جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

از میان دیدگاه های گوناگون در تحلیل اوصاف خداوند، نوشته حاضر دیدگاه معروف به «الهیات تنزیهی» را برگزیده تا وزن و عیار آن را به میزان کتاب و سنت بسنجد. پس از نگاه تاریخی به دیدگاه مهمترین دانشمندان معتقد به این گرایش فکری و بررسی بسیار فشرده آن، برداشت نویسنده این است که ناتوانی این گروه در تحلیل اوصاف الهی و نداشتن تصور دقیق از معقول ثانی فلسفی سبب سرگردانی آنان در مقام نسبت ذات و صفت گردیده است. برخی از آنان خواسته اند ضعف دیدگاه فلسفی شان را با پشتوانه و پیشتیبانی کتاب و سنت جبران کنند. روایات دست‌آویز آنان در سنجش با روایات مقابل بسامد کمتر دارد و نیزبا توجه به قراین، تاویل و تفسیری می‌تواند بپذیرد که متبوع و مقبول این گروه نیست.از قضا برخی دانشمندان دیگر از همین روایات دقیقا برداشت مخالف آنان داشته‌اند. استناد برخی از تنزیه گرایان به آیات و روایات بیشتر برای توجیه و توضیح دیدگاه نظری مقبول شان صورت گرفته و کار شان در حقیقت از باب جری و تطبیق است.

یکی از آیاتی که همواره از صدر اسلام تاکنون توسط امامیه جهت اثبات امامت امیرالمؤمنین و ائمه پس از ایشان مورد استفاده قرار گرفته، آیه مشهور به اولوالارحام است که در دو جای قرآن کریم با اندک تفاوتی آمده است: یکی آیه 75 سوره انفال و دیگری آیه 6 سوره احزاب.از جمله پرسش‏های مطرح در مورد این آیات این است که:نزول دقیق هر یک از آیات یاد شده چه زمانی بوده است؟ شأن نزول هر یک از آیات فوق چیست؟چرا بخشی از این آیات تکراری است؟آیا آیه اولوالارحام ناسخ است یا محکم؟کدام یک از این دو آیه ناسخ است؟آیه منسوخ کدام آیه است؟چگونه می‏توان از این آیات برای امامت امیرالمؤمنین و دیگر ائمه اطهار استناد کرد؟اهل سنت راجع به این استدلال و برداشت چه نظری دارند؟آیا دیگر گروه‏ها و فرقه‏های اسلامی می‏توانند از این آیه به نفع دیدگاه خود در باب امامت بهره‏برداری کنند؟در روایات چه برداشتی از این آیه ارائه شده است؟بدیهی است که تحقیق در مورد این پرسش‏ها در یک مقاله نمی‏گنجد و مجال وسیع‏تری را می‏طلبد. ما قصد داریم در این مقاله به پرسش‏های مربوط به امامت امیر المومنین(ع)پاسخ دهیم و ضمن نقد نظریات متکلمین اهل سنت ، نظریه مختار را با استفاده از معتبرترین منابع شیعه و سنی و تحلیل آنها به منصه اثبات برسانیم.

مرحوم سید علی قاضی طباطبایی(رضوان‌الله تعالی علیه) از عرفای قرن چهاردهم هجری قمری و متعلق به مکتب عرفانی نجف است. در اینکه طریقه عرفانی او به کدام عارف می‎رسد، اختلاف نظر است ولی قول اصح این است که طریق عرفانی او از استادش، سید احمد کربلایی و از او به ملاحسین قلی همدانی و از او به سیدعلی شوشتری و از او به عارفی گمنام به نام ملاقلی جولای قزوینی می‎رسد و به فرمایش خودش به هیچ سلسله عرفانی منتسب نیست. سوالی که مطرح است و در این تحقیق به آن پرداخته خواهد شد، شاخصه‎های نظری مکتب عرفانی این عارف بزرگ و همچنین روش سلوکی وی و نوآوریهایی است که وی در این زمینه‎ها دارد و همچنین نقشی است که وی در عصر اخیر در گسترش عرفان اسلامی در حوزه تشیع داشته است. در این مقاله و با مراجعه به منابع دست اول، این حقیقت تحقیق خواهد شد که این عارف بزرگ در باب توحید و ولایت و روش سلوکی، دارای مکتبی خاص بود و شاگردانی را تربیت نمود و آثاری را بجای گذاشت که موجب شد جهت و جایگاه عرفان در جهان تشیع بطور عام و در حوزه‎های شیعی بطور خاص، از قهقرا و سقوطی که از قرن نهم شروع شده بود، یکسره دگرگون شود و مقام والا و مقبولی را بدست آورد.

مسأله معاد به عنوان یکی از اصول اعتقادی شیعه در مقایسه با مباحث دیگر در فلسفه و کلام اسلامی و نقش آن در چگونگی زندگی پسادنیوی و سرانجام انسان پس از مرگ، اهمیت زیادی در میان دانشمندان علوم اسلامی دارد. در این پژوهش تلاش شده است، شناخت معاد و چگونگی جاودانگی انسان از دیدگاه دو متکلم برجسته شیعه؛ شیخ صدوق و سید مرتضی مورد بررسی قرار گیرد. روش پژوهش توصیفی- تحلیلی به صورت کتابخانه ای با بررسی اسناد و مدارک معتبر، و هدف از انجام آن تبیین اندیشه های کلامی و واکاوی و تأمل بیشتر، درباره ی حقیقت معاد از دیدگاه شیخ صدوق و سید مرتضی است. نتایج پژوهش نشان می دهد، شیخ صدوق و سید مرتضی هر دو اصل معاد را پذیرفته اند اما شیخ صدوق با پذیرش ساحتی غیر مادی در انسان و تجرد نفس، به جسمانی نبودن روح معتقد است. از نظر وی نفس همان روح مایه حیات است و یکی از نکات مهم در اندیشه صدوق، اشاره او به صاحب ادراک بودن روح مستقل، پس از مفارقت از بدن است، لیکن سید مرتضی برخلاف شیخ صدوق دیدگاهی مادی انگارانه از انسان دارد و اصل وجود نفس را نمی پذیرد و بین نفس و روح تفاوت قائل است.

آنچه به عنوان مکر در اصطلاحات و محاورات روزمره و به نام های نیرنگ، خیانت، کَلَک، گول زدن، حیله و ... متداول گشته با اصطلاح و کاربرد آن در زبان قرآن کریم و ادبیات عرب کاملاً متفاوت می باشد. مکر فعلی است که از خدا، انسان و شیطان سر می‌زند که با توجه به هدف آن‌ها، آن‌گاه که از خدا سرزند «محمود» است و آن‌گاه که از شیطان سر زند «مذموم»؛ و انسان آن‌گاه که صبغه‌ی الهی دارد مانند معصوم مکرش با مکر خدا هم‌پوشانی دارد و آن‌گاه که چنین نیست مکرش مذموم است. یعنی به میزان قرب و بُعد انسان نسبت به خدا، مکرش قابل ارزیابی از جهت خوب و بد بودن است. و مکر خدا را ویژگی‌هایی است همچون «سرعت» و «فراگیری» و... که آنرا از غیر، متمایز می‌کند، لذا گرچه مکر خدا با مکر انسان و شیطان همنام است ولی همسان نیست و این مطلب از بررسی مصادیق مکر الهی مثل مکر خدا در برابر انسان‌هایی که علیه دعوت پیامبران، به سوی حقّ، دست به مکر زدند به دست می‌آید.