جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

حقوق مخاصمات مسلحانه به‌عنوان یکی از شاخه‌های حقوق بین‌الملل، شامل مجموعه قواعد و مقرراتی است که هدف آن حمایت از افراد نظامی و غیرنظامی در درگیری‌های مسلحانه و همچنین ایجاد محدودیت در انتخاب و استفاده از برخی از ابزارها و شیوه‌های جنگی برای طرف‌های متخاصم است. این حمایت از انسان‌ها در زمان کارزار و ایجاد محدودیت در کاربرد برخی وسایل و روش‌های جنگی موضوعی است که ریشه‌ای عمیق در مکتب اسلام دارد و امیرالمؤمنین امام علی(ع) در زمان نبرد با دشمن بر رعایت آن تأکید فراوان داشته‌اند. پژوهش حاضر به شیوه توصیفی- تحلیلی و با هدف تبیین اصول حاکم بر نبردها در مخاصمات مسلحانه از دیدگاه امیرالمؤمنین امام علی(ع) با تأکید بر کتاب شریف نهج‌البلاغه، به این پرسش اصلی پاسخ خواهد داد که اصول حاکم بر نبردها در مخاصمات مسلحانه از دیدگاه امیرالمؤمنین امام علی(ع) با تأکید بر کتاب شریف نهج‌البلاغه شامل چه مواردی می‌شود؟ نتیجه کلی به‌دست‌آمده از این پژوهش دلالت بر آن دارد که اصل تفکیک بین افراد نظامی و غیرنظامی، اصل رفتار انسانی، اصل حمایت از افراد غیرنظامی، اصل ممنوعیت برخی از ابزارهای جنگی، اصل منع ایجاد گرسنگی و تشنگی، اصل رفق و مدارا با اسیر جنگی و اصل حمایت از محیط‌زیست از جمله اصول حاکم بر مخاصمات مسلحانه از دیدگاه امیرالمؤمنین امام علی(ع) است تا از هر نوع عمل غیرانسانی و انتقام‌گیری در جنگ جلوگیری شده و آلام و درد و رنج بشری ناشی از آن کاهش یافته و یا پیشگیری گردد.

در کلام امام علی (ع)، قرآن با زیباترین و دقیق‌ترین عبارات توصیف ‌شده است. شروح نهج‌البلاغه نتوانسته‌اند، در این زمینه تمام زوایای اندیشه مولا علی (ع) را تبیین کنند. در سالیان اخیر دانش «زبان‌شناسی شناختی» در عرصه درک معنا به نظریاتی رسیده که می‌تواند در حوزه تبیین مفاهیم متون دینی ازجمله نهج‌البلاغه کاربرد داشته باشد. از جدیدترین نظریات، «مدل آمیختگی مفهومی» فوکونیه و ترنر (2002) است. پژوهش حاضر با بهره‌گیری از این الگو، در پی تبیین استعاره‌های مفهومی به‌کاررفته در مورد «قرآن» در خطبه 198 است. به این منظور، به‌تناسب ظرفیت یک اثر پژوهشی، چهار عبارت استعاری از این خطبه انتخاب و با استفاده از الگوی چهار فضایی، مراحل ساخت معنا به تصویر کشیده شده است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد، واژه‌های «بحر»، «تبیان»، «شفاء» و «جُنَّه» که برای توصیف قرآن در حوزه مبدأ، به‌کاربرده شده در درک استعاری حوزه مقصد (واژه قرآن)، نقش تبیین‌کنندگی دقیقی را ایفا می‌کنند و از این طریق می‌توان با خوانشی جدید به نکات بدیع دست‌یافت. یافته‌ها حاکی است که امام (ع) در کاربرد این عبارات از ژرف‌نگری جامعی بهره برده است و کاربست این نظریه می‌تواند افق‌های جدیدی را در تبیین مفاهیم استعاری نهج‌البلاغه بگشاید.

امیر مؤمنان علی (ع) همراه با توصیه‌ها و دستورات اخلاقی خود سعی کرده‌اند که فلسفۀ آن توصیه‌ها و دستورات را به زیباترین شکل ممکن برای مخاطبانشان روشن کنند و این به معنای اعتقاد آن حضرت به استدلال‌پذیری احکام اخلاقی است. در این تحقیق با استفاده از روش تحلیلی و توصیفی به استنباط و بررسی استدلال‌های اخلاقی در کلام امیر مؤمنان (ع) پرداخته شده است و هدف از انجام آن اثبات این مطلب است که آن حضرت دستورات اخلاقی را صرفاً بیانگر احساسات و امیال افراد یا قرارداد اجتماعی، یا دستور آمران و ناهیان نمی‌دانستند، بلکه در توصیه‌های اخلاقی خود هم به مصالح و مفاسد رفتارهای انسان نظر داشته‌اند و هم به توانایی درک آن مصالح و مفاسد به‌وسیلۀ مخاطبان آن توصیه‌ها. با توجه به اینکه برخی احکام اخلاقی معطوف به وظیفه انسان و برخی معطوف به نتیجه افعال او هستند، امام (ع) در تبیین دستورات و توصیه‌های اخلاقی خود هم به استدلال‌های وظیفه‌گرایانه نظر داشته است و هم از استدلال‌های نتیجه‌گرایانه به بهترین شکل ممکن بهره برده است. گرچه در نگاه حکیمانۀ آن حضرت دستور اخلاقیِ وظیفه‌گرایانه‌ای که به هیچ غایتی معطوف نباشد، هرگز محقق نمی‌شود و همۀ افعال نهایتاً متوجه غایت و هدفی هستند و آن تقرّب به کمال مطلق از راه آراستگی به صفات کمال و جمال الهی است.

پژوهش حاضر با هدف بررسی مؤلفه‌های رهبری آموزشی بر مبنای آموزه‌های نهج‌البلاغه امام علی (ع) انجام گردیده است. این پژوهش از لحاظ هدف کاربردی و از لحاظ روش، توصیفی با ماهیت کیفی به روش گراندد تئوری برای رسیدن به نظریه و مدل مفهومی رهبری آموزشی در نهج‌البلاغه که با استفاده از نرم‌افزار مکس کیودا در سه مرحله کدگذاری (باز، محوری، انتخابی) مورد تحلیل و بررسی قرار گرفت. یافته‌های پژوهش نشان داد در کتاب نهج‌البلاغه پس از قرآن کریم در کنار احادیث به جنبه‌های مختلف دنیوی و اخروی انسان‌ها از جمله حکومت اسلامی و رهبری در خطبه‌ها و نامه‌ها و حکمت‌ها اشارات بسیاری شده است. در این پژوهش مؤلفه‌های رهبری آموزشی بر مبنای آموزه‌های نهج‌البلاغه تحلیل، استخراج و کشف و یک نتیجه‌گیری کلی از این مدل درک و بر مبنای آموزه‌های نهج‌البلاغه رهبری آموزشی این‌گونه تعریف گردید: رهبری آموزشی معنوی، خدمتگزار، دانش‌پژوه و پژوهش محور در مقاله حاضر بعد معنویت، تهذیب اخلاق، دانش‌پژوهی، پژوهش محوری و شایستگی مدیریت بیشترین تعداد مؤلفه‌ها را به خود اختصاص دادند رهبری از منظر امام علی (ع) بر سه اصل معرفت، ایمان و عمل استوار بوده و ایمان و عمل و رفتار رهبری نیز خود دربرگیرنده شش حیطه خدامحوری، عقل محوری، بصیرت محوری، اخلاق محوری، خدمت محوری و فرآیند محوری است و شیوه رهبری امیر مؤمنان رهبری خدمتگزار مبتنی بر ایمان و معرفت الهی است و خدمت و خدمتگزاری در شیوه رهبری ایشان نقطه کانونی تمرکز در تربیت پیروان به‌ویژه رهبران، مدیران و کارگزاران می‌باشد دیدگاه ایشان به رهبری و مدیریت دیدگاهی مردم محور است و اینکه در جوامع انسانی اساسی‌ترین کار، تعلیم و تربیت بوده و این امر مهم بر عهده رهبران آموزشی نهاده شده است.

جامعه‌ اسلامی پس از پیامبر (ص) دچار انحرافات شدیدی شد. این انحرافات موجب انتقاد امام علی (ع) از خلفای قبل از خود و بزرگان جامعه شد. از همین رو ایشان از آغاز خلافت خود به اصلاحات اساسی سیاسی دست زد. سؤال اصلی این پژوهش این است که امام علی (ع) برای گذر از جامعه جاهلی به جامعه اسلامی از نظر سیاسی چه راهکارهایی ارائه کرده‌اند؟ امام (ع) برای جلوگیری از انحرافات و جهت اصلاح جامعه اسلامی و زدودن روش جاهلی، در دو حوزه اساسی دست به اصلاحات زدند. ایشان با معرفی ویژگی‌های حاکم و کارگزاران اسلامی و نیز روش حکومت‌داری سعی در جامعه‌سازی کردند. امام (ع) بر انتخاب حاکم و رهبرانی تأکید دارند که بر مبنای قرآن و سنت پیامبر (ص) عمل می‌کنند این انتخاب باید مقبولیت عمومی هم داشته باشد بر اساس قرآن و سنت، امیرالمؤمنین (ع) برترین فرد و عامل‌ترین فرد به قرآن و سنت پیامبر (ص) بودند امام علی (ع) در حوزه حکومت‌داری نیز سعی می‌نمود که جامعه را از ظلم و انواع و اقسام آن به عدل سوق دهد و از نظر ایشان حاکمان و مدیران باید به عدالت رفتار کنند باید مدیران شایسته انتخاب شوند تا جامعه از جاهلیت به سمت جامعه اسلامی حرکت کند. همچنین امام علی (ع) در حوزه مسائل جنگی نیز رفتارهای خاصی از خود نشان دادند ایشان به پرهیز از جنگ‌طلبی‌ تأکید داشتند.

عصمت در لغت به معنای منع و نگه‌داشتن و در اصطلاح عبارت است از وجود نیرویی در انسان معصوم که او را از ارتکاب خطا و گناه حفظ می‌کند. امامیه بالاتفاق «عصمت» را برای امام ضروری دانسته و با دلائل عقلی و نقلی به اثبات آن پرداختند. ولی آلوسی این عقیده شیعه را انکار کرده و مدعایش را به برخی از خطبه‌های نهج‌البلاغه مستند نموده و می‌گوید: «اذعان امام علی(ع) به خطا و طلب مغفرت» دلیل بر عدم‌عصمت حضرت می­باشد. مقاله حاضر کوشیده، با تکیه بر روش اسنادی، تحلیلی به بررسی انتقادی دیدگاه آلوسی بپردازد و نسبت این اعترافات با عصمت را بازکاوی نماید. یافته­های پژوهشی حاکی از این‌است که او، بدون توجه به سیاق کلام، نگاه منظومه‌وار به سخنان امام علی(ع) و اکتفا به ظاهر عبارات، برخی از فرازهای نهج‌البلاغه را به‌صورت تقطیع و گزینشی در جهت اهداف خاص مورد بهره‌برداری قرار داده است؛ اذعان امام به «خطا» بر اساس اندیشه توحیدی و ناظر به بُعد مُلکی و «طلب مغفرت» حضرت، به دلیل متفاوت بودن لسان دعا با شریعت به دلیل اشتغال به امور مباح و ناظر به جنبه تعلیم و تربیت امت می‌باشد و منافاتی با «عصمت» ندارد، از این‌رو ادعای وی سست و بدون پشتوانه متقن و عقلانی می‌باشد. اکنون با توجه به اینکه از یک‌سو شیعه در مورد برخورداربودن امام از ویژگی «عصمت» اجماع دارند و از سوی دیگر افرادی نظیر آلوسی با شبهه‌افکنی درصدد متزلزل نمودن عقائد امامیه برآمده‌اند، از این‌رو پرداختن به موضوع بحث جهت روشن‌شدن حقیقت، ضرورت مضاعفی دارد