جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

انسان، با دارابودن ساحت فردي و اجتماعي، در طول زندگي خود، همواره اجتماعي بودن را بر تنهايي رجحان داده است. از آن جايي كه گزينش زندگي اجتماعي اختياري است و در حدود اختياري بودن آن، دینی نيز هست؛ بنابراين انسان به منظور پيشبرد اهداف حيات اجتماعي خود نيازمند دین مي باشد. ظهور و بروز بسياري از فضايل و رذايل اخلاقي و عبادات با پشتوانه اعتقادی، در بستر اجتماع و در رابطه با زندگي اجتماعي انسان‌ها شكل مي‌گيرد و اثرات خود را بر اجتماع و مسائل اجتماعي می‌گذارد. در این مقاله نگارنده به هدف پاسخ به این سؤال که «حکمت وفسلفه گذاری آموزه‌های عبادی اسلام با معیار شاخصه¬های لفظی چگونه است؟»، با استفاده از معیار شاخصه¬های لفظی، به تبيين حکمت و اهداف آموزه¬هاي عبادی پرداخته است. یافته¬های این تحقیق بعد از استخراج شاخصه¬های لفظی و آموزه¬های عبادی با استناد به آیات قرآن کریم و روایات معصومین (علیهم¬السّلام)، عبارت از بیان فسلفه و حکمت این آموزه¬هاست که در قالب اهداف غایی و اهداف واسطه¬ای به رسیدن به منافع دنیوی و اخروی بیان می¬گردد. این پژوهش از نظر هدف، پژوهش کاربردی و از نظر جمع آوری داده¬ها، یک پژوهش کیفی است. از نظر روش پژوهش نیز توصیفی - تحلیلی می باشد.

دین علاوه بر نمودهای بیرونی، یکبعد ذهنی نیز دارد که موضوع مطالعه پدیدارشناسان و تفسیرگرایان استو آن معرفتدینی است . بر حسبنظریاتجامعه‌شناسان پدیدارشناسو تفسیرگرا از قبیل ماکسشلر، ماکسوبر، پیتر برگو توماسلوکمان. معرفتبطور کلی در ارتباطی دیالکتیکی با نهادهای اجتماعی قرار دارد و تغییر و تحولاتآنها بر هم تاثیر میگذارند. معرفتدینی نیز استثنائی براین رابطه نیست . برخلافنظر پوزیتویستها فرآیند نوسازی در غربمنجر به حذفدین نشد بلکه به تغییر معرفتدینی انجامید یعنی معرفتدینی "سنتی" از شکل غیر عقلانی، مابعدالطبیعی و مناسکی به شکل مدرن عقلانی، طبیعی، انسانی و اخلاقی تغییر یافت . جریان نوسازی از غرببه کشورهای دیگر و از جمله ایران وارد شد مهمترین عوامل نوسازی در جهان سوم شهرنشینی و تحصیلاتجدید هستند و این پژوهشبا توجه به این عوامل تغییر احتمالی معرفتدینی مردم را در ایران میکند. روششناسی : پدیدارشناسان و تفسیرگرایان در صدد کشفو فهم معانی ذهنی افراد هستند و بهمین خاطر از تحقیقاتکیفی استفاده میکنند. یکی از تکنیکهای جمع‌آوری داده‌ها در این نوع تحقیقات ، مصاحبه است . در این پژوهشبا استفاده از مصاحبه پدیدارشناسانه داده‌ها جمع‌آوری شده و سپسبا روشکدگذاری محوری و بر محورهای موجود در پرسشهای تحقیق، داده‌ها کدگذاری شده و سپسدر نهایتبا شیوه نمونه‌های آرمانی به تحلیل داده‌ها پرداخته‌ایم. جامعه مورد نظر، مردان 40 تا 60 سال شهرستان شیراز (سال 1377) استکه برحسبعامل تحصیلاتجدید، دو گروه 45 نفری انتخابشده و با آنان مصاحبه کرده‌ایم. یکگروه با تحصیلاتپائین و تحتعنوان سنتی و گروه دیگر با تحصیلاتبالا وتحتعنوان مدرن مشخصشده‌اند. نتایج : گروه سنتی نشان دهنده معرفتی غیر عقلانی، مابعدالطبیعی و نیمه مناسکی نیمه اخلاقی در دین است . گروه درون سه نوع نمونه آرمانی از معرفتدینی را نشان داده است . یکگروه همان معرفتسنتی دین را درگنار و مجزا از معرفتنوین علمی گذاشته است . گروه دیگر با پذیرشمعرفتعلمی نوین ، معرفتدینی سنتی را کنار گذاشته و معرفتعلمی را جایگزین آن کرده استو گروه سوم که در نمونه ما بیشترین فراوانی را نیز داشته استتحتتاثیر معرفتعلمی نوین، معرفتدینی خویشرا متحول ساخته و شکل جدیدی از معرفتدینی را به گونه عقلانی، طبیعی، انسانی و اخلاقی نشان داده است .

دربارة نهضت اسلامی ایران، تا کنون مطالعات متعدّدی صورت گرفته که یکی از جهات قابل مطالعه در این زمینه نقش داعیان قرآنی از جمله آیت‌الله طالقانی است. او طی نیم قرن، در نقاط مختلف، مدرّس و مفسّر قرآن و شخصیّتی نافذ و مؤثّر در جریان نهضت إسلامی بوده است. وی در تفسیرنگاری فارسی، رویکردهایی نو داشته که پاره‌ای از آنها هنوز قابل توجّه است؛ هرچند شیوه معمول ایشان مورد تعقیب و عمل دیگر تفاسیر فارسی قرار نگرفته است. طالقانی در عصری دشوار و حسّاس می‌زیَد؛ عصری که در آن، از شرق و غرب کوشش­های دامنه­داری برای از میان بردن هویّت معنوی و ملّی ملل ضعیف و موسوم به «جهان سوم»، بخصوص ملّتهای خاورمیانه و ایران، در حال اجراست. او در چنین عصری، از بازگشت به قرآن و اصلاح و انسجام دینی براساس آن، سخن می­گوید. طالقانی توفیق برقراری ارتباط با شمار قابل توجّهی از نخبگان را می­یابد و بر آنها اثر می‌گذارد و هزینه­های مجاهدت‌های خود را نیز می­پردازد. واژگان‌کلیدی: آیت‌الله طالقانی، پرتوی از قرآن، نوآوری‌های تفسیری، بازگشت به قرآن، وحدت اسلامی.

امروزه، عصر بازگشت به اسلام، بیداری و احیای تمدن اسلامی است. پویایی تمدن اسلامی، با نقشه راه الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، به عنوان دکترین نظام جمهوری اسلامی ایران توسط رهبر فرزانه انقلاب مطرح گردید. این مقاله با روش توصیفی و تحلیلی و مطالعه اسنادی، در صدد تبیین نقش مبلغان دینی و ارائه راهکار باورمندسازی و پویایی تمدن اسلامی از منظر رهبر انقلاب است. یافته¬های پژوهش حاکی از این است که نیل به این تمدن، دارای چند مرحله پیروزی انقلاب اسلامی، تشکیل نظام، دولت، کشور اسلامی و امت یا تمدن اسلامی است که نقش مبلغان دینی در باورمندسازی و باور به امکان تحقق و پویایی تمدن اسلامی، با نقشه راه «الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت» بسیار حیاتی است؛ زیرا روحانیون با جهاد تبیین و ترویج ‌بیداری اسلامی، زمینه‌ساز تحقق انقلاب اسلامی برآمدند که خمیرمایه اولیه ساخت هویت تمدنی را فراهم نمود و با شکل‌دادن به نظام و دولت اسلامی، در پی تشکیل کشور و تمدن اسلامی، در قالب تمدن نوین اسلامی ایرانی با الگوی مزبور هستند. عمدتاً دو راهکار اقدامات نظری و عملی، بسترساز باورمندی به پویایی تمدن اسلامی، به عنوان‌ مهم¬ترین نقش مبلغان دینی در هدایت و بارومندسازی تحقق تمدن اسلامی در سه ساحت دینی، سیاسی و اجتماعی است.

«محمدنقیب العطاس» یکی از موافقان و نظریه‌پردازان ایده اسلامی‌سازی معرفت است. در این رساله دیدگاه علم دینی عطاس، با توجه به مبانی معرفت‌شناختی، هستی‌شناختی و انسان‌شناختی وی گزارش و مورد بررسی قرار گرفته است. در گزارش، این نکته مورد توجه قرار گرفته که دیدگاه وی تنها شامل تهذیب و تکمیل علوم موجود نیست، بلکه دربردارنده دو مرحله تهذیب و تکمیل علوم موجود و تولید علوم جدید بر اساس مبانی اسلامی است. همچنین روش‌شناسی تحقق علوم اسلامی در اندیشه عطاس تبیین شده که شامل استفاده از روش ترکیبی(اجتهادی، شهودی، عقلی و تجربی)، اسلامی‌سازی زبان و بکار‌گیری روش‌های تفسیر و تاویل در مطالعه پدیده‌های طبیعی و انسانی می‌باشد.در بررسی دیدگاه عطاس، ابتدا برخی از اشکالات مطرح‌شده بر آن، همچون عدم واقع‌نمایی گزاره‌های دینی، پذیرفته نشدن علوم اسلامی‌شده از سوی جامعه علمی، ناهمسازی معارف تولید شده، دوگانگی دانش، مورد بررسی قرار گرفته و سپس به کاستی‌های مدل علم اسلامی وی از نظر نگارنده همچون ضعف روش‌شناختی، گام برداشتن درون روش‌شناسی پارادایم رقیب و ناکارآمدی اشاره شده است.همچنین در بررسی روش‌شناسی وی، به این نتیجه رسیدیم که استفاده از روش ترکیبی مبتلا به نوعی ابهام بوده و حدود وثغور هر کدام از روش‌ها در رسیدن به علوم اسلامی روشن نشده؛ نیز اصل اسلامی‌سازی زبان برای تحقق علوم اسلامی ناکافی است. استفاده از روش تاویلی نیز مناسب مباحث فلسفی و عرفانی است و برای تولید معرفت علمی بایستی روش‌ها و تکنیک‌های متناسب با روش-شناسی تاویلی استخراج و تبیین شود.

مفاهیم فرقه، کیش، کلیسا و اجتماع مذهبی، اولین مرتبه برای تحلیل انواع اجتماعات و سازمان‌های دینی در سنت‌های دینی مسیحی در غرب به‌کار برده شد. اگر نتوانیم جمع‌ها و به‌طورکلی پدیده‌های اسلامی را - تا جایی که مقدور است - در قالب مجموعه‌ای از اصطلاحات علمی رایج جای دهیم، مطالعات اسلامی در انزوای علمی می‌مانند. در اینجا نخست، مبنا یا ملاک‌های دسته‌بندی رایج دربارۀ جمع‌های دینی بررسی می‌شود و سپس، با مرور جمع‌هایِ متنوع دینی در جوامع گوناگون اسلامی و با توجه به ویژگی‌های مهم آنها و مقایسۀ آن با مفاهیم متناظرِ رایج، میزان تطبیق اصطلاحاتِ رایج با مصادیق اسلامی ارزیابی میشود. معلوم خواهد شد که با در نظرگرفتن ملاحظاتی برای کاربرد واژه‌های رایج و با إعمال تغییراتی در آنها می‌توان مجموعه‌ای از اصطلاحات با دلالت‌‌های حتی‌المقدور مشترک علمی فراهم کرد که آشنایی جامعۀ علمی با اجتماعات و پدیده‌های مرتبط اسلامی را آسان کند؛ براین‌اساس در جوامع اسلامی، انواعی از مذاهب (اجتماعات مذهبی)، جنبش دینی، انواعی از فرقه‌ها و کیش وجود دارد که ویژگی‌های هر یک توضیح داده می‌شود و درنهایت از دو حیث مقایسه می‌شوند.