جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مشروعیت از مهم‌ترین مفاهیم مورد بحث در فلسفه و علوم سیاسی است. در این مقاله ضمن بررسی اجمالی مفهوم نظری مشروعیت و دیدگاه‌های مختلف اسلامی در مورد مبنای مشروعیت سیاسی، دیدگاه شهید مطهری درباره مشروعیت حکومت اسلامی بررسی شده است. اساس نظریه شهید مطهری درباره مشروعیت تفکیک حکومت به دو دوره دوران حضور و غیبت معصوم (ع) است. ایشان نقش مردم را در تایید مشروعیت حکومت در دو دوران حضور و غیبت یکسان ارزیابی نمی‌کند.

مقاله در پی اثبات این است که رهبری امام خمینی، مبتنی بر نظریه رهبری کاریزمایی «ماکس وبر» نیست، بلکه از الگوی نظری دیگری نشات گرفته است که در این بحث با تکیه بر آرای علامه مطهری بیان شده است. در بخش اول، ماهیت رهبری پیامبران الهی در پرتو ابطال نظریه رهبری کاریزمایی روشن شده است. در بخش دوم نیز، ماهیت رهبری امام خمینی در قالب شناخت علل گراییدن توده های مردم به ایشان بیان شده است. در پایان نیز علت اصلی گرایش مردم ایران به امام خمینی، انطباق و اتصال ایشان با فرهنگ اسلامی - شیعی و نه ویژگی های فردی و خودبنیاد وی بیان شده است.

مسئله شناسایی ریشه های فکری عقب افتادگی مسمانان دغدغه محوری اکثریت قریب به اتفاق مصلحان و اندیشه ورزان و اسلام شناسان بزرگ معاصر بوده است. در این میان، به نظر می رسد که ژرف کاوی های استاد شهید مرتضی مطهری جایگاه ویژه ای را به خود اختصاص داده است. در این مقاله ابتدا تلاش می شود تا افق های متفاوت و گوناگون نگرش شهید مطهری به بسیاری از ابعاد و زوایای متفاوت و گوناگون نرگش شهید ...

این مصاحبه به پیشنهاد و اصرار یکی از روزنامه ها انجام گرفته ولی آن روزنامه از انتشارش عذر خواسته است! استاد سروش محلاتی در این مصاحبه با توجه به آنکه نظریات استاد شهید درباره حکومت اسلام و مبانی ولایت فقیه به صورت مدون در دست نیست، کوشیده با رجوع به آثار و فیش‌نوشته‌های ایشان برخی از این مبانی را بررسی و تحلیل کند. مع‌الاسف ضرورت پرداختن به مباحث پایه‌ای درباره حکومت اسلامی و ولایت فقیه به رغم تاکید مقام معظم رهبری بر اهمیت طرح آنها در کرسی‌های آزاداندیشی همواره به دلایل نامعلوم مغقول می‌ماند./ اقای مطهری ادلّه فقها را «تکلّف» می داند، یعنی بدون آن که دلیل، دلالت روشن و قانع کننده ای بر یک معنی داشته باشد، ما بار معنایی خاصی را با زور و زحمت بر آن سوار می کنیم. ایراد دیگر استاد مطهری این است که چنین استدلال هایی را انحراف از «مقاصد و اهداف اسلام» می داند، یعنی بین این احکام با آنچه از مقاصد شریعت ـ از قبیل عدالت ـ شمرده می شود، تناسب و تلائم نیست و از این راه به آن مقصد نمی توان رسید./ از استاد کتابی منتشر شده است به نام «ختم نبوت» که در آن جا به روشنی نقش فقها تبیین شده و تصریح شده که «اهم وظایف و مسئولیت های علمای امت، اجتهاد است» و توضیح داده اند که «عمده وظایفی که در دوره کودکی بشر، اجبارا «وحی» انجام می داده، در دوره رشد و بلوغ عقل و علم، نیروی علمی و عقلی انجام می دهد»./ استاد حتی نسبت به پیشوایان معصوم که منصوصند، بر این عقیده اند که آنان حق ندارند، با استفاده از زور حکومت را به دست بگیرند، عین جمله ایشان در حماسه حسینی این طور است: «اگر امام به حق را مردم از روی جهالت نمی خواهند، او نباید و نمی تواند به زور خود را به مردم تحمیل کند.»/ دو مسأله درباره حکومت زیاد مطرح می شود یکی این که «چه کسی» باید حکمران باشد، و دیگری آن که «با چه شیوه ای» باید حکومت کرد، بحث های فقهای ما عمدتا برمحور مساله اول است...ولی رویّه استاد مطهری کاملا متفاوت و معکوس است، بحث های ایشان درباره «چه کسی» بسیار اندک و محدود است، ولی به عکس همه همّ و غمّ ایشان در بحث از شیوه عادلانه حکومت است./ متأسفانه استاد مطهری در زمان حیات خود فرصت پیدا نکردند که دیدگاه های خود را درباره حکومت اسلامی، به شکل کامل تدوین کنند و یک اثر منسجم و جامع در این باره تألیف کنند. مجموعه آراء ایشان در کتاب های ایشان مثل سیری در نهج البلاغه، و یا علل گرایش به مادیگری و برخی تألیفات ایشان و همین طور در سخنرانی هایشان که بعدا چاپ شده و همین طور بیشتر از این ها در فیش های تحقیقاتی و یادداشت های ایشان موجود است.

استاد مطهّری فیلسوف و متکلّمی آگاه به زمان بود که با احساس مسئولیت الهی، هر جا نیاز بود سؤالی پاسخ داده شود و حقیقتی از حقایق دین تبیین گردد، با سلاح تفکر و اندیشه پای در میدان می‌نهاد و به حق، با سرفرازی از آن بیرون می‌آمد. یکی از مباحثی که به عنوان یک موضوع جدید کلامی در زمان حیات ایشان مورد تحلیل قرار گرفت، بحث «خاتمیت و جاودانگی دین اسلام» بود. این بحث در واقع، پاسخی است در مقابل این سؤال، که با تغییر شرایط و مقتضیات زمان، چگونه می‌توان به اعتقاد و عمل به قوانین ثابت اسلام در طول ادوار و زمان‌های کاملاً متفاوت، دعوت کرد؟ اسلام چه ویژگی‌هایی دارد که شریعت خاتم تلقّی می‌گردد و چه تفاوتی بین ختم نبوّت وجود دارد؟ تغییر چهره زندگی بشر به دلیل اختراع ماشین و گسترش این تحوّلات به تمام شئون فردی و اجتماعی انسان، نزد عده‌ای به منزله نیاز به تغییر یا بی‌اعتنایی به دین تلقّی می‌گردد. اما استاد مطهّری در تبیین خاتمیت، با عنایت به تمایز نیازهای ثابت و متغیّر بشر، اساس جاودانگی اسلام را بر تطابق تام اسلام با فطرت انسان و امور ذیل می‌داند: توانایی انسان در دریافت و حفظ برنامه کلی حیات، حجیّت داشتن عقل در کشف و درک مصالح و مفاسد؛ و به رسمیت شناختن اجتهاد به منزله موتور محرّک اسلام که امکان تطبیق شرایط جدید را با اصول کلی فراهم می‌سازد. در این مقاله، تلاش شده است این خطوط مورد بررسی قرار گیرد.

پرسش از چرایی و نسبت میان عقل و دین همواره از پرسش‌های بشر دغدغه ‌مند بوده است به ویژه در عصر حاضر، اهمیت و وضوح این مسئله دوچندان می نماید. چرا‌که می‌تواند تاثیر مستقیم در عملکرد حاکمان اسلامی داشته باشد. در این پایان‌نامه، با روش تحلیل – توصیفی به این مسأله در دیدگاه و منظر استاد شهید مطهری و علامه جوادی آملی پرداخته ایم. استاد مطهری معتقد است که دین اسلام بیشترین حمایت را از عقل کرده است و اساساً دین تأییدش را از عقل می‌گیرد. البته عقل هم خود به دلیل محدودیت‌هایی که دارد ‌توان برآوردن همه نیازهای بشر را ندارد و خود را نیازمند دین می‌داند. از نظر ایشان رابطه و نسبت بین عقل و دین رابطه‌ای دو سویه است و ایشان جمله‌ی «کل ما حکم به العقل حکم به الشرع» را کاملاً درست و عقل و دین را کامل کننده یکدیگر می‌دانند. از منظر ایشان اسلام با قرار دادن هدف‌ها در قلمرو خود و واگذاشتن شکل‌ها در قلمرو عقل از هر تضادی با یکدیگر جلوگیری کرده است. از نگاه حکیم متأله، علامه جوادی آملی عقل، جزیی از دین است و عقل و نقل جایگاه کاشفیت از قول و فعل خداوند را دارا هستند. بنابراین فرض ناسازگاری با دین در در نظر ایشان نامعقول است. آنچه ممکن است در آغاز رخ دهد، در واقع تعارض بین عقل و نقل است که راه حل آنبه شکل مبسوط در علوم و معارف اسلامی مطرح و راه‌های علاج آن مشخص شده است.

چکیدهمسأله‌یِ شر، بسی پیش از آن که به عنوان مسأله‌ای فلسفی مطرح شود، به صورت های گوناگون، فکر و روان آدمی را آزرده است. اگر عدل و حکمت هر دو از صفات خدا هستند، چگونه می توان وجود شرور را با این دو صفت الهی در سازگاری دانست. هدف از انجام تحقیق حاضر بررسی و نقد دیدگاه شوپنهاور درباره‌ی مساله‌ی شر وبا محوریت آراء شهید مطهری می‌باشد. روش تحقیق حاضر توصیفی و تحلیلی است. شوپنهاور وجود درد و رنج را بی فایده می‌داند و معتقد است که آنها نه تنها هیچ تاثیر مثبتی در زندگی انسان ندارند بلکه باعث می‌شوند که زندگی او بی معنا و بی ارزش شود.نظر استاد مطهری نقطه مقابل دیدگاه شو پهناور است. استاد مطهری با توجه به جهان بینی الهی خود، معتقد است که این جهان بهترین جهان ممکن است زیرا اگر خداوند قادر مطلق، عالم مطلق و خیر خواه مطلق است که هست پس باید جهان موجود، بهترین جهان موجود از میان بی‌نهایت جهان ممکن باشد. استاد مطهری معتقد بود که اولا شرور و زشتی‌ها نمایانگر خیرها و زیبایی‌هاست و اگر شرو زشتی نبود خیر و زیبایی معنی نداشت. ثانیا از آنجا که اصل پیوستگی حکمفرماست و وجود انفرادی و مستقل اعتباری و انتزاعی است به تعبیر ساده‌تر اگر هر جزئی از جهان را با کل آن بسنجیم هیچ‌گونه شری وجود ندارد و شر پنداشتن پدیده‌ها از حیث جزء انگاشتن و مستقل دیدن آنهاست و خداوند چون کل را نظاره می‌کند از دیدگاه او جهان فاقد شر است. ثالثا شرور منبع خیرات و درد و رنج‌هاست سر چشمه‌ی خوشبختی‌ها هستند و این شرور و درد و رنج‌ها باعث کامل شدن و پرورش روح و شخصیت انسان می‌شود.واژگان کلیدی: مطهری، شوپنهاور، خدا، مسأله شر، جهان

شهید مطهری و آیت الله جوادی آملی هر دو از شاگردان مفسر بزرگ شیعی، علامه طباطبایی بود‌ه‌اند که صاحب تفاسیری در قرآن کریم می‌باشند. دو مفسر گرانقدر در روش تفسیری خود پیرو روش تفسیری استاد خود می‌باشند که بر پایه روش تفسیری قرآن به قرآن بنا نهاده شده است. افزون بر آنکه مرحوم شهید مطهری و آیت‌الله جوادی آملی دارای مبانی تفسیری مشترکی بوده و هر دو در این مبانی از مرحوم علامه طباطبایی اثر پذیرفته‌اند، این نکته قابل تأکید است که این دو مفسر ضمن اثرپذیری کلی از روش قرآن به قرآن علامه، از دیگر روش‌ها، همچون استفاده از روایات و روش عقلانی در تفسیر نیز بهره گرفته‌اند. می‌توان شهید مطهری را به جهت افکار و نحوه بهره‌گیری از آیات در موضوعات اجتماعی و اخلاقی بیشتر به استاد خویش شبیه دانست، در حالی‌که روش علامه جوادی آملی در نظم و چینش عناوین و نیز جامعیت موضوعی و بسط کلام شباهت بیشتری به روش استاد خود دارد. از سوی دیگر بیان شهید مطهری بسیار ساده و قابل فهم برای عوام بوده و حوزه مخاطبان بیشتری را شامل می‌شود، در حالی‌که تخصصی‌ بودن تفسیر آیت‌الله جوادی آملی، مخاطبان آن را به دانشجویان علوم اسلامی تقلیل داده است.