جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

صحیفه سجادیه که اینک در دست است مشتمل بر پنجاه و چهار دعا می باشد که عمید الروسا رضی الدین ابومنصور هبه اله ابن حامد الحلی آن را روایت کرده است. قدر مسلم این است که آنچه امروزه به اسم «صحیفه سجادیه» مورد استفاده است همان است که حضرت امام زین العابدین علیه السلام فرموده است و کمترین شکی در اعتبار و مستند بودن آن نیست.«صحیفه سجادیه» کتاب تزکیه و هدایت است و از نظر ادبی از آنجایی که دارای ادب نیایش است شان و مقامی ویژه و منحصر به خود دارد و از زیباترین متون ادبی و مذهبی است.اگر «صحیفه» را با دقت مطالعه کنیم در می یابیم که استفاده امام از تشبیه و کنایه و مجاز و استعاره بسیار ظریف و به دور از هر گونه تکلف و تصنع لفظی بوده است.کلام امام همچون آب جاری است که در قالبی آسان و روان با الفاظی نغز و پرمعنی و ترکیباتی سالم و شیوا سرازیر شده است. حسن نسق و استحکام و پیوستگی معنوی هیچگاه در کلام امام از باب تصنع و تکلف نبوده است بلکه نشات گرفته از ملکه فصاحت و بلاغت و ضمیر پاک و متعالی او و ملهم از قرآن کریم است که کلامی فوق قدرت بشر است.

این پژوهش با این پیش‌فرض که متون دینی از سازوکارهای متون ادبی برای اثرگذاری بر دل و جان مخاطب بهره می‌گیرند، به توصیف و تحلیل مؤلفه‌های زیبایی‌شناختی صحیفه سجادیه می‌پردازد. از میان عناصر متعددی که ناقدان به واسطة آن‌ها به نقد و بررسی آثار هنری می‌پردازند، سه عنصر تصویرپردازی، موسیقی و آشنایی‌زدایی را برگزیدیم و با ذکر شواهد متعدد از هر یک از این مؤلفه‌ها در صحیفه سجادیه به نقد و بررسی این اثر پرداختیم و به این نتیجه رسیدیم که امام سجاد () هنگامی‌که در صدد انتقال مفاهیم دینی و انتزاعی هستند، به جهت ملموس و محسوس نشان دادن این مفاهیم برای خواننده، آن‌ها را در قالب تصاویر هنری همچون تشبیه، استعاره، کنایه، تمثیل، کنایه و... ارائه می‌دهند. گاهی نیز انتقال معنای کلام را از طریق موسیقی کلام به انجام می‌رسانند. به عبارت دیگر، به کارگیری عناصر موسیقایی کلام همچون تکرار حروف و کلمات، سجع، جناس، ردّ العجز علی الصدر و... در صحیفه سجادیه، الهام‌گر معنای کلام است و همان چیزی را که خواننده با خواندن متن می‌یابد، موسیقی ناشی از این فنون به او القا می‌کند.آشنایی‌زدایی یکی دیگر از شگردهایی است که امام سجاد () در صحیفه سجادیه به کار گرفته و از این رهگذر، هم به زیبایی کلام خود پرداخته و هم لذت درک ادبی و تأمل مخاطب را فزونی بخشیده است. مهمترین جلوه‌های آشنایی‌زدایی که در صحیفه مورد بررسی قرار دادیم، عبارتند از: آشنایی‌زدایی ترکیبی، آشنایی‌زدایی واژگانی و آشنایی‌زدایی معنایی. در مبحث آشنایی‌زدایی ترکیبی به مواردی همچون، تضمین نحوی، تقدیم و تأخیر، حذف و اضافه، التفات و... پرداختیم و دریافتیم که این فنون نقش زیادی در تقویت معنا و اعطای معنای جدید به کلام دارد. و با بررسی آشنایی‌زدایی واژگانی به واژگانی که از معنای اصلی خود عدول کرده‌اند پرداختیم. و در آشنایی‌زدایی معنایی به بررسی راه‌کارهایی که سبب ناآشنا نمودن معنای کلام برای خواننده می‌شود، پرداختیم.این راه‌کارها ‌عبارتند از: تشبیه، مجاز و استعاره، کنایه، پارادوکس و مشاکله.

کتاب حاضر درباره صحیفه سجادیه و تلقی های مختلفی که از محتوا و سند آن شده در طول تاریخ می باشد که در این کتاب نظریات بزرگان تشیع در این باره ذکر می شود.