جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

آیۀ 89 سورۀ نحل، معروف به آیۀ تبیان، از زوایای گوناگونی مورد بررسی مفسران و قرآن‌پژوهان قرار گرفته و بیشترین موضوع موردبحث دلالت عبارت «کل شیء» بوده که پرسش‌هایی نیز در پی داشته است: اینکه چگونه متن قرآن می‌تواند حامل معانی بسیار باشد، به‌گونه‌ای که از آن تعبیر به «کل شیء» شود و چه کسانی و از چه طریقی می‌توانند به معانی آن دست یابند. هدف این پژوهش مقایسه و تطبیق دیدگاه‌های علامه طباطبایی و حسن‌زادۀ آملی در تبیین این دو مسئله بوده است: (1) «کل شیء» چه گستره‌ای دارد؟ (2) درک قرآن با وصف «تِبْیانًا لِکلِّ شَیءٍ» ویژۀ چه کسانی است؟ این مطالعه نشان می‌دهد که دیدگاه‌های طباطبایی و حسن‌زادۀ آملی همسوست و بین آن‌ها اختلاف ساختاری و ریشه‌ای وجود ندارد، بلکه تفاوت‌ها صرفاً از جهت اجمال و تفصیل است و به نظر می‌رسد، پاسخ‌های حسن‌زاده همان نگاه طباطبایی بوده که از طریق معرفت نفس برهانی شده است. بر این اساس، این دو دانشور از دو مسیر متفاوت «تِبْیَانًا لِکُلِّ شَیْ‏ء» را بررسی کرده و به اصول واحدی رسیده‌اند.

شرح الاشارات (به عربی: شرح الإشارات) کتابی است که توسط خواجه نصیرالدین طوسی نوشته شده است. این کتاب تفسیر فلسفی بر کتاب الاشارات و التنبیهات (نوشتۀ ابن سینا) در دفاع از فلسفه ابن سینا در پاسخ به کتاب انتقادی فخر رازی است که با همین عنوان کتاب نوشته بود.

شرح کتاب اشارات و تنبیهات ابن سینا از مهم‌ترین کتاب‏های فلسفی دنیای اسلام است که از دیرباز تاکنون در حوزه‌‏های علمی‏ تدریس می‏‌شده است. کتاب اشارات، یک دوره فشرده منطق و فلسفه از طبیعیات و مباحث نفس و الهیات و بسیاری از مسائل عرفانی در قالب استدلال و برهان است و شروح متعددی بر آن نگاشته شده است. شرح ابوالبرکات بغدادی و فخر الدین رازی از معروفترین شروح است. خواجه نصیرالدین طوسی نیز شرح جامعی بر این کتاب گرانسنگ نوشته که نسبت به دیگر شروح از اهمیت‏ بیشتری برخوردار است. خواجه در این شرح، ضمن جواب دادن به برخی از اشکالات بعضی از شارحین، مراد و مقصود ماتن را به نحوی شایسته توضیح و تشریح نموده که البته چنین کار بزرگی فقط از همچو بزرگی برمی‌‏آمد. شخصیت جامعی که در عموم رشته‏‌های علمی‏ در زمان خود همتایی نداشت. شرح خواجه بر اشارات به عنوان کتاب درسی در حوزه‌‏های علوم دینی و معرفتی از گذشته تا به امروز مطرح است و از جمله کسانی که در این دوران متصدی و متکفل تدریس این کتاب است، علامه حسن‌‏زاده آملی است که خود مجتهد و متخصص در عموم رشته‌‏های علوم متداول در حوزه‌‏های علمیه قدیم و جدید (فقه، طب، ریاضی، جفر، اعداد، فلسفه، عرفان، و…) می‌‏باشند و وارث اندیشه‏‌های علمی‏ و عرفانی علمایی چون علامه شعرانی، علامه فاضل تونی، علامه طباطبایی، حکیم الهی قمشه‌‏ای هستند. کتاب حاضر، شرح کتاب خواجه نصیرالدین است که در کلاس‏‌های درس علامه حسن‏‌زاده آملی تدریس شده و توسط شاگردان ایشان بازنویسی شده است. ابن سینا در نمط هشتم (البهجة و السّعادة) درباره لذات عقلی و سعادتمندی و عشق و ابتهاج بحث کرده است. از دیدگاه شارح، عشق، علّت ایجاد و سرچشمه همه فیوضات است که فیض بخش به عالم امکان است. ابتهاج حق به ذاتش که از آن تعبیر به لذت می‌‏شود، اکمل ابتهاجات علی الاطلاق است. هرچه ادراک اَتمّ و خیریت مدرک اَشدّ باشد، عشق اَشدّ است و ادراک تام نمی‌‏شود مگر با وصول تام و این لذت تامّ و ابتهاج تامّ است.