جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

فلسفه هنر به مبانی و اصول موضوعه علم هنر می پردازد. حکمای اسلامی ؛ مانند صدرا فقط به مبادی و منشأ زیبایی شناختی پرداخته اند و به طور مستقل علم هنر را مورد بررسی قرار نداده اند. اولین منشاء هنر از نظر صدرا ،خلیفه بودن انسان برای خداوند متعال است. روح انسان، الهی است و انسان ،می­تواند محل تجلی صفات الهی شود و مظهر آن، اسماء و صفات گردد. از جمله این صفات، خالقیت، مبدعیت است. این صفات الهی، منشاء هنر و آفرینش هنری در بشر است. دومین منشأ هنر از منظر صدرا ،" قوه خیال" است که علت مباشر خلق آثار هنری است. آگوستین نیز از فلاسفه ای به شمار می رود که هم به فلسفه هنر و هم به علم هنر به طور مستقل پرداخته است. او در کتاب " شهر خدا" به این نتیجه می رسد که تنها مجوز عبور هنرمندان از دروازه شهر خدا، میزان تعهد آنان به آموزه های مسیحی و ایمان آنها به زیبای مطلق و تلاش برای تجلی آن در خلق اثر هنری است. او نیز به طور مفصل به مدح و تقبیح اقسام علوم هنری؛ هم چون موسیقی، هنرهای نمایشی، معماری، شعر و ... پرداخته است. لذا فلسفه هنر این دو فیلسوف توحید محور است و سرچشمه زیبایی خلق را زیبای مطلق می دانند و هنرمند راستین کسی است که محل تجلی زیبای مطلق است.

این پژوهش به بررسی تطبیقی دیدگاه‌های سنت آگوستین و ابن‌هیثم در مورد زیبایی می‌پردازد. آگوستین متفکر مسیحی با رویکردی عرفانی به زیبایی نگریسته، درحالی‌که ابن‌هیثم دانشمند مسلمان رویکردی علمی و تجربی داشته است. هدف این پژوهش بررسی مؤلفه‌های زیبایی در آثار این دو اندیشمند و مقایسۀ تشابهات و تفاوت‌های دیدگاه‌های آنها با استفاده از روش کتابخانه‌ای است. یافته‌ها نشان می‌دهد که با وجود تأثیرپذیری هر دو از فلسفۀ یونان باستان و وجود تشابهاتی در نظریات زیبایی‌شناختی‌شان، نوع نگاه متفاوت عرفانی آگوستین و علمی ابن‌هیثم، منجر به اختلافاتی در دیدگاه‌هایشان در مورد مؤلفه‌های زیبایی شده است. این مطالعۀ تطبیقی به دلیل جایگاه برجستۀ این دو اندیشمند در سنت‌های زیبایی‌شناسی اسلامی و مسیحی و همچنین اهمیت نظریات ابن‌هیثم در میان اندیشمندان غربی، حائز اهمیت است.

در اندیشه­ی آگوستین، طبیعت انسان به‌واسطه­ی گناه نخستین، بیمار است و این بیماری اراده­ی انسان را نیز دستخوش ناتوانی برای نیل به رستگاری و انجام اعمال خیر کرده است؛ لذا به عاملی بیرونی برای تقویت نیاز دارد که آن فیض است. نتیجه­ی این اعتقاد آگوستین این است که در چنین شرایطی، نوزادان به­دلیل تولد جسمانی گناهکارند. در این بین، پلاگیوس معتقد است که رویکرد آگوستین نتایجی را به دنبال دارد که باعث خدشه به لوازمِ اصول اعتقادیِ مسیحیت می‌شود: اولاً موجب سلب صفت عدل و قدرت از خدا می‌شود، درحالی­که کتاب مقدس خدا را عادل برمی‌شمرد و در پیِ عادل‌شمردگیِ انسان است و ثانیاً باعث تفسیری ناروا از فیض می‌شود که سایر ساحت‌های درونی انسان را به چالش می­کشد و به نوعی ناکارآمدی تنزل می‌دهد؛ لذا پلاگیوس برای حل این مشکل، ابتدا اراد­ه­ی انسان را آزاد می­داند و در گام بعدی، طبیعت انسان را پاک معرفی می­کند و به شرح آنها می‌پردازد و با رویکردی آریوسی ابتدا به تبیین فیض می‌پردازد و سپس با تفسیر آگوستین از پولس به مقابله برمی‌خیزد و شواهد آگوستین از کتاب مقدس را نیز استعاری می‌داند و در نتیجه نوزادان را عاری از هرگونه گناه اعلام می‌کند. در این پژوهش قصد داریم به­گونه­ی توصیفی­تحلیلی و با مراجعه به منابع اصیل، به بررسی این مسئله بپردازیم.

قدیس آگوستین(354-430 م) از بزرگان الهیات مسیحی در غرب و ملاصدرا(1571-1641 م) از متفکران فلسفه‌ی اسلامی در شرق، گرچه در دو زمینه‌ی فکری مختلف اندیشیده و به تعاریف مختلفی از عقلانیت دست یافته‌اند، اما هر دو درمقام تعیین مصداق،عقلانیت را اصطلاحی جامع با کاربردی تشکیکی دانسته‌اند که در سطوح مختلفی از یقین، تأمین‌کننده‌ی اعتبار علوم کاربردی، نظری و مکاشفه‌ای است. طی این مقاله به بررسی تعاریف مختلف آگوستین و ملاصدرا از عقلانیت پرداخته و ضمناً نشان خواهیم داد سه محور مشترک در تبیین این دو اندیشمند از عقلانیت بشری عبارت‌اند از: «دوسویه‌دانستن فرآیند ادراک»، «تبیین فرآیند ادراک بر مبنای مشاهده» و «تشکیکی‌بودن معنای تعقل». البته برخلاف آگوستین که نقشی بنیادین و جهت‌دهنده برای اراده و عشق در فرآیند تعقل قائل می‌شود، ملاصدرا اولاً حرفی از عشق به‌میان نمی‌آورد، ثانیاً اراده را نیز تابعی از تعقل و فرع بر آن می‌داند.

سرشت انسان ازجمله مهم‌ترین گزاره‌های اعتقادی است که نقطه آغاز بینش‌های معاصر در مورد انسان شده است و در بستر هر مکتب فکری که ترجمه شود، جریان ساز خواهد بود. مساله اصلیِ پژوهش این است که: چه نسبتی بین «انسان نخستین»، «گناه نخستین» و «سرشت انسانی» برقرار است و شعاع معنایی این سه، از منظر علامه طباطبایی و آگوستین تا چه حد و دارای چه عواقبی است؟ ازاین‌رو هدف این تحقیق، کشف مناسباتِ مستند به اسلام و مسیحیت بین سه مفهوم پایهِ مورداشاره است. این تحقیق، از نوع پژوهش­­های توسعه­ای و با بهره­گیری از روش توصیفی تحلیلی و روش تحقیق کتابخانه­ای، به اثبات فرضیه «پدیدارشناسی سرشت انسان در نظام فکری اسلام، پاکیِ ذات انسان و خداجویی اوست و در اندیشه مسیحیت، گناه آلودگیِ ذات انسانی و بسترسازی شرور در عالم، است»، می‌پردازد. فراتحلیل تطبیقیِ نسبتِ به‌دست‌آمده در برقراری ارتباط بین آن سه مفهوم و استخراج مستندات فکری آن در دو خوانش اسلامی و مسیحی از گناه نخستین، وجه عمده تمایز این تحقیق با پژوهش­های همسو می­باشد. با کنکاش بر روی این مسئله، به دست آمد که انسان دارای سرشتی است پاکیزه و الهی که قضیه ترکِ اُولی اولیه او، فرایند معرفی شیطان و سرعت در بازگشت به سمت حق است و پیامد نافرمانی آدم و حوا، تنها گریبان گیر خود آن‎ها بوده که به خارج شدن آن‌ها از بهشت، دور شدنشان از مواهب بهشتی و فرود آمدنشان بر زمین انجامید تا انسان بتواند با درک سختی‎ها، خود را به مقام قرب الهی نزدیک کند؛ ازاین‌رو، شر و شرور در عالم، ارتباطی با گناه نخستین ندارد و نتیجه کیفیت وجودی نظام احسن است.

مفهوم گناه مسئلهای دینی است .در فرهنگی که دین در عرصه های مختلف، حضوری آشکار و زنده دارد ، گناه که آموزهای دینی است، اهمیت بحث مییابد .علاوه بر اینکه در فلسفهی دینی که به تحلیل عقلانی گزاره های دینی پرداخته میشود، مسئلهی معرفت تحت تأثیر گناه دستخوش دگرگونی میگردد .اهمیت موضوع هم از این جهت است که چگونه میتوان با وجود رویکرد پیشینی و پسینی در مواجهه با گناه، مفهوم و مؤلفهی گناه را در اسلام و مسیحیت در کنار هم نشاند.ب فرضیه ی نگارنده در این رساله این است که هر دوی آگوستین و مولانا به گناه به یک صورت می نگرند، با وجود اینکه آگوستین، گناه را امری پیشینی و به تبع آن جبری میداند، اما مولانا کاملا قائل به اختیار است .هر دو تن، گناه را رویگردانی از عشق میدانند، هرچند آگوستین به صورت مفهومی و مولانا به صورت مصداقی در این باره سخن گفته اند

در این پژوهش نظر آگوستین با تاکید بر کتاب شهر خدا با عنوان( درباب دین و قدرت سیاسی) بررسی می شود. در زمانی که رومیان علت انحطاط خود را دین مسیحیت می‎دانستند، آگوستین با تکیه بر کتاب مقدس به رد تفکرات آن‎ها پرداخت. او دین مسیحت را دین حقیقی می‌دانست و در این راستا در پی دینی کردن سیاست برآمد. هسته اصلی نظریه سیاسی اگوستین جدا کردن دو جامعه خاکی و جامعه اسمانی است. جامعه اسمانی با مرکزیت اورشلیم و جامعه خاکی با مرکزیت بابل و روم. اگوستین دولت را مجموعه ای از انسان های معقول و فرد گرا می داند که بنا به توافق عمومی و مشترک در مورد هدف های دوستی خود و به چیزهای که عشق می ورزند با یکدیگر پیوند یافته اند. وی معتقد است که دولت برای حفظ حداقلی از نظم وجود دارد. اگوستین با تعریفی که از دین مسیحیت و سیاست می دهد در پی تشکیل حکومت الهی است که در ان راس خداوند است و در این حکومت الهی مردم به سعادت و فضلیت می رسند. در این پژوهش نظر آگوستین با تأکید بر کتاب شهر خدا با عنوان « در باب دین و قدرت سیاسی» بررسی می شود. پژوهش پژوهش از روش توصیفی و برای گردآوری منابع از روش کتابخانه‌ای استفاده شده است.

ساختار نظام الهیاتی آگوستین در پی حل مسئلة رستگاری انسان است. آگوستین از حیث هستی‌­شناختی و معرفت‌شناختی عناصری را در تحقق رستگاری انسان دخیل می­‌داند که از جمله مهم‌­ترین آن عناصر، روح‌­القدس است. به نظر می­‌رسد بر اساس نظام الهیاتیِ آگوستین، روح‌­القدس در سه ساحت به نقش‌­آفرینی در رستگاری انسان می­پردازد: الف) شناساندن مسیح به دیگران؛ ب) زایش ایمان در قلوب مؤمنان؛ ج) تحقق‌­بخشیِ زمینه­‌های شکل­گیری فضائل اخلاقی در مؤمنان. روح‌­القدس در این سه ساحت، به‌­ویژه در تحقق فضائل اخلاقی نقشی کلیدی برای رستگاری انسان ایفا می­‌کند. با وجود آنکه آگوستین در مورد روح‌­القدس و کارکرد­های او در نظام هستی بسیار سخن گفته و تأمل ورزیده است، اما در طراحیِ نظام خود نسبت به این جایگاه اعتنایی نداشته و آن را در صورت‌­بندیِ رستگاری انسان منعکس نساخته است که این خود، باعث نقص در تحقق رستگاری انسان می‌­شود. از این روی پژوهش حاضر سعی دارد با مراجعه مستقیم به آثار آگوستین و با رویکرد تحلیلی- توصیفی، جایگاه روح‌­القدس را در نظام رستگاری تحلیل و بررسی کند.