جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مسأله پژوهشی این مقاله «خطای مادی» و «خطای صوری» است و نتیجه پژوهش این است که «خطای مادی بی‌معناست و آنچه اصالتاً متصف به خطا و صواب می‌شود صورت است». نقطه آغاز پژوهش نیز تعریف خاص ابن‌سینا در منطق کتاب اشارات از دانش منطق است که در آن بحث از ماده، به ظرافت تمام حذف می‌شود. لازمه پذیرش حکم فوق این است که در مبحث مغالطات جایگاهی برای خطای مادی یافت نشود. خواجه نصیر در تطابق با حکم فوق استادانه مقسم و بساط خطای مادی را در مغالطات برمی‌چیند، اما در تقسیم‌بندی‌های قطب رازی از بحث مغالطات خطای مادی مطرح است؛ بنابراین، تقسیم‌بندی او با حکم فوق مطابقت تام ندارد. قطب رازی بر اساس بداهت و ضرورت مبادی اول معرفت و خواجه نصیر بر اساس تأمل در مقدمات قیاس و قضایا و قول شارح، حکم کرده‌اند که در تطبیق با عالم خارج خطای مادی معنای محصل ندارد؛ اما آنچه در مباحث مادی منطق قدیم می‌آید، مباحثی کلی است و ملاک تطبیق ملاک‌های کلی است که در حجت و قول شارح به دست می‌آید، ازاین‌رو تناقضی در میان نیست که متفکری حکم کند ماده اصالتاً متصف به خطا نمی‌شود و درعین‌حال مباحث مادی منطق قدیم را در آن حفظ کند.

مولفه ­های الگوی خانواده مطلوب و کیفیت افزایش کارآمدی این نهاد مهم در جامعه پرسشی بنیادین بوده که هم در حکمت عملی یونانی و اسلامی بدان پرداخته شده و هم در جامعه ­شناسی امروز از آن سخن گفته می­شود. ابن­سینا یکی از فلاسفه اسلامی مهم و تاثیرگذار است که به صورت مبسوط به مباحث مربوط به خانواده و تدبیر منزل پرداخته است. از سوی دیگر آنتونی گیدنز نیز یکی از جامعه ­شناسان معاصر است که به صورت مشخص و مدون درباره الگوی مطلوب خانواده نظریه ­پردازی کرده است. لذا رسالت و هدف تحقیق حاضر مقایسه دیدگاه ­های این دو متفکر پیرامون الگوی مطلوب خانواده و ایضاح نقاط اختلاف این دو هم در ساحت مبانی و هم در ساحت مولفه­ های الگو است. روش انجام این پژوهش به صورت مطالعه اسنادی و تحلیلی می­باشد. پژوهش حاضر الگوی خانواده را در سه محور ساختار و نوع خانواده، کارکردهای خانواده و روابط نقشی در نگاه ابن­سینا تبیین نموده و سپس به مناقشات گیدنز در نسبت با این الگو با استفاده از نظریه خانواده دموکراتیک و رابطه ناب وی پرداخته است. الگوهای ازدواج و طلاق، ساخت قدرت در خانواده، روابط جنسیتی نقش و منطق فرزندآوری از جمله مناقشات مهم ابن­سینا و گیدنز پیرامون الگوی خانواده به شمار می­روند.

شمس ­الدین سمرقندی از منطق ­دانان پیرو ابن­ سینا در سده هفتم قمری با وجود اینکه نوآوری های منطقی بسیاری دارد، نقش او در تاریخ منطق سینوی بسیار ناشناخته است؛ برخلاف ابن­ سینا، که نوآوری های منطقی متعدد شیخ‌الرئیس، از او یک منطق ­دان برجسته ساخته است. دلیل این مسئله از دیدگاه این مقاله، این است که به موازات عطف توجه به گفتگو درباره منطق­ دانان بزرگ در تاریخ هزارساله منطق اسلامی، آثار منطقی سمرقندی ازجمله مهمترین اثر منطقی او یعنی شرح القسطاس هنوز به صورت نسخه خطی است، درست برخلاف ابن ­سینا که مهمترین آثار منطقی او (مندرج در شفا، نجات، اشارات، المختصر الاوسط و ...) دردسترس بوده­­اند. در این مقاله با نشان دادن برخی از مهمترین نوآوری های منطقی سمرقندی، بر اهمیت شخصیت علمی و منطقی او تأکید کرده و لزوم تصحیح کتاب گرانسنگ شرح القسطاس را یادآور می­شویم. سمرقندی در این اثر به آثار منطق ­دانان پیش از خود توجه داشته و حضور اندیشه­ های منطق­ دانان متقدم به­ خوبی مشاهده می­شود، لذا نوآوری­ های این اثر را باید در میان نقده ای او بر دیگر منطق­ دانان، جستجو کرد؛ درعین­ حال او بر اندیشه منطق­ دانان پس از خود نیز تأثیرگذار بوده است. به ­نظر می­رسد با دسترسی به این اثر می­توان توصیفی مستند و تبیینی مستدل و نظام­ مند از اندیشه ­های نوآورانه منطقی سمرقندی و تثبیت جایگاه او در تاریخ منطق سینوی ارائه کرد.

نظریة غالب در مورد تعداد عناصر بسیط اولیه در طبیعیات قدیم، متعلق به مشائیان است که تعداد آنها را چهار عدد دانسته‌اند. ایشان سه دلیل در اثبات نظریة خود بیان کرده‌اند که عبارتند از: 1) استدلال از طریق جایگاه طبیعی اجسام و میل طبیعی آنها بر اساس کیفیت‌های سنگینی و سبکی؛ 2) استدلال از طریق کیفیت‌های ملموس اصلیِ مشترک میان اجسام (گرمی، سردی، خشکی و تری)؛ 3) استدلال از طریق ترکیب و تحلیل. ایشان سپس مصادیق عناصر اربعه (خاک، آب، هوا و آتش) را به نحو استقرایی تعیین کرده‌اند. ابوریحان بیرونی و سهروردی با این نظریه مخالفت کرده و آتش را عنصر مستقلی به شمار نیاورده‌اند و آن را همان هوای داغ دانسته‌اند. سهروردی سپس با تغییر ملاک تقسیم‌بندی اجسام بسیط اولیه، آنها را بر اساس کیفیت‌های مبصر و میزان عبور نور از آنها دسته‌بندی کرده و تعداد عناصر را سه عدد (حاجز، مقتصد و لطیف) دانسته است. در این مقاله دلایل مشائیان و اشکالات سهروردی در مورد عناصر اربعه مورد نقد و بررسی قرارگرفته و نشان داده شده است که دلیل مخالفت سهروردی با عنصر دانستن آتش در طبیعیات و تغییر ملاک تقسیم‌بندی عناصر بسیط اولیه توسط وی، از نظام خاص الهیاتی وی ناشی شده است و او در نهایت، نظام طبیعیاتی کامل و مستقلی بر اساس نظریات خود بنا نکرده است.

در فلسفه اسلامی ماهیت دارای احکام مختلفی است که مسأله اعتبارات ماهیت از آن جمله است. به پیروی طرح مسأله اعتبارات ماهیت سه مفهوم کلیدی در حوزه مباحث ماهیت در آثار فیلسوفان اسلامی به وجود آمد که ارتباط هر یک از این مفاهیم نسبت به هم معرکه آراء فیلسوفان شد و اختلافات زیادی را فراهم آورد. این سه مفهوم عبارت‌اند از : مفهوم « کلی طبیعی»، مفهوم «ماهیت من حیث هی هی» و مفهوم « اعتبار لابشرط ». در رابطه با ارتباط این مفاهیم دو دیدگاه مشهور بین فلاسفه وجود دارد. دیدگاه اول کلی طبیعی و ماهیت من حیث هی هی را منطبق بر اعتبار لابشرط مقسمی می داند. دیدگاه دوم برخلاف دیدگاه اول معتقد است هر دو مفهوم یاد شده منطبق بر اعتبار لابشرط قسمی هستند. مقاله حاضر می‌کوشد دیدگاه ابن سینا و آقا علی زنوزی را در این مسأله مورد کاوش و بررسی قرار دهد. پاسخی که به آن دست می یابد این است که ابن سینا مبدع بحث اعتبارات و قائل به دیدگاه دوم است و آقا علی نماینده دیدگاه سومی است که صراحتا آراء فیلسوفان دیگر را ناتمام دانسته و خود طرحی نو درانداخته که آخرین مرحله در تکامل فلسفی این ایده است.

استنتاج بهترین تبیین به‌ تازگی به ‌عنوان استنتاجی جدید در عرض استقراء و قیاس توسط چارلز پیرس در توجیه بسیاری از نظریات علمی ادعا شده است. هدف این نوشتار انجام مقایسه­ ای میان این نوع استنتاج و تجربه از منظر ابن­ سیناست. در این مقایسه سعی شده است به تمامی شباهت ­ها و تفاوت­ های موجود میان تجربه و استنتاج بهترین تبیین پرداخته شود و نیز در کنار آن به برخی عیوب هر کدام از این دو اشاره شده است. که از جمله شباهت ­های این دو استنتاج می­توان به مقدمه مضمر موجود در هر دو استنتاجو نیز استقرایی بودن و واقع­ گرایی هر دو استنتاجو نیز معیار بودن تبیین علّی در هر دو استنتاج اشاره کرد و از تمایزات میان این دو استنتاج می­توان به معیارهای انتخاب تبیین بهتر همچون سادگی و جذابیت و تطابق در استنتاج بهترین تبیین اشاره کرد که در تجربه به آنها اعتنایی نشده ­است در عین حال که کارآمد بودن این معیارها مورد تردید است. علاوه بر این از این تمایزات می­توان به شروط و قواعدی که ابن ­سینا بر تجربه افزوده است، اشاره کرد چرا که در استنتاج بهترین تبیین هیچ اشاره­ای به قاعده غیاب­های هم­زمان یا عدم مغالطه اخذ مابالعرض بجای مابالذات و.. اعتنایی نشده است.

از موضوعات اساسی فلسفة ابن­ سینا نفس ­شناسی است. او ذیل مفهوم نفس به طرح دیدگاه خود در باب کمال انسان پرداخته است. این نوشتار به این پرسش می­پردازد که کمال نهایی نفس ناطقه نزد ابن ­سینا چیست و چه انتقاداتی به نظریة وی وارد است؟ آیا دیدگاه ابن ­سینا می­تواند پاسخگوی سؤال امروز ما در باب کمال نفس باشد؟ به نظر ابن­ سینا کمال نفس کمالی عقلی است و با حصول مرتبة عقل مستفاد حاصل می­شود. بنابراین تکامل نفس در ناحیه عقل نظری است و عقل عملی تنها جنبه مقدمه ­ای و زمینه سازی دارد. دیدگاه ابن ­سینا در سرتاسر تفکر فلاسفه اسلامی سریان داشته و پس از وی توسط ملاصدرا نقادی شده است. وی نظریة ابن­ سینا را نقد و بازسازی کرده اما در نهایت در همان محدوده باقی می­ماند. به نظر می­رسد مشکل اساسی دیدگاه ابن ­سینا تفکیک شئوون نفس و عدم توجه به مدخلیت اساسی عمل ارادی و جنبه های مادی و بدنی و مخصوصاً مسائل ناشی از حیات اجتماعی و سیاسی در امر تکامل نفس است. در نوشتار حاضر ضمن بیان نظریة ابن­ سینا، نقدهای وارد شده بر این دیدگاه را ذیل عناوین نقد درون سیستمی و کلاسیک(سه عنوان) و نقد برون سیستمی (سه عنوان) ذکر کرده و تحلیل خواهیم کرد.