، اهمیت ویژه‌ای دارد. پایه‌ریزی و توسعهٔ علوم اسلامی به‌منظور ارائهٔ اسلام و مقابله با بدعت‌ها و انحرافات ایجادشده در حوزهٔ آن، از زمان رسول‌اللهˆ آغاز شد و امامان معصوم‰ پس از ایشان نیز این مسیر را ادامه دادند. یکی از شیوه‌هایی که امامان شیعه‰، به‌ویژه از نیمهٔ دوم عصر امامت به‌کار گرفتند، راهبرد مکاتبه بود که نوعی آموزش از راه دور محسوب می‌شد و شاخه‌های علوم اسلامی را پوشش می‌داد. با توجه به اینکه بیشتر پژوهش‌ها دربارهٔ امام رضا† بر مسئلهٔ ولایت‌عهدی و مناظرات ایشان متمرکز شده، این تحقیق به تبیین راهبرد مکاتباتی امام رضا† در رفع ابهامات مسائل کلامی پرداخته و با روش «توصیفی ـ تحلیلی» حول پاسخ به دو پرسش سامان یافته است: 1) چرا مکاتبه به‌مثابهٔ راهبردی آموزشی از سوی امام رضا† به‌کار گرفته شد؟ 2) ابهامات مطرح‌شده در مکاتبات کلامی امام رضا† شامل چه مباحثی می‌شد؟ امام رضا† با تأسی به امامان پیشین و با توجه به شرایط زمان، عملکرد خود را حول محور آموزش علوم اسلامی قرار دادند. در این میان، راهبرد مکاتبه، به سبب وسعت یافتن جهان اسلام، کاهش امکان برگزاری جلسات حضوری به خاطر رصد حکومت و آماده‌سازی جامعهٔ شیعه برای عصر غیبت، توسط ایشان به‌کار گرفته شد. این مکاتبات مباحث متعدد کلامی در دو حوزهٔ توحید و امامت را شامل می‌شد و ایشان با روش‌های نقلی و عقلی به تمام ابهامات پاسخ مکتوب دادند. در شاخهٔ علم کلام، برای نخستین‌بار شبهات واقفه و مسئلهٔ تجهیز امام† در مکاتبات دوران ایشان نمود یافت.

«حق» و «عدالت» از حقایقی‌اند که هر انسانی فطرتاً خواهان دستیابی به آنهاست. این پژوهش با روش توصیفی - تحلیلی به بررسی حقیقت حق و عدالت و رابطۀ آن دو با یکدیگر در پرتو تعالیم امام رضا(ع) پرداخته و بر این اعتقاد است که مفهوم «حق» و «عدالت» از سـنخ مفـاهیم فلسفی‌اند و عقل مفهوم «حق» را از مقایسه کردن صاحب حق، یعنی موجودی هدفمند و خود حق، یعنی هدف مطلوب یا مقصد متناسب، انتزاع می‌کند. حق از چیزی به نام «وجود» پدید می‌آید و وجود باری‌تعالی که غنیّ بالذات است منشأ همۀ وجودات و در نتیجه، منشأ تمام حق‌ها نیز هست. حرکت موجودات در جهت رسیدن به آن هدف مطلوب و مقصد متناسب مستلزم برخورداری از امتیازاتی است که خداوند تکویناً و یا تشریعاً به آنها اعطا می‌کند. حق در حقیقت، منشأ عدالت به شمار می‌آید که برگرفته از حقیقت توحیدی است و این معنا در تعالیم تمدنی امام رضا(ع) تجلی یافته است که فرمود: «کلمۀ توحید دژی است که هر کس در آن دژ وارد شود مصون خواهد ماند، اما به شرط این‌که از مسیر ولایت باشد». تبیین این امر بر اساس تعالیم رضوی(ع)، کمک شایانی به شناخت حقیقت حق و عدالت و اجرای آن در زندگی خواهد نمود که تأمین‌کنندۀ ضرورت این بحث است.

رفق و مدارا یکی از مهم‌ترین شاخصه‌های تربیت، به خصوص تربیت دینی و اعتقادی است. نسل جوان امروز (نسل z و نسل α) که در هجوم اندیشه‌ها و شبهات انحرافی به خصوص از طریق فضای مجازی می باشد، بیش از هر زمان دیگری به شیوه‌های نوین و درست تربیت اعتقادی و دینی نیاز دارند. با نگاهی به زندگی ائمه (ع) می توانیم مشابه وضعیت امروز را در زمان امام رضا (ع) بیابیم و با الگوگیری از ایشان در جهت یافتن شیوه درست تعلیم و تربیت عبادی بکوشیم. نکته‌ای که در سیره امام رضا (ع) به چشم می‌خورد، مناظرات بسیار مفید و کارآمد ایشان است که می‌توان از آن ها به عنوان نمونه کاملی از تربیت درست عبادی یاد کرد. در این پژوهش ما شاخصه رفق و مدارا را در مناظرات ایشان بررسی نموده و تلاش کردیم راهبردهای ایشان را با شرایط و وضعیت موجود تطبیق دهیم و راهکارهای نوین را با الگوگیری از سیره رضوی ارائه کنیم. مهمترین شاخصه های عصری سازی مناظرات اعتقادی امام رضا (ع) با توجه به ویژگی های نسل نوین عبارتند از: بیان آزادانه عقاید و احساسات شخصی و تمایل به گفت و گو، محترم شدن عقاید و حقوق دیگر انسان ها، مورد اعتماد واقع شدن و تعهد به اصول اخلاقی.