جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در این مقاله طی یک روش تحلیلی- مقایسه‌ای، پس از تشریح معنا، دامنه و مصداق متون مقدس، ابتدا روش‌شناسی تفسیر و در ادامه رویکرد اخلاقی مطلوب در فرایند تفسیر این متون را معرفی می‌کنیم.نتیجه‌ی‌ بحث این است که: الف) متن مقدس واجد سه وصف رازآمیزی، قدرتمندی و هیبت است؛ ب) بانظربه موفقیت تاریخی و تأثیر ایمانی متن مقدس، تعیین و تحدید مصداق برای آن امکان‌پذیر خواهد بود؛ ج) تفسیر متن مقدس از پیش‌فرض مؤمنانه‌ی خوانندگان خود آغاز شده و با طی دو مرحله‌ی نشانه‌ی ساختاری و بطون معنایی، تا لایه‌های پایان‌ناپذیری از معانی پیدا و پنهان اثر امتداد می‌یابد؛ د) اگر خواننده‌ی مؤمن به متن، بر مدار موازین اخلاق فضیلت‌ سلوک کند، ضمن عبور از مرحله‌ی تبعیت محض از قواعد و سنت‌ها، بی‌واهمه از آثار هم‌نشینی خود با متن، نفس متعالی زیستن در جهان اثر مقدس را تجربه می‌کند که این تعالی با تعالیم عارفان، مشخصاً آموزه‌های ابن‌عربی درباب سلوک انسان، مقارن است.

رودلف اتّومتکلم و دین­پژوه آلمانی قرن بیستم، در اثر مشهور خود موسوم به مفهوم امر قدسی، با رویکردی پدیدارشناسانه به بحث درباره‌ی امر مقدس و مواجهه‌ی با آن، به‌عنوان نومینوس پرداخته است. او نومینوس را امری فراتراز عقل، متمایز، مقدس و ناشناختی تلقی کرده است. ازاین‌نظر نومینوس نوعی با حقیقت وجود شباهت دارد که موضوع اصلی عرفان اسلامی است. عزیز نسفی عارف نامی قرن هفتم، از حقیقت وجود به‌عنوان اولین مرتبه‌ی ذات حق یاد کرده است. این پژوهش به تحلیل و تبیین اندیشه­های نسفی درباره‌ی حقیقت وجود، بر مبنای نظریات اتّو درباره‌ی امر قدسی و مواجهه با آن پرداخته و شباهت­ها و تفاوت­های موجود در آن‌ها را موردبررسی قرار داده است. درمجموع اگرچه در ظاهر امر، نومینوس و حقیقت وجود مشابه به‌نظر می­رسند، اما تفاوت در جایگاه و مبانی فکری نسفی و اتو سبب شده تا در جزئیات اندیشه‌ی این دو درباره‌ی امر قدسی و مواجهه‌ی با آن، تفاوت­هایی باقی بماند.

ونسان‌ برومر معتقد است سخن‌گفتن از امر الوهی تنها در قالب بهره‌گیری از تماثیل، استعارات و الگوهای ذهنی صورت می‌پذیرد. هرکدام از این استعارات، زوایایی از امرِ بی‌صورتِ الوهی را منعکس می‌کنند و باید در کنار هم و در پرتو یک‌دیگر تفسیر و تعبیر شوند. هریک از این استعارات، دامنه‌ای از استلزامات معنایی دارند که به‌رغم بازتاباندن جلوه‌‌هایی از حقیقت امر الوهی، پوشاننده‌ی سایر وجوه این حقیقت هستند. کارویژه‌ی اصلیِ دین‌شناسی و الهیاتِ نظام‌مند، برجسته‌سازیِ یکی از این استعارات به‌مثابه‌ی کلان‌-الگوی الهیاتی و بازتفسیر دیگر استعارات در ذیل آن است. برومر برای یافتن آن کلان‌-الگو، ملاک‌های چهارگانه‌ای معرفی می‌کند که عبارت‌اند از: «سازگاری با سنت»، «انسجام فراگیر»، «کفایت برای اقتضائات عصر» و «اعتبار برای شخص». الهی‌دان بعد از کشف کلان‌-الگوی مزبور، آن را محور نظریه‌پردازی و تصویرسازی درباره‌ی خداوند قرارمی‌دهد. به‌باور برومر، استفاده از کلان‌-الگوی «خدای شخص‌وار» نسبت به سایر الگوهای ذهنی، سازگاری بیشتری با متن مقدس دارد.

از مبانی تأثیرگذار در حکمت صدرایی، «تحقق مفاهیم گوناگون به وجود واحد» است که با وجود پژوهش‌های فراوان ازسوی صدراپژوهان، به نقش و جایگاه آن پرداخته نشده است. پژوهش حاضر حاکی از آن است که بسیاری از نوآوری‌های فلسفی ملاصدرا در گروی فهمِ دقیقِ جایگاه قاعده‌ی «تحقق مفاهیم گوناگون به وجود واحد» است. به‌کارگیری این قاعده ازسوی ملاصدرا و ارائه‌ی دیدگاه نوین و نقد آرای پیشنیان در مسائلی چون رابطه عاقل و معقول، ترکیب اتحادی، اصالت وجود و ماهیت، تبیین ملاکِ حمل شایع صناعی، رابطه‌ی نفس و قوا و رابطه‌ی اسما و صفات با ذات الهی، از یافته‌های این پژوهش است که به تفصیل بدان اشاره می­شود. روش پژوهش در این مقاله، توصیفی-تحلیلی است که با مراجعه و استفاده از منابع اصلی صورت گرفته است.

امروزه نظریه­های بدیل مختلفی برای نظریه­ی دقیق حداقل‌گرایی و نیز نظریه‌ی مطابقت صدق مطرح‌اند که یکی از آن‌ها، نظریه‌ی انسجام صدق است. تقریر یانگ از نظریه‌ی انسجام صدق، مهم‌ترین تقریری است که در سال‌های اخیر از این نظریه ارائه و از آن دفاع شده است. وی با استدلالی جدید، به دفاع تمام­قد از این نظریه برخاسته­ است و برای اشکال تعیین که از اصلی­ترین نقدهای صورت‌گرفته بر نظریه‌ی انسجام صدق است، راه‌حل بدیعی مطرح کرده است. این مقاله به تبیین، تحلیل و ارزیابی استدلال و دفاع او از این نظریه می­پردازد. در این نوشتار پس از تبیین استدلال وی بر نظریه‌ی انسجام صدق، نشان داده­ایم که این تقریر از این نظریه نیز ناتمام است. پس از تحلیل اشکال تعیین نیز خواهیم دید که پاسخ او به این اشکال، نمی­تواند مقبول واقع شود.درنهایت به این نتیجه می‌رسیم که تقریر یانگ از نظریه­ی انسجام صدق، با تمام بصیرت‌هایش، نیز نمی‌تواند تمام باشد.

مفهوم «انسان دینی» در گذر تاریخ دچار تحول معنایی شده و به تبع آن، مختصات و شاخصه‌های آن نیز تغییر کرده است. معنای کلمه‌ی دینی یا دین‌دار به‌عنوان یک صفت برای انسان و وسعت دامنه‌ی مفهومی آن، به تعریفِ خودِ دین بستگی دارد. در دوره‌ی پیشامدرن اعتقاد بر این بود که دین، امری آسمانی، قدسی، جزمی، واقع­گرا و بی­بدیل است و مصداق آن، ادیانِ نهادین و رسمیِ حاکم بر جامعه بود. اما در دوره‌ی مدرن، مفهوم دین وسیع­تر شده و همه‌ی دستگاه‌های فکری را که به‌نوعی کارکرد دارند و به کار معنابخشی جهان می‌آیند، شامل می­شود. از این نوع دین به «دین انسانی» تعبیر می‌شود. به‌دلیل وسیع‌ترشدن دایره‌ی مفهومی کلمه‌ی دین، هم مفهوم «انسان دینی» وسیع­تر شده است و هم شاخصه‌های آن تغییر کرده است. شاخصه­های «انسان دینی» از دوره­ای به دوره‌ی دیگر و از دینی تا دین دیگر، با یکدیگر تفاوت دارند. اما درعین‌حال می­توان برخی از شاخصه­های مشترک مانند التزام و تعهد، انتخابگری، انگیزه­مندی و شعف، انتخابگری و هدفمندی را برای آن نام برد. دین انسانی که عمدتاً محصول دوره‌ی مدرن است، به دینی گفته می‌شود که معلولِ انسان و نیازمندی‌های مختلف اوست و در آن، بر ارزش‌ها، خواست­ها و نقاط قوت انسان تأکید فراوان می‌شود. برخی از شاخصه­های دین انسانی عبارت‌اند از: منشأ بشری داشتن، کارکردداشتن، غیرقدسی‌بودن، این‌جهانی‌بودن، محوریت انسان، تغییر‌پذیری، فردی و خصوصی بودن، بدیل‌پذیری و ....

یکی از مباحث اخلاقی که امروزه بسیار مورد توجه قرار گرفته و پرسش‌ها و چالش‌های جذابی در فلسفه‌ی اخلاق به‌وجود آورده، بحث اعمال فراوظیفه است. اعمالی که به‌واسطه‌ی ویژگی‌های خاص خود، به‌ظاهر در هیچ‌یک از تقسیم‌بندی‌های سنتی فعل اخلاقی یعنی ضروری، جایز و ممنوع نمی‌گنجند. مفهوم فراوظیفه در اصل، ریشه در سنت‌های دینی و اخلاقی و رویکردهای فضیلت‌محور دارد که فرد را به تعالی معنوی ازطریق هدف‌گیری قله‌های اخلاقی دعوت می‌کنند. این مقاله درصدد پاسخگویی به سه پرسش مهم در باب این اعمال است. در ابتدا، ضمن اشاره به پیشینه و زمینه‌های ظهور مفهوم اعمال فراوظیفه، ماهیت و چگونگی تعریف این اعمال را بررسی خواهیم کرد. سپس مهم‌ترین دیدگاه‌ها را درباره‌ی اینکه آیا اساساً چنین اعمالی وجود دارند یا خیر، مرور و ادله‌ی موافقان و مخالفان فراوظیفه را نقد می‌کنیم. سرانجام می‌کوشیم ضمن تبیین معضلی مشهور به پارادوکس فراوظیفه، راهکارهایی برای توجیه آن ارائه دهیم.