جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

این مقاله که گوشه ای از یک پژوهش دانشگاهی با عنوان «جامعه شناسی ادبیات در دیوان ملک الشعرای بهار» است، از چگونگی بازتاب مسایل دینی و عرفانی در شعر بهار سخن می گوید.بهار در آغاز شاعری، به اقتضای وظیفه ملک الشعرایی آستان قدس رضوی، قصاید دینی بسیاری سروده است. اما بعدها هم که به تهران تبعید و در آن جا ساکن می شود، به رغم غلبه گرایش های سیاسی و کم رنگ شدن عنصر دین در ساختار فکری اش، بر باورهای دینی تاکید می ورزد و هم چنان «دین را اساس تمدن جهانی بشر می داند».او به خدایی که «بیرون ز حد» است و «ارغنون جهان را می نوازد» باور دارد و از ما می خواهد که «یک لحظه در هر کار» از وی غافل نشویم. به قرآن که می تواند ابزار اتحاد و اتفاق مسلمانان باشد ولی اینک فروغی ندارد هم اعتقاد دارد.بهار به مثابه مسلمانی شیعه، غالب حساسیت های شیعه را دارد. او در بلندترین قصیده دیوانش به حاکمیت شیعه در عصر صفوی اشاره کرده، آن را«رسمی همایون» دانسته است.در باور بهار «مسند شرع و سریر حکم» توامان اند و با جدایی «دین که هم کاسه سیاست بود و به قهر از آن جدا شد»، موافقت ندارد. او عامل اصلی این جدایی را سرمایه داری دانسته، معتقد است اینان سبب شدند که دین به دست عوام که «عدوی دین و کتاب پیمبر» و «بدعت آوردند»، بیفتد.او در یک قصیده طنز آمیز، استفاده ابزاری از دین را محکوم می کند و از کسانی که به مخالفان خود به جرم پرداختن به «کار ادارات دولتی» «وکیل شدن و از مشروطه حرف زدن» یا «روزنامه نویس و چیز فهم شدن» حمله می کنند، انتقاد می کند. او در جای جای دیوانش به اختلاف مسلمانان اشاره می کند و از «اخلاق تباه مرد و زن» سخن می گوید.بهار، به رغم مشغله های سیاسی بسیارش که او را به آدمی برون گرا و اجتماعی تبدیل می کند. به مثابه انسانی متامل از لحظه های شهودی و عارفانه غافل نمی ماند و هرگاه فرصتی می یابد، چونان «سلطانی نامور بر تختگاه تجرد» تکیه می زند و خود را «سلطان ملک فنا و منصوردار بقا» می یابد و «از دیده، طریق دل می بندد و از اشک روان به گل» می نشیند.

در این گفتار به بررسی دیدگاه های ملک الشعراء بهار (متوفای 1330 ش) و جمیل صدقی الزهاوی (متوفای 1932 م) در باب استعمارستیزی در اشعار آنها پرداخته می شود. با توجه به این که دو شاعر در یک زمان زندگی می کرده اند، اشتراک های زیادی میان افکار آنها دیده می شود.روابط متقابل میان ملل عالم به خصوص ملل هم جوار، از دیرباز مرسوم و متداول بوده است. در این میان رابطه فرهنگی و ادبی ملت ایران و عراق در طول تاریخ، بیش از هر ملت دیگری بوده است. در واقع ادبیات هر ملتی منعکس کننده اوضاع سیاسی- اجتماعی آن ملت است و تشابه افکار و مضامین ادبی علاوه بر تاثیر و تاثر شاعران و نویسندگان از یکدیگر، می تواند نشان دهنده نیازها و معضلات یکسان جوامع بشری باشد.این مقاله به روش کتابخانه ای نوشته شده که در ابتدا از مطالب مورد نیاز فیش برداری و طبقه بندی گشته و سپس به نگارش مطالب به صورت توصیفی – تحلیلی پرداخته شده است.در این مقاله، پس از بحث مختصری پیرامون ادبیات و اوضاع سیاسی – اجتماعی در ایران و عراق و زندگی دو شاعر، به بررسی استعمارستیزی و مخالفت با دخالت بیگانگان در نگاه آن دو پرداخته و اشعاری مناسب به عنوان شاهد آورده می شود. یکی از مهمترین فواید این پژوهش ها علاوه بر نشان دادن پیوند نزدیک ادبیات با اوضاع و احوال سیاسی و اجتماعی، درک بهتر تعامل ادبی و فرهنگی ادبیات فارسی با کشورهای عربی است .