جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در پی تحولات فکری ناشی از مواجهه مسلمانان با اندیشه های غربی و به خصوص واقعه مشروطه، سرزمین ایران متفکران و مصلحان بزرگ دینی را پرورش داد. شاه بیت اندیشه آنان کوشش برای ارتقا اندیشه دینی و نشان دادن عناصر معرفت گرایانه اسلام جهت پاسخگویی به مسایل روز است. گفتمان غالب در اندیشه این مصلحان مقوله تناسب افزایش نگرش عالمانه (دانایی) با توانایی دین اسلام در پاسخگویی به مشکلات کلامی، اعتقادی، اجتماعی و فرهنگی است.در این مقاله به طرح اندیشه های کلیدی و گفتمان توسعه دانایی محور چند متفکر دینی اصلاح طلب می پردازیم. ابتدا در بخش تاریخچه به طرح آرای سید جمال الدین اسدآبادی، آیت اله نائینی، آیت اله طالقانی، استاد محمد تقی شریعتی می پردازیم. سپس در ادامه به طرح آرای متفکران ذیل می پردازیم: 1- مهندس مهدی بازرگان: متفکر و طراح نظریه توانایی علمی اسلام در دهه های سی و چهل شمسی است. ایشان کوشش خویش را معطوف عیان کردن ابعاد علمی تعالیم دینی نمود. 2- دکتر علی شریعتی: ایشان با تکیه بر بینش توحیدی اسلام و با استفاده از روشها و نظریه های رایج جامعه شناسی علم و ادیان کوشید با از تواناییهای اسلام به عنوان مکتبی پویا در عرصه حیات اجتماعی سخن گوید. پیشنهاد استفاده از عنصر "علم" و "زمان" در فرایند اجتهاد حاکی از توجه ایشان به گفتمان دانایی و نقش آن در احیا تفکر دینی و ارایه تعالیم اسلام متناسب با عصر و تکنولوژی و تمدن جدید است. 3- آیت اله مطهری: ایشان با تاکید و توجه نسبت به بنیادهای عقلانی اسلام، نقش عقلانیت و دانایی در توسعه و ترقی دینی و گره گشایی از مشکلات علمی و علمی جامعه اسلامی را عیان نمود.

اندیشه سیاسی طالقانی تلفیقی آشکار از آرا مودودی و ندوی با نظریه سیاسی سنتی شیعی و دیدگاه اعتدالی علامه نایینی است. اما وجوه این تلفیق در مبانی چندان با یکدیگر سازگار نیستند. شاید یکی از علل وجوه تناقضات غیر قابل حل در دیدگاه طالقانی نسبت به مقوله آزادیهای سیاسی و اجتماعی که به برخی از آنها در این نوشتار اشاره شده است، علاوه بر ضرورتها و واقعیات اجتناب ناپذیر، ناشی از همین تلفیق میان عناصر ناسازگار باشد. مجموعا عوامل و مبانی متعارض مذکور موجب شده است در برخی موارد طالقانی تقریبا تمامی حقوق و آزادیهای سیاسی، مدنی و اجتماعی مصرح در اعلامیه حقوق بشر از قبیل آزادی بیان، عقیده، آزادی انجمن و سازمان پیوندی و آزادی مشارکت در اداره امور جامعه را برای پیروان مکتب مارکسیسم به رسمیت بشناسد و در مواردی دیگر پیروان ادیان و اهل ذمه را از بسیاری از حقوق و آزادیها محروم بداند. تناقضاتی از این دست در اندیشه سیاسی طالقانی نسبت به مقوله آزادی قابل حل نیست. این تناقضات به روشنی حاکی از حقیقت این است که به هر دلیل از جمله عدم طرح آزادی به عنوان یک مساله (problem) در فضای گفتمان انقلابی و معطوف به مبارزات ضد استعماری – ضد استبدادی که او در آن به سر می برده، چندان تدقیقی در مبانی فلسفی و حقوقی آزادی روا نداشته است.

موضوع مقاله حاضر، پژوهشی درباره انتساب آرامگاهی برجی در شهر آمل به حسن بن علی الطروش الحسینی ملقب به ناصر الحق (304-230 ﻖ) از امامان و فرمانروایان زیدی سده 4 ﻖ مازندران و دلایل این اشتهار است. نگارنده کوشیده است با تکیه بر مآخذ تاریخ زیدیه، مراجع رجال و تواریخ محلی شرحی از زندگانی ناصر الحق ارایه دهد. و در پی آن ضمن بیان تاریخچه ساخت و بازسازی کامل ساختمان بقعه در سده نهم قمری، از ویژگیهای معماری آن با توجه به مطالعات میدانی انجام گرفته و نیز آثار شرق شناسایی که از آرامگاه دیدن کرده و گزارشهایی از آن منتشر ساخته اند، سخن بگوید.

تفسیر بر اساس ترتیب نزول یکی از انواع طرحهای تفسیری است که روش تفسیری مفسر در آن پیاده می شود و خود به دو نوع تفسیر بر اساس ترتیب نزول آیات و تفسیر بر اساس ترتیب نزول سوره ها تقسیم شده که نوع اخیر نسبت به نوع دیگر از نقایض کمتر و فواید کاربردی بیشتری برخوردار است.امکان دستیابی به ترتیب نزول، ضرورت، اهمیت و جواز شرعی آن، مسایل مهمی است که نگارنده درصدد پاسخ بدان برآمده و در نهایت با توجه به فواید و نقایصی که هر دو طرح تفسیر بر اساس ترتیب مصحف و تفسیر بر اساس ترتیب نزول سوره ها با آن روبرو می باشند و نیز با توجه به عدم تعارض این دو طرح با یکدیگر، ادغام و تلفیق آن دو را بهترین راه حل برای دستیابی به یک طرح تفسیری جامع و کاربردی می داند.

از دیر زمان هجا یا هجو گویی یکی از اغراض شعری به شمار می آمده است. این امر بر تقبیح فردی یا جمعی تکیه داشته است. گاهی نیز از عادتی اجتماعی یا قبیله ای با مظهری از مظاهر زندگی را شاعر به باد هجو می گیرد. بنابراین هجا عبارت است از تعبیری ادیبانه از کسی برای اینکه او را مورد هجو قرار دهد.انسان در طبیعت خود پیوسته دارای صفات گوناگون است گاه هجا است و می خواهد از دیگران انتقام بکشد. انتقام گاهی با تیر و کمان و نیزه و شمشیر بوده و زمانی با سخنان هجو گونه و ناسزا است.در این مقاله سعی ما بر آن است انگیزه های کلی هجا در ادب عربی و فارسی را به تصویر بکشیم و موارد مشترک هجا میان هر دو زبان را بیان کنیم و تفاوت های هر دو را باز گوییم. این مقارنه ادبی از نظر زمانی درست نمی باشد. زیرا هجو در ادب عربی (به ویژه شعر) از دیر زمان معمول بوده و سابقه آن به دوران جاهلیت (قبل از اسلام) کشیده می شود در حالی که در ادب فارسی هجو گویی از قرن چهارم به بعد رواج یافته است. لکن مقایسه هجو میان هر دو زبان، تفاوتهای دیگری که ریشه در فرهنگ هر دو را دارد در ترازوی سنجش قرار می دهیم.

شعر تعلیمی که هدف در آن آموزش امور دنیوی و اخروی مردم است، یکی از اقسام چهار گانه شعر در جهان به شمار می آید؛ و ویژگیهای درونی و بیرونی ای دارد که آن را از دیگر انواع شعری جدا می سازد.این نوع شعری در بسیاری از ملتها سابقه دیرینه ای دارد، اما در مورد زمان پیدایش شعر تعلیمی در ادبیات عرب میان مورخان ادب اتفاق نظر وجود ندارد.لذا این مقاله می کوشد تا از سویی به ویژگیها و ارزش هنری شعر تعلیمی بپردازد و از سوی دیگر مساله پیدایش شعر تعلیمی در ادبیات عرب را مورد بررسی قرار دهد.

علی رغم نگاه ارزشمند و والای مولانا به زنان چه در زندگی خانوادگی خود (در قبال همسر، عروس و دختر) و چه در جامعه و به رغم بسیاری از اشعار نغز و پر نکته او پیرامون زنان (در قالب همسر، معشوق و مادر) در مثنوی، شاهد حکایتها و اشعاری هستیم که نه با دید مولانا در زندگی خانوادگی اش تناسب چندانی دارد و نه با اشعار دیگر او. با توجه به اینکه قرآن و حدیث دو منشا عمده اشعار مولانا محسوب می گردند، به نظر می رسد اشعار مورد نظر بیش از آنکه متاثر (از) و یا متناسب (با) آیات قرآنی باشد، همسو با احادیث و روایات است که به بتدریج در عرف زمانه خود را مستتر کرده است.

از آنجایی که امثال آیینه تمام نمای عادات و رسوم و راه و رسم زندگی بشر است و چکیده و عصاره تجارب و فرهنگها و گرایشات فکری ملتهاست و نیز با صداقت تمام، بیانگر احساسات و افکار متعدد مردم است و از آنجایی که همه ابنا بشر در صفات فطری به یکدیگر شبیهند؛ لذا شاهدیم که امثال و حکم نیز - که اغلب برای پند و اندرز و عبرت آموختن به کار می روند - در بسیاری موارد و در فرهنگهای مختلف در قالب زبانها و الفاظ متفاوت تکرار می شود. این تشابه بین امثال و حکم ملل مختلف، بیانگر این است که تمدنهای بشری به یکدیگر نزدیک بوده، از قدیم با یکدیگر به گفتمان فرهنگی پرداخته اند و در پرتو این تشابه و نزدیکی، آشنایی دو طرفه و متقابل و هم فرهنگی و مشترکاتی هم بین آنها وجود داشته است.در این مقاله برآنیم که این مشترکات و گفتگوی بین تمدنها و تبادل فرهنگی ملتها را در پرتو امثال و حکم موجود و مستعمل بین آنها به تصویر کشیم. چه، دنیایی که به دهکده کوچک جهانی تبدیل شده، محال است که هر جزیی از آن منفک از جز دیگر باشد. چون بین ملتها تاثیر و تاثر فرهنگی وجود داشته و دارد و از تجارب هم استفاده کرده اند و خلاصه ترین و کوچکترین ظرفی هم که می توان این تجارب را در آن ریخت، امثال و حکم است. پس نه تنها به تاثیر و تاثر التفات داریم بلکه می خواهیم تاکید کنیم که تجاربی که از درون ملتها می جوشد مشابه با هم و در قالب امثال و حکم ظهور و بروز کرده است.