جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

«حکومت» ازجمله مفاهیم پرتنش و پربحث در حیطه­های مختلف علوم انسانی، نظیر حقوق عمومی، است. به نظر می­رسد بررسی نظریه­ها و آرای بزرگان تا حدودی بتواند از چالش­های نظری پیرامون این موضوع بکاهد. در میان شیعیان، حضرت علی(ع)، اسوۀ کمال از هر حیث به‌شمار می­آید و سیرۀ نظری و عملی آن حضرت از زوایای گوناگون برای زندگی امروزیِ ما پندآموز است. بنابراین در این نوشتار، درصددیم تا شکل­گیری حکومت آن حضرت را از منظر حقوق عمومی به بحث و واکاوی بگذاریم. سؤال اصلی این است: پیامدهای شکل­گیری حکومت در سیرۀ امام علی(ع) از منظر حقوق عمومی چیست؟ در پاسخ به این سؤال، با استفاده از روش توصیفی تحلیلی، تلاش شده نخست به ذکر مستنداتی از سیرۀ آن حضرت، پیرامونِ شکل­گیری حکومتش پرداخته شود. سپس پیامدهای حقوق عمومی چنین شیوه­ای از تشکیل حکومت بررسی شود. حاصل تحقیق آن است که شیوۀ شکل­گیریِ حکومت حضرت علی(ع) در جامعۀ اسلامی بی­نظیر بود و سیرۀ آن حضرت دربردارندۀ اصول و مفاهیمِ حقوق عمومی، به­ویژه مردمی بودن نظام سیاسی، عقلانی بودن حکومت، غیرقدسی بودن حکومت، امانی بودن مسند حکومت و حق حاکمیت مردم بوده است.

توحید صفاتی، بیان­گر رابطه صفات ثبوتی حقیقی با ذات الهی است و در آن سه دیدگاه عمده مطرح است: زیادت صفات بر ذات (دیدگاه اشاعره)، نیابت ذات الهی از صفات (دیدگاه معتزله) و عینیت صفات با ذات الهی (دیدگاه امامیه). امیرالمؤمنین(ع) در خطبه اول نهج­البلاغه، کمال اخلاص را نفی صفات از ذات الهی می­داند: «کَمَالُ الْإِخْلَاصِ لَهُ نَفْی الصِّفَاتِ عَنْهُ». تفسیرهای متعددی در تبیین این روایت، عرضه شده است. نوشتار حاضر با روش توصیفی-تحلیلی و با هدف تحلیل و ارزیابی آموزه «نفی صفات» در نهج­البلاغه به بررسی این مسئله در اندیشه ابن­میثم بحرانی پرداخته است. از رهگذر این جستار مشخص می­شود که ابن‌میثم بحرانی در حوزه هستی­شناسی، نظریه نفی صفات حقیقی الهی را پذیرفته و آن را با فرهنگ دینی به‌ویژه فرهنگ نهج­البلاغه هماهنگ می­داند و در حوزه معرفت­شناسی، صفات الهی را اعتبارات عقلی می­داند. اعتبارات عقلی در اندیشه ابن‌میثم، برگرفته از نظام فلسفی سهروردی است و بیانگر مفاهیم ذهنی صرف در مقابل مفاهیم ماهوی است. در دیدگاه ابن­میثم میان مفاهیم منطقی و مفاهیم فلسفی خلط گردیده و صفات الهی در شمار مفاهیم منطقی قلمداد شده است.

از نظر فلاسفه، شناخت فرد به‌خاطر چندبعدی بودن آن، تنها از طریق مطالعة جنبه­های شخصیتی وی حاصل نمی­شود؛ بلکه لازم است ساحت­های دیگر از جمله ارتباط با سایر انسان­ها نیز لحاظ شود. اینجا بود که مفهوم «خود» و «دیگری یا دیگر بودگی» در فلسفه مطرح شد. این مفهوم به‌وسیله باختین از فلسفه وارد ادبیات شد. وی در ادبیات طرح مباحثی چون دیگری، گفتگو و غیره را در بازخوانی متون گـذشته مؤث«ر می­دانست. نهج­البلاغه یکی از همین متن­هایی است که اتفاقاً گفتگو در آن نقش زیادی دارد. به‌بیان‌دیگر قسمت عمدة نهج­البلاغه گفتگوی امام با مردم است که در جهت پاسخ به پرسشی یا در واکنش به امری و یا غیر این­ها ایراد شده است و همة این­ها در جهت افق مفهومی شنونده قرار دارد. یافته­های این جستار بیانگر آن است که دیگری برای امام، گروه­های مختلف مردم از قبیل نزدیکان، حاکمان، منافقان، دشمنان و غیره هستند که از موضع امام در قبال هریک از آن‌ها «من/ خود» متعالی امام برای شنوده و خواننده مشخص می­گردد. حال سؤال اصلی این است که «دیگری یا دیگران» در کلام امام چگونه نمود پیدا کرده است؟ برای پاسخ به این پرسش از شیوة تحلیلی ـ توصیفی با تکیه بر مطالعة اسنادی بهره برده و در تجزیه‌وتحلیل اطلاعات از روش تحلیل محتوا استفاده شده است.

آشنایی­زدایی که از دستاوردهای مکتب فرمالیسم روس است، شامل تمامی شگردها و فنونی است که نویسنده با بهره­گیری آگاهانه از آن‌ها، کلام را از شیوۀ معمول خارج ساخته و مفاهیم موردنظرش را با زبانی ناآشنا ارائه می‌دهد تا با انحراف از زبان معیار و به تأخیر انداختن مخاطب در دریافت معنای متن، کلام خویش را برجسته نماید و سبب لذّت ادبی مخاطب شود. خطبۀ 221 نهج­البلاغه از جمله خطبه­های مهم و تأثیرگذاری است که امیرمؤمنان با بهره­گیری از زبان ادبی و با تصرّف در ترکیب و ساختار جملات آن، دست به آشنایی­زدایی زده است. لذا تحلیل و بررسی خطبۀ مذکور بر این مبنا حائز اهمیت است و می­توانـد زوایای نهفتۀ هنری و بـرجـستگی­های آن را فرادید مخاطب قرار دهد. این نوشتار با روش توصیفی– تحلیلی و با الهام از مؤلفه­های آشنایی­زدایی معنایی و ساختاری به واکاوی خطبۀ یادشده پرداخته است و به این نتایج دست یافت که امام(ع) در حوزۀ معنایی و در محور جانشینی با به‌کارگیری استعاره و کنایه و در محور همنشینی با استفاده از مجاز و تشبیه و در حوزۀ ساختاری با استفاده از شگردهایی چون؛ تقدیم‌وتأخیر، التفات و حذف، بافت روایی خطبه را فراتر از متون عادی قرار داده و مفاهیم موردنظرش را به زیباترین صورت ممکن به تصویر کشیده است. در واقع امام(ع) با گریز از مؤلفه­های شناخته شدۀ معنایی و نحوی و با به تأخیر انداختن مفاهیم موجود در خطبه سبب آشنایی‌زدایی و به‌تبع آن برجستگی خطبه شده و توان القای مفاهیم را به اوج رسانده است.

آگاهی‌بخشی به‌عنوان یکی از کارکرد‌های مهم و اساسی رسانه‌ها، ازجمله روش‌های تربیتی اسلام برای تحقق عدالت اجتماعی است که تبیین آن با استفاده از روش‌های متن‌کاوی علمی و بر اساس اسناد معتبری چون مکاتبات امام علی(ع) می‌تواند راهگشای فهم عمیق در آن باشد. مقالۀ حاضر با روش تحلیل محتوای کیفی با استفاده از نرم‌افزار MAXQDA به تحلیل و واکاوی مقولۀ آگاهی‌بخشی پرداخته است. یافته‌های پژوهش حاکی از آن است که با توجه به بسامد بالای مضامین در مقولة آگاهی‌بخشی در مقایسه با دیگر مقوله‌های مطرح در نامه‌های امام به مردم، حضرت در میان روش‌های تربیتی برای تحقق عدالت اجتماعی بالاترین میزان توجه را به روش آگاهی‌بخشی داشته‌اند. مقولة آگاهی‌بخشی در این نامه‌ها شامل سه زیر‌مقوله است که این زیرمقوله‌ها عبارتند از: روشنگری در خصوص ولایت و امامت، افشاگری سیاسی در خصوص مخالفان و دشمنان و تبیین سبک زندگی پرهیزگاران. با توجه به اختصاص 87.77 درصد از مضامین به دو زیرمقولة روشنگری و افشاگری سیاسی می‌توان به این نکته دست یافت که اولویت حضرت در آگاهی‌بخشی به مردم، اعتلای بینش سیاسی آنان بوده است. بررسی کاربرد عبارات در هر بافت، بسامد مضامین، تشبیه‌ها و استعاره‌ها، قیود تأکیدی، اطناب و ایجاز و... لایه‌های پنهان معنایی هر بافت از کلام حضرت را بیشتر آشکار نموده است و بدین‌ترتیب با تمرکز بر لایه‌های پنهان معنایی، اولویت‌ها و تاکتیک‌های حضرت در آگاهی‌بخشی به مردم و موضع‌گیری‌های ایشان در خصوص وقایع بیشتر نمایان گردیده است.

Hermeneutics help readers with comprehension of text through overcoming the gap between the text and its commentator, with seeking to regulate their understanding. Thinking about religious texts and the way of comprehending them is amongst the disturbances of theologians, and even commentators and translators of such contexts, because comprehension of religious texts enjoy features and attributes which make the need to consider its authors’ intention. Thus such types of texts are much more sensitive than others. It has been centuries since hermeneutics is in a considerable position in the field of discovery of religious texts’ secrets. The collection of orations and letters of Imam Ali – peace be upon him- gathered by Seyed Razi in 400 Higria as Nahj-al-balaghah is one of the Islamic religious texts. The present research intends to study three explanations means explanation and demonstration of letter 53 from Nahj-al-balaghah by Ghazvinni, Feiz-al-Islam and Makarem Shirazi and others according to the four rules of Emilio Betti Hermeneutics. The goal is to find to what extend clarification of each of these three is based on the four rules of hermeneutics Betti. The results of the study reveal although the hermeneutics rules are taken into account in the three mentioned explanations, it is focused on the main text by all the above-mentioned commentators. So, it can be said the approach followed by the mentioned commentators in letter 53 is author-based rather than commentator-based.