جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

أمر بین الأمرین اصطلاحی کلامی در مسئله جبر و اختیار انسان است و در مقابل دو نظریه جبر و تفویض قرار دارد. این اصطلاح نخستین بار از سوی ائمه معصومین ^ در پاسخ به مجبور یا مختار بودن انسان مطرح شده است و اشاره به آن دارد که انسان در أفعال خود نه مجبور است و نه اختیار مطلق دارد؛ بلکه چیزی میان این دو است. در تفسیر این نظریه بحث و گفتگو بسیار بوده و هست؛ فیلسوفان و متکلمان امامیه که از طرفداران این دیدگاه می‌باشند هر کدام به نحوی آن را تفسیر کرده‌اند. از نظر برخی متکلمان آنچه حکما در تبیین نظریه أمر بین الأمرین گفته‌اند به جبر منتهی می‌شود. از جمله‌ی این متکلمان ملا محمد طاهر قمی یکی از علمای امامیه در قرن یازدهم هجری می‌باشد. وی در آثار خود ضمن نقد دیدگاه جبر و تفویض و إثبات أمر بین الأمرین، دیدگاه حکما در این زمینه را مردود می‌داند. یکی از تألیفات این عالم برجسته که به صورت نسخه خطی موجود است، رساله «بهجه الدارین فی الأمر بین الأمرین» می‌باشد.پژوهش حاضر، ضمن بیان دیدگاه ملا محمد طاهر قمی در مسئله جبر و اختیار و تفسیر وی از نظریه أمر بین الأمرین، به تصحیح و تحقیق کتاب بهجه الدارین وی می‌پردازد. برای این منظور علاوه بر استفاده از آثار خطی و چاپی که از وی در دسترس بود، جهت تبیین برخی مطالب به آثار سایر اندیشمندان نیز مراجعه شده است.نتایج این پژوهش گویای این است که ملا محمد طاهر قمی همچون سایر علمای امامیه دیدگاه جبر را باطل می‌داند؛ چرا که لازمه آن بیهوده بودن ثواب و عقاب و وعده و وعید می‌باشد. همچنین او با استناد به روایات متعدد تفویض را نیز رد می‌کند و لازمه آن را معزول ساختن خداوند از سلطنتش می‌داند و به پیروی از ائمه معصومین ^ نظریه أمر بین الأمرین را حق می‌داند و بیان می‌کند منظور از این دیدگاه این است که طاعت و معصیت با اختیار خود انسان و به توفیق یا خذلان الهی و مشیت و اراده او از انسان صادر می‌شود و با تعلق این امور صدور فعل از او وجوب عقلی پیدا نمی‌کند؛ بلکه طبق عادت واجب می‌شود و صدور فعل اولویت پیدا می‌کند.این در حالی است که حکما بر این باورند که شیء ممکن تا به حد ضرورت و وجوب نرسد به وجود نمی‌آید و فعل انسان هم از جمله ممکنات است و تا به حد وجوب نرسد از او صادر نمی‌شود؛ اما محمد طاهر این عقیده حکما را عین جبر می‌داند و به شدت با مبانی این دیدگاه مخالفت می‌کند؛ چرا که حکما به دو دلیل قائل به ایجاب هستند و قول اولویت را باطل می‌دانند: محال بودن ترجیح بلا مرجّح و محال بودن تخلّف معلول از علّت تامّه؛ اما مولف ما، آنها را جایز می‌داند و معتقد است اگرچه این دو امکان عادی ندارند و عادتاً اتفاق نمی‌افتند؛ ولی امکان عقلی دارند.

در روش کلام نقلی، که منبع کسب معرفت آیات و روایات می‌باشد؛ عقل دارای دو کارکرد مهم استنباطی و دفاعی است. در مراجعه به کتب کلامی در می‌یابیم که متکلمان، در دو مرحله‌ی استنباط و دفاع، از عقل به صورتهای متعدد و روش‌مند، بهره گرفته‌اند.در مرحله‌ی استنباط، نقش‌ها و کارکرد‌های عقل را این‌گونه می‌توان تبیین کرد؛ ابتدا باید صحت انتساب یک متن کلامی را به منبع وحی، به وسیله‌ی عقل تأیید نماییم، و سپس به بررسی دلالت آن می-پردازیم. نوع دلالت یک متن را عقل تعیین می‌کند؛ برای این منظور ، به وسیله‌ی قواعد عقلی ابتدا نوع دلالت را تعیین کرده، و سپس آن را به لحاظ وجود معارض سنجیده، و در صورت وجود معارض، به و سیله‌ی قواعد عقلی به رفع تعارض می‌پردازیم. در مرحله‌ی دفاع، عقل دارای پنج کارکرد است:تبیین، تنظیم، اثبات ، رد شبهات و رد عقاید معارض. در این مرحله عقل با استفاده از روشها و شیوه‌های خاص مربوط به هریک از آن کارکردها، کار دفاع از آموزه‌های نقلی را سامان می‌بخشد.

چکیدهبا بررسی تاریخی- کلامی اندیشه‌های اعتقادی دانشمندان شیعه در مدرسه حله می‌توان دریافت که آنان در مسأله نبوت، وحی را امری پنهانی و دیدن و شنیدن کلام ملک می‌دانند, و ضرورت بعثت نبی را با دلائل مختلفی که مهم‌ترین آنها قاعده لطف است اثبات می‌کنند، متکلمان این مدرسه معجزه را عبارت می‌دانند از اینکه نبی برای صدق نبوت خود امری را که برخلاف عادت است از طرف خداوند بیاورد. و این امر خارق‌العاده همراه با ادعای نبوت و مطابق با آنچه پیمبر ادعا کردهاست، باشد. اندیشمندان امامیه در مدرسه اصفهان با دو رویکرد فلسفی، و رویکرد عقلی و نقلی به این مسأله پرداخته‌اند. از منظر فلسفی وحی را اتصال نفس نبی به ذوات مجرده عالم عقل (به‌ویژه عقل فعّال) و مشاهده همه حقایق هستی می‌دانند، و بعد در سیر نزولی همین حقایق در عالم مثال به‌صورت کلمات همگون با عالم مثال (خیال متصل) درآمده و در منزل دیگر در عالمحس به‌صورت الفاظ و کلمات موزون حس می‌گردد. آنان برای ضرورت نبی دلایلی را ذکر می‌کنند، ازجمله نیازمندی انسان به زندگی اجتماعی و مصلحت بودن آن برای بقاء نوع انسان و اصلاح آخرت و تقویت عقل در احکام و مسائلی که عقل درنمی‌یابد. اندیشمندان این مدرسهدربیان ماهیت معجزه برای نفس آنچنان قدرتی قائل شده‌اند که در سایه طهارت و قوت می‌تواند در هیولای عالم عنصری تغییر ایجاد کند؛ و اینهمان معجزه است. همان طور که آشکار است در این دیدگاه تبیینی کاملا نفس محورانه از وحی و معجزه را شاهدیم.در طرف دیگر این مدرسه شخصیت‌هایی مانند علامه مجلسی و دیگران که با رویکرد عقلی ـ نقلی به تبیین وحی پرداخته‌اند، وحی را کاملاً خدا محورانه می‌دانند، یعنی این خدا است که یا باواسطه صوت یا فرشته وحی، وحی را به انبیاء می‌رساند. و در بیان ضرورت بعثت از منظر آیات و روایات و ادله نقلی به آن می‌پردازند، و از زوایای گوناگون بعثت انبیاء را لازم و ضروری می‌دانند. و با توجه به همین مبنای فکری معجزهرا فعل الهی که برخلاف مجرای طبیعی و همراه با دعوی نبوی باشد می‌دانند.

مراحل گردآوری و جمع‌بندی این پایان‌نامه به شیوه کتابخانه‌ای بوده و سعی بر آن شده است تفسیر شخصیت حضرت امیرمومنان(ع) از زبان همسر بزرگوارشان حضرت صدیقه طاهره(س) صورت گیرد.کسی که هر صبح و شام، گام‌به‌گام با علی هم قدم، هم نفس و هم نوا بوده است. هرچند دوران زندگی مشترکشان، نه سال بیشتر نبوده و کلمات بر جای مانده از حضرت زهرا(س) در این خصوص بسیار اندک می‌باشد، اما آنقدر این سخنان پرمحتوا و عمیق است که هر کدام می‌تواند موضوع یک رساله باشد، ولی آنچه در این تحقیق مورد نظر بوده است جمع‌آوری و تفکیک تمام احادیث به‌جای مانده از حضرت زهرا(س) در این خصوص می‌باشد. ابتدا مقام ولایی، عرفانی و تربیتی حضرت امیرمومنان از زبان حضرت زهرا بررسی شده و در فصل بعد ابعاد شخصیت سیاسی و اجتماعی ایشان مورد بحث قرار گرفته است. در پایان نتیجه‌گیری از کل مباحث و پیشنهادی نیز برای دانشجویان مشتاقی که علاقه‌مند در خصوص روایات حضرت زهرا(س) تحقیق کنند ارائه گردید.کلید واژه: حضرت، زهرا، امیرمومنان، علی، ولایت، سیاسی، ولایی، تربیت.

در این پایان نامهسعی شده است شیوه‌های دفاع حضرت زهرا (س) از ولایت بر اساس آیات و روایات مورد بررسی قرار گیرد. ماحصل مطلب آن که حضرت زهرا (س) در خطبه‌ای که در مقابل زنان مهاجر وانصار ایراد فرمودند به پنج نکته اساسی هشدار دادند: حضرت در ذکر اوصاف مردم آن روزگار از بی وفایی و ناتوانی آنان در سیاست نالیدند و آنان را مورد سرزنش قرار دادند و حضرت زهرا (س) به دنبال اثبات این مطلب بودند که خلافت و جانشینی پیامیر (ص) باید مبتنی بر وحی الهی باشد و همچنین به سرزنش قریش پرداختند . که آنان غدیر و اتفاقات آن را فراموش کرده و از ولایت امیرالمومنین روی گردان شدند. و هچنین حضرت برای بیداری مردم به ذکر برخی از فضایل علی (ع) پرداختند و در آخر هم به آثار زیان بار دوری از ولایت، این انحراف عظیم اشاره فرمودندو مضرات آن را بیان کردند.کلید واژگان: حضرت زهرا (س)، خطبه در حضور زنان مهاجر و انصار. دفاع از ولایت، امیرالمومنین

بنابر حدیث شریف ثقلین، عترت و قرآن همواره ملازم و همراه یکدیگرند؛ لذا برای فهم کامل کتاب خدا مرجعی کامل‌تر از عترت وجود ندارد، با این وجود أئمه اطهار: تفاسیر خود از آیات را بدونقرائن و شواهد عقلی و نقلی بیان نمی‌نمودند.استخراج آیاتی که در شأن أئمه اطهار: نازل شده است اهمیتی بسزایی در نشان دادن حقانیت أئمه اطهار : خواهد داشت. یکی از سور قرآن که در آن آیات فراوانی در شأن اهل بیت : مشاهده می شود سوره نساء می‌باشد. در بررسی آیات قرآن از منظر روایات، آیاتی مشاهده می‌شود که طبق فرمایش أئمه اطهار: در شأن اهل بیت : نازل شده است، در حالیکه در نگاه اول ممکن است معنا و تفسیری بر خلاف آن به چشم بخورد.هدف اینتحقیق دست یابی به استدلالات نهفته درآیات سوره نساء می‌باشد. آن دسته از آیاتی که به فرموده أئمه: درمساله امامت و یا مقامات الهیایشان نازل شده است. در این راستا، به منظور استخراج این آیات، از مجامع حدیثی شیعی (کافی، بحارالانوار، ...) و برای بررسی تفاسیر رایج آیه از تفاسیر (المیزان، مفاتیح الغیب، الکشاف، ...)استفاده گردید.سپس بارجوع به تفاسیر روایی (فرات، عیاشی، البرهان، نور الثقلین، الدر المنثور، ...)و مجامع حدیثی اهل سنت برای تفسیر ائمه : شواهد و مویداتی از قرآن، حدیث و عقل ارائه می‌گردد.از دستاوردهای مهم این پژوهش؛ رسیدن به وجه استدلالی بیان أئمه : از آیات می‌باشد؛ مخصوصاً در جایی که این استدلالات در اثبات أمر امامت و حقانیت أئمه اطهار: به کار گرفته شود.کلید واژه‌ها : سوره نساء، آیات امامتی، استدلال، امامت، أئمه:، روایات، تفسیر، ثقلین، مفسران .

انسان دارای سه قسم فطرت است که شامل فطرت گرایشی، قلبی و عقلی می باشد. منظور از معرفت فطری این است که قبل از این عالم، انسان در عوالم دیگری قرار داشته و در آنجا خداوند، خود را با اوصاف جمال و جلالش به او نمایانده و همه‌ی انسان‌ها وجود خداوند را به ‌عنوان پروردگار جهان تصدیق کرده‌اند. البته انسان بعد از ورود به این دنیا، جزئیات آن مواجهه را فراموش کرده است؛ اما خمیرمایه‌ی آن معرفت برای او محفوظ مانده است. عمده‌ی ادله‌ی اثبات‌گر وجود معرفت فطری، متون دینی است. هر چند برخی از اندیشمندان در صدد هستند با ارائه‌ی ادله‌ی عقلی یا عقلایی مختلف وجود فطرت در انسان را اثبات کنند ولی ظاهراً با این ادله تنها می‌توان فطرت عقلی و گرایشی را اثبات نمود. بأسا و ضرا، آیات و نشانه‌های الهی، عبادت، دعا و طلب کردن، تذکر و یادآوری به‌وسیله‌ی ذکر، ولایت و دوستی اهل بیت از جمله راه‌های تذکر به معرفت فطری است. در این پایان نامهنقش‌های ائمه از جمله نقش تعلیمی، نقش تبیینی، نقش انگیزشی (ایجاد حالت اضطرار و التجا) و رفع موانع فطرت، در تذکر به معرفت فطری مورد بررسی قرار گرفته است.