جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

الدر المنثور: جلال الدین ابوالفضل، عبدالرحمان بن ابی بکر بن محمد سیوطی (متوفای 911)؛ اصل او از خانواده ای بود که در شهر اسیوط (شهری در صعید علیای مصر) می زیستند. گفته اند: در اصل فارس بوده و در بغداد سکونت داشته اند و سپس به مصر مهاجرت کرده اند. جلال الدین سیوطی از کودکی نبوغ خود را در حفظ و تحصیل علم نشان داد. وی در سن هشت سالگی آموختن قرآن را به پایان رسانید. استادان و شاگردان او بیشمارند. او بیش از پانصد تألیف دارد که از لحاظ تنوع و گستردگی کم نظیر است. خود چنین می گوید: دویست هزار حدیث از بردارم و اگر بیشتر می یافتم بر آن می افزودم. وی آگاه ترین مرد زمان خویش به حدیث شناسی و شناخت ابعاد آن - متناً و سنداً - به شمار می رفت. تألیفات او از هر نظر ارزشمند، مفید و مورد توجه همگان بوده است. او کوششهای متقدمین را در رشته های مختلف حدیث و تفسیر و علوم قرآنی به سبک جالبی گرد آورده و متون بسیاری را که در دسترس نبوده، یکجا در اختیار دانشدوستان قرار داده است و می توان گفت کتب وی - بویژه در تفسیر و علوم قرآنی - دایرةالمعارفی قرآنی به شمار می رود و مراجعه کننده را تا حدود زیادی بی نیاز می سازد. سیوطی، همانند علامه مجلسی و فیض کاشانی و سید عبدالله شبر، کاری گسترده و فراگیر انجام داده است. وی نخست بر اساس نقل روایات از سلف و با اسانید متصل، تفسیری به نام ترجمان القرآن نوشت؛ سپس به اختصار و نیز حذف اسانید آن پرداخت و تنها به ذکر صاحب کتاب مرجع اکتفا نمود. تفسیر الدر المنثور نتیجه همین کار است و نامی است کاملا متناسب؛ زیرا روایات منقول در ذیل هر آیه، بدون نظم و دسته بندی و اظهار نظر یا جرح و تعدیل است و مانند گوهرهایی از هم پاشیده، در این تفسیر پخش گردیده است؛ و همان وصفی که سعدالدین تفتازانی درباره کتابهای شیخ عبدالقاهر جرجانی کرده است: کأنها عقد قد انفصم فتناثرت لئالیه(548) درباره این تفسیر نیز صادق است. این تفسیر، انباشته از آثار قدماست و برای مراجعه کنندگان، منبع سرشاری به شمار می آید. دو نکته قابل توجه؛ درباره این تفسیر باید به دو نکته - یکی مثبت و دیگری منفی - توجه داشت: نکته مثبت آنکه، مؤلف محترم بدون هیچ گرایشی انحرافی، به جمع آوری این آثار همت گماشته و با خلوص نیت، تا آنجا که توانسته است از منابع معتبر به نقل احادیث و نیز آراء و اقوال پیشینیان پرداخته است، بدون آنکه گرایش خاصی او را به این کار واداشته باشد یا خواسته باشد اعمال غرض کند؛ بنابراین، مراجعه کنندگان با خاطری آسوده به این منبع سرشار از گوهرهای تابناک، مراجعه می کنند و هر یک، گوهر مطلوب خود را به دست می آورد. اما نکته منفی: مؤلف در این گردآوری کاری غیر محققانه کرده است و آن، جمع متون قریب المعنی و انتخاب یک لفظ برای آنها - در روایتهای متعدد الاسناد - است؛ یعنی روایتهایی را که از حیث معنا به هم نزدیکند ولی اندکی اختلاف لفظ دارند، با ذکر سندهای متعدد یکجا و با انتخاب یک لفظ یا عبارتی بر گرفته از محصل مجموع روایات، برای آنها نقل می کند. مراجعه کننده گمان می برد که همه آن متن، مورد اتفاق همه روایت کنندگان ذکر شده است؛ در صورتی که بیشتر اوقات چنین نیست و روایات، در لفظ و عبارت - گرچه اندک - با هم اختلاف دارند و چه بسا برای محقق، همین اختلافهای اندک، در نحوه استنباط و رسیدن به هدف مطلوب مؤثر باشد ولی با روش اتخاذ شده مایه گمراهی گردد. لذا توصیه می کنیم، مراجعه کنندگان که با هدف تحقیق، به سراغ چنین روایاتی می روند - که متأسفانه در این تفسیر شیوه غالب به خود گرفته است - تنها به متن موجود بسنده نکنند و به منابع اصل آن که معمولا ذکر شده است نیز مراجعه کنند. برای نمونه به این مورد توجه کنید: سیوطی، در ذیل آیه یا أیها الذین آمنوا لا تقربوا الصلاة و أنتم سکاری حتی تعلموا ما تقولون(549) روایتی را از منابع متعدد بدین گونه آورده است: أخرج عند بن حمید و أبو داوود و الترمذی - وحسنه - والنسائی و ابن جریر و ابن المنذر و ابن ابی حاتم و النحاس و الحکام - وصححه - عن علی بن أبی طالب (علیه السلام) قال: صنع لنا عبدالرحمان بن عوف طعاما فدعانا وسقانا من الخمر. فأخذت الخمر منا و حضرت الصلاة فقدمونی فقرأت: قل یا أیها الکافرون لا أعبد ما تعبدون و نحن نعبد ما تعبدون. فأنزل الله هذه الایة.(550) سیوطی این متن را از کسان بسیاری نقل کرده است؛ از جمله از حاکم نیشابوری؛ و گفته است که حاکم آن را صحیح السند هم شمرده است، درست مخالف متن مذکور است. حاکم از طریق عطاء بن سائب از ابو عبدالرحمان سلمی روایت می کند که علی (علیه السلام) فرمود: مردی از انصار مردم را دعوت کرد. هنگام نماز، یک نفر که مست بود به نماز ایستاد و این سوره (سوره کافرون) را نتوانست بخوبی بخواند؛ آنگاه آیه یاد شده نازل گردید. حاکم اضافه می کند: در این حدیث فوائد بسیاری است؛ از جمله، نادرستی قول خوارج که مستی و قرائت ناروا را به علی (علیه السلام) که خداوند او را از این تهمت مبرا ساخته است نسبت می دهند. و این حدیث صحیح السند و قابل اعتماد است.(551) شخص دیگری نیز که متن مذکور از او نقل شده است، ابن ابی حاتم است که وی نیز مانند حاکم بر خلاف نقل سیوطی روایت کرده است: او از طریق عطاء از سلمی روایت می کند که علی (علیه السلام) فرمود: در مهمانی ای که عبدالرحمان بن عوف ترتیب داده بود، فلانی را به نماز ایستانیدند و او از سر مستی، در نماز چنین خواند: قل یا أیها الکافرون أعبد ما تعبدون و نحن نعبد ما تعبدون. آنگاه آیه نازل شد.(552) ملاحظه می شود که متن مذکور با روایتی که حاکم آن را صحیح دانسته کاملا در تضاد است و با روایت ابن ابی حاتم نیز مخالفت دارد(553) و حتی با روایت طبری نیز اندک اختلافی دارد.(554) تنها با روایت ترمذی موافق است.(555) این کار، چه از روی عمد انجام گرفته باشد و چه از روی سهو، خلاف امانت در نقل است. این گونه غفلت ها در تفسیر الدر المنثور فراوان است که نباید از دید محققان پوشیده بماند.

الدر المنثور: جلال الدین ابوالفضل، عبدالرحمان بن ابی بکر بن محمد سیوطی (متوفای 911)؛ اصل او از خانواده ای بود که در شهر اسیوط (شهری در صعید علیای مصر) می زیستند. گفته اند: در اصل فارس بوده و در بغداد سکونت داشته اند و سپس به مصر مهاجرت کرده اند. جلال الدین سیوطی از کودکی نبوغ خود را در حفظ و تحصیل علم نشان داد. وی در سن هشت سالگی آموختن قرآن را به پایان رسانید. استادان و شاگردان او بیشمارند. او بیش از پانصد تألیف دارد که از لحاظ تنوع و گستردگی کم نظیر است. خود چنین می گوید: دویست هزار حدیث از بردارم و اگر بیشتر می یافتم بر آن می افزودم. وی آگاه ترین مرد زمان خویش به حدیث شناسی و شناخت ابعاد آن - متناً و سنداً - به شمار می رفت. تألیفات او از هر نظر ارزشمند، مفید و مورد توجه همگان بوده است. او کوششهای متقدمین را در رشته های مختلف حدیث و تفسیر و علوم قرآنی به سبک جالبی گرد آورده و متون بسیاری را که در دسترس نبوده، یکجا در اختیار دانشدوستان قرار داده است و می توان گفت کتب وی - بویژه در تفسیر و علوم قرآنی - دایرةالمعارفی قرآنی به شمار می رود و مراجعه کننده را تا حدود زیادی بی نیاز می سازد. سیوطی، همانند علامه مجلسی و فیض کاشانی و سید عبدالله شبر، کاری گسترده و فراگیر انجام داده است. وی نخست بر اساس نقل روایات از سلف و با اسانید متصل، تفسیری به نام ترجمان القرآن نوشت؛ سپس به اختصار و نیز حذف اسانید آن پرداخت و تنها به ذکر صاحب کتاب مرجع اکتفا نمود. تفسیر الدر المنثور نتیجه همین کار است و نامی است کاملا متناسب؛ زیرا روایات منقول در ذیل هر آیه، بدون نظم و دسته بندی و اظهار نظر یا جرح و تعدیل است و مانند گوهرهایی از هم پاشیده، در این تفسیر پخش گردیده است؛ و همان وصفی که سعدالدین تفتازانی درباره کتابهای شیخ عبدالقاهر جرجانی کرده است: کأنها عقد قد انفصم فتناثرت لئالیه(548) درباره این تفسیر نیز صادق است. این تفسیر، انباشته از آثار قدماست و برای مراجعه کنندگان، منبع سرشاری به شمار می آید. دو نکته قابل توجه؛ درباره این تفسیر باید به دو نکته - یکی مثبت و دیگری منفی - توجه داشت: نکته مثبت آنکه، مؤلف محترم بدون هیچ گرایشی انحرافی، به جمع آوری این آثار همت گماشته و با خلوص نیت، تا آنجا که توانسته است از منابع معتبر به نقل احادیث و نیز آراء و اقوال پیشینیان پرداخته است، بدون آنکه گرایش خاصی او را به این کار واداشته باشد یا خواسته باشد اعمال غرض کند؛ بنابراین، مراجعه کنندگان با خاطری آسوده به این منبع سرشار از گوهرهای تابناک، مراجعه می کنند و هر یک، گوهر مطلوب خود را به دست می آورد. اما نکته منفی: مؤلف در این گردآوری کاری غیر محققانه کرده است و آن، جمع متون قریب المعنی و انتخاب یک لفظ برای آنها - در روایتهای متعدد الاسناد - است؛ یعنی روایتهایی را که از حیث معنا به هم نزدیکند ولی اندکی اختلاف لفظ دارند، با ذکر سندهای متعدد یکجا و با انتخاب یک لفظ یا عبارتی بر گرفته از محصل مجموع روایات، برای آنها نقل می کند. مراجعه کننده گمان می برد که همه آن متن، مورد اتفاق همه روایت کنندگان ذکر شده است؛ در صورتی که بیشتر اوقات چنین نیست و روایات، در لفظ و عبارت - گرچه اندک - با هم اختلاف دارند و چه بسا برای محقق، همین اختلافهای اندک، در نحوه استنباط و رسیدن به هدف مطلوب مؤثر باشد ولی با روش اتخاذ شده مایه گمراهی گردد. لذا توصیه می کنیم، مراجعه کنندگان که با هدف تحقیق، به سراغ چنین روایاتی می روند - که متأسفانه در این تفسیر شیوه غالب به خود گرفته است - تنها به متن موجود بسنده نکنند و به منابع اصل آن که معمولا ذکر شده است نیز مراجعه کنند. برای نمونه به این مورد توجه کنید: سیوطی، در ذیل آیه یا أیها الذین آمنوا لا تقربوا الصلاة و أنتم سکاری حتی تعلموا ما تقولون(549) روایتی را از منابع متعدد بدین گونه آورده است: أخرج عند بن حمید و أبو داوود و الترمذی - وحسنه - والنسائی و ابن جریر و ابن المنذر و ابن ابی حاتم و النحاس و الحکام - وصححه - عن علی بن أبی طالب (علیه السلام) قال: صنع لنا عبدالرحمان بن عوف طعاما فدعانا وسقانا من الخمر. فأخذت الخمر منا و حضرت الصلاة فقدمونی فقرأت: قل یا أیها الکافرون لا أعبد ما تعبدون و نحن نعبد ما تعبدون. فأنزل الله هذه الایة.(550) سیوطی این متن را از کسان بسیاری نقل کرده است؛ از جمله از حاکم نیشابوری؛ و گفته است که حاکم آن را صحیح السند هم شمرده است، درست مخالف متن مذکور است. حاکم از طریق عطاء بن سائب از ابو عبدالرحمان سلمی روایت می کند که علی (علیه السلام) فرمود: مردی از انصار مردم را دعوت کرد. هنگام نماز، یک نفر که مست بود به نماز ایستاد و این سوره (سوره کافرون) را نتوانست بخوبی بخواند؛ آنگاه آیه یاد شده نازل گردید. حاکم اضافه می کند: در این حدیث فوائد بسیاری است؛ از جمله، نادرستی قول خوارج که مستی و قرائت ناروا را به علی (علیه السلام) که خداوند او را از این تهمت مبرا ساخته است نسبت می دهند. و این حدیث صحیح السند و قابل اعتماد است.(551) شخص دیگری نیز که متن مذکور از او نقل شده است، ابن ابی حاتم است که وی نیز مانند حاکم بر خلاف نقل سیوطی روایت کرده است: او از طریق عطاء از سلمی روایت می کند که علی (علیه السلام) فرمود: در مهمانی ای که عبدالرحمان بن عوف ترتیب داده بود، فلانی را به نماز ایستانیدند و او از سر مستی، در نماز چنین خواند: قل یا أیها الکافرون أعبد ما تعبدون و نحن نعبد ما تعبدون. آنگاه آیه نازل شد.(552) ملاحظه می شود که متن مذکور با روایتی که حاکم آن را صحیح دانسته کاملا در تضاد است و با روایت ابن ابی حاتم نیز مخالفت دارد(553) و حتی با روایت طبری نیز اندک اختلافی دارد.(554) تنها با روایت ترمذی موافق است.(555) این کار، چه از روی عمد انجام گرفته باشد و چه از روی سهو، خلاف امانت در نقل است. این گونه غفلت ها در تفسیر الدر المنثور فراوان است که نباید از دید محققان پوشیده بماند.

ابو محمد حسین بن مسعود بغوی (متوفای 510)؛ بیشتر از هشتاد سال عمر کرد. در فقه و تفسیر، سرآمد روزگار خود بود و تألیفات گوناگونی در فقه و حدیث و شرح سنن و غریب اللغه و تفسیر دارد و در همه این آثار موفق بوده و بدین سبب هم به او لقب محیی الدین داده اند. تفسیر وی بسیار ارزشمند است. از ابن تیمیه پرسیدند: از تفاسیر زمخشری و قرطبی و بغوی کدامیک به کتاب خدا و سنت پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم نزدیکتر است؟ پاسخ داد: سالمترین آنها از حیث بدعت و احادیث ضعیف، تفسیر بغوی است که گرچه خلاصه تفسیر ثعلبی است، بغوی احادیث جعلی و بدعت آمیز آن را حذف کرده است. ابن تیمیه در مقدمة فی أصول التفسیر می گوید: تفسیر بغوی، خلاصه تفسیر ثعلبی است؛ جز آنکه (بغوی) تفسیر خود را از آوردن احادیث جعلی و آراء بدعت آمیز مصون داشته است. علاء الدین علی بن محمد بغدادی معروف به خازن (متوفای 725) که تفسیر بغوی را تلخیص کرده است، علت انتخاب خود را چنین بیان می کند: زیرا کتاب معالم التنزیل نوشته علامه جلیل، عالم کامل، احیا کننده سنت، قدوه و پیشوای امت، ابو محمد حسین بن مسعود بغوی، جزو بهترین و ارزشمندترین تألیفات در تفسیر بود. (این کتاب)، جامع آراء صحیحه، عاری از شبهه و تحریف و آراسته به زیور احادیث نبویه و احکام شرعیه بود و در شیواترین عبارات و زیباترین اسلوب شکل گرفته بود... از این رو خواستم تا از گوهرهای تابناک آن بهره فراوان ببرم.... استاد عبدالرزاق مهدی - محقق دار احیاء التراث العربی بیروت - در مقدمه تفسیر بغوی می گوید: این تفسیر از شیواترین کتب تفسیری به شمار می رود؛ نثر آن روان و منسجم است و متضمن احادیثی است که سند همه آنها صحیح یا حَسَن است. استاد محمد حسین ذهبی می گوید: روی هم رفته، این تفسیر، بهترین و سالمترین تفسیر نقلی است که در دسترس اهل علم قرار دارد. وی در تفسیر هر آیه، نخست به سراغ قرآن رفته است تا آیات مشابه و مفسر آن را بیابد؛ که این روش، اصیلترین روش در فهم معانی قرآن است. سپس از احادیث نبوی و آنگاه از اقوال صحابه و تابعان استفاده کرده است. گاه سبب نزول آن را نیز بیان کرده و در صورت لزوم به ریشه یابی واژگان و اعراب و نکات بلاغی و ادبی مربوط به آیه پرداخته است ولی با کمال اختصار و در عین حال با دقت و ظرافت لازم؛ و هرگز بیش از اندازه لازم، به مباحث طولانی کلامی یا فقهی نپرداخته است. از دفع شبهات وارده بر نظم قرآن و غیره نیز غفلت نورزیده است. در نقل روایات، به دقت در اسناد آنها بسنده کرده و به ترجیح یا نقد آنها نپرداخته و به شیوه ثعلبی از آوردن روایات ائمه اطهار نیز دریغ نکرده است و هر جا روایتی، با شأن رفیع اهل بیت مناسبت داشته یا دلیل بر منقبت و فضیلتی برای آنان بوده، بی پروا آن را بیان کرده است. بدین جهت، گاه در چاپهای متعدد آن خواسته اند دست ببرند ولی ناشیانه عمل کرده اند؛ به عنوان نمونه، بغوی - به تبع ثعلبی - در ذیل آیه و أنذر عشیرتک الاقربین روایت معروف و مفصلی را که مورخان و مفسران به طور متواتر و با سندهای صحیح از طریق محمد بن اسحاق، سیره نویس معروف و پدر تاریخ اسلامی، روایت کرده اند، آورده است؛ بدین مضمون: پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم به علی (علیه السلام) دستور داد تا فامیل و بستگان را دعوت کند و به آنان فرمود: هر که از شما مرا یاری کند، برادر، وصی و جانشین من خواهد بود. تنها علی برخاست و گفت: یا رسول الله، من همواره یاور تو هستم. آنگاه پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم رو به آنان کرد و فرمود: ان هذا أخی و وصیی و خلیفتی فیکم فاسمعوا له و أطیعوا. این ذیل در چاپهای مکرر حذف شده است؛ جز در چاپ دار احیاء التراث العربی، بیروت (1420 ه / 2000 م)، ولی تحریف کنندگان غافل مانده و ندانسته اند که تفسیر خازن که برگرفته از تفسیر بغوی است، حدیث یاد شده را به طور کامل نقل کرده است. نظیر همین کار در تاریخ یعقوبی صورت گرفته است. وی هنگامی که از آخرین آیات نازل شده قرآن سخن می گوید، آیه الیوم أکملت لکم دینکم و أتممت علیکم نعمتی و رضیت لکم الاسلام دینا را آخرین آیه می شمارد و استدلال می کند که این آیه درباره انتصاب امیر مؤمنان علی (علیه السلام) در غدیر خم نازل گردید. عین عبارت او، از این قرار است: و کان نزولها یوم النص علی أمیر المومنین علی بن أبی طالب - صلوات الله علیه - بغدیر خم. این عبارت، مطابق چاپ لیدن و نیز چاپ مصر و نجف است؛ ولی اخیرا در لبنان در آن دست برده و با تغییر عبارت، آن را تحریف کرده اند؛ بدین صورت: و کان نزولها یوم النصر علی أمیر المومنین بعد ترحم که کاملا بی معناست. غافل از آنکه چاپهای فراوان کتاب، این رسوایی را افشا می کند. تحریف کنندگان، فراوان به چنین رسواییهایی گرفتار شده اند.

تفسر لباب التأویل در حقیقت مختصری است از تفسیر معالم التنزیل بغوی که آن نیز گزیده ای از تفسیر ثعلبی نیشابوری است. لذا این تفسیر گزیده گزیده است و همان ویژگیهای تفاسیر اصل را دارد و با دقت و امانت و خلوص نیت شکل گرفته و مورد اعتنای خاص و عام قرار گرفته است. مراجعه کنندگان به دو تفسیر یاد شده در صورت لزوم می توانند گمشده خود را در این تفسیر گزیده بیابند. ///

موضوع این پژوهش تفسیر روایی اهل بیت(علیهم السلام) در سوره سبأ است. هدف از آن ارائه تفسیری مبتنی بر روایات از این سوره و اهمیت‌بخشی به نقشی که روایات در فهم و تفسیر قرآن می‌توانند ایفا نمایند و نیز نیل به منظور آیات از طریق روایات معصومان(علیهم السلام)، و در ادامه فهم پیام‌های مورد تأکید در روایات تفسیری این سوره می‌باشد. تحقیق مزبور دارای دو دامنه‌ی قرآنی و روایی است که دامنه‌ی قرآنی آن طایفه ها‌ی آیات در تفسیر المیزان، با انتخاب سوره سبأ می‌باشد و دامنه‌ی روایی آن مجموعه‌ی روایات تفسیری أهل بیت(علیهم السلام)از تفاسیر مأثور قمی، الصافی، البرهان، نورالثقلین و روایات تفسیری پیامبر اکرم( صلی الله علیه و آله و سلم)در الدرالمنثور است. روش پژوهش در این تحقیق کتابخانه‌ای است. کلیه مطالب در سه فصل تنظیم شده است. فصل اول کلیات و مفاهیم تحقیق است. فصل دوم مشتمل بر سه قسمت است که عبارتند از مفاد ظاهری آیات، مفاد روایات تفسیری ذیل آیات و در انتها مقایسه مفاد ظاهری و مفاد روایی. با عنایت به 266 روایت بررسی شده ذیل آیات این سوره،64 روایت آن مربوط به روایات تفسیری می‌باشد که در بعضی موارد با آیات هم مفهوم است و در برخی موارد روایت در مفهوم آیه گستردگی ایجاد کرده و یا نسبت به آیه تضییق شده است. موضوعاتی از قبیل علم خداوند به موجودات، گوشه هایی از زندگی حضرت داود و سلیمان(علیهما السلام)، شفاعت و رسالت رسول اکرم،‌ اجر انفاق و احوال انسان در حال مرگ از موضوعات برجسته این فصل است. در فصل دیگر پایان‌نامه که به بحث گونه‌شناسی پرداخته شده‌است، 44 روایت مورد بررسی قرار گرفته که اکثر آن مربوط به گونه‌ی ذکر مصداق است. در پایان به پیام‌های مورد تأکید آیات و روایات پرداخته شده است که در سه آموزه‌ی اعتقادی، تربیتی و مدیریتی تنظیم شده است. نسبت حجمی آموزه‌های اعتقادی و تربیتی تقریباً مساوی است و آموزه مدیریتی در جایگاه پایین تر قرار دارد. شاید بتوان از آن به این نتیجه دست یافت که برای بیان موضوعات اعتقادی باید از اهرم موضوعات تربیتی وارد شد.نتایجی که از این تحقیق حاصل شد ازمجموعه روایات تفسیری در انواع گونه‌ها، 232 روایت ذیل 37 آیه که مورد بررسی دلالی قرار گرفته است عبارتند از این که شاید أکثر روایات تفسیری قابل استفاده اند، تناقضی میان آیات و روایات دیده نشد و این که روایات در تفسیر الدرالمنثور وجه اشتراک زیادی با روایات شیعه داشت.

چکیدهاین رساله با عنوان تفسیر روایی أهل بیت? با محوریت سوره‌های إنفطار، مطفّفین، إنشقاق و بروج می‌باشد. هدف از ارائه‌ی این تحقیق دستیابی به آراء تفسیری أهل بیت? و فهم آیات سوره‌های مورد نظر با توجه به روایات معصومین، با هدف تأکید و اهمیّت بخشی به نقشی که روایات در فهم و تفسیر قرآن می‌توانند ایفا کنند می‌باشد.تحقیق مزبور دارای دو دامنه‌ی قرآنی و روایی است که دامنه‌ی قرآنی آن طایفه‌های آیات در تفسیر المیزان، با انتخاب چهار سوره از قرآن می‌باشد و دامنه‌ی روایی آن مجموعه‌ی روایات تفسیری أهل بیت? از تفاسیر مأثور قمی، فرات کوفی، الصافی، البرهان، نورالثقلین و روایات تفسیری معصوم? در الدرالمنثور است.در این تحقیق هر سوره یک بخش را به خود اختصاص داده است و مطالب آن در سه فصل به مفاد ظاهری آیات و روایات تفسیری به همراه تحلیل روایات و همچنین گونه‌شناسی روایات تفسیری و بیان پیام‌های هدایتی آیات و روایات پرداخته شده است. آیات سوره‌ی إنفطار در مورد چگونگی آغاز رستاخیز و راهکارهای برون رفت از فریفتگی نسبت به کرم پروردگار بیان شده است و روایاتی که به شرح آیات این سوره پرداخته ذیل موضوعاتی چون، جهل علت غرور، انسان و فرشتگان بیان شده است. آیات سوره مطفّفین، بر محور موضوع تهدید شدید مطففین و جلوگیری از فتنه‌ی آنان بیان شده است که روایات شرح دهنده‌ی این آیات بر محور موضوعاتی چون، مطففین کم گذارندگان خمس، کم‌فروشی شاخه‌ای از کفر و دیگر موضوعات می‌باشد. آیات سوره‌ی إنشقاق، با موضوعاتی چون تغییرات زمینه ساز وقوع قیامت و ملاقات با خدا و دگرگونی انسان در راه ایمان بیان شده است که روایاتی با موضوعات چون، چگونگی حسابرسی اعمال و شکافتن آسمان و زمین به تفسیر این آیات پرداخته‌اند. آیات سوره‌ی بروج با موضوعات استقامت در طریق حفظ ایمان و تشدید تهدید کافران برای تثبیت قلب پیامبر? بیان شده و برای تفسیر آنها روایات در موضوع جریان اصحاب أخدود و بیان اوج استقامت در دین، بیان معنای بروج و ماهیت لوح محفوظ و دیگر روایات بیان شده است.فرضیه‌ی ارائه شده این بود که در پذیرش بسیاری از روایات تفسیری تردید وجود دارد بنا بر فرض اینکه روایات از نظر محتوا تفاوت بسیاری با آیات دارد، و بیشتر آنها تفسیر آیات نیست بلکه تأویل آیات می‌باشد. اما نتایج حاصل از تحقیق چیز دیگری را نشان داد؛ نتایجی که از این تحقیق حاصل شد از مجموعه روایات تفسیری در انواع گونه‌ها، 217 روایت ذیل 70 آیه از 105 آیه که مورد بررسی دلالی قرار گرفته است عبارتند از؛ مورد استفاده بودن أکثریّت روایات تفسیری در این چهار سوره و عدم تناقض میان آیات و روایات، همچنین حدود قابل توجهی از روایات در تفسیر الدرالمنثور وجه اشتراک زیادی با روایات شیعه داشت و در بعضی از موارد حلقه‌ی گمشده‌ای برای تفسیر روایات شیعه به شمار می‌رفت. بر خلاف فرضیه بیشترین حجم روایات متعلق به گونه‌ی تفسیر مفهومی و در آخر متعلق به گونه‌ی تأویلی می‌باشد.موضوعات بسیار جذابی در روایات به چشم می‌خورد که امکان تحقیق، به صورت تفسیر موضوعی ـ روایی را فراهم می‌کند.کلید واژه : إنشقاق، إنفطار، أهل بیت، بروج، تفسیر أثری، تفسیر روایی.

این پژوهش با موضوع تفسیر روایی سوره نحل آیات (1تا 64) بر پایه روایات أهل بیت، در دو دامنه قرآنی و روایی انجام شده است. دامنه قرآنی، مفاد ظاهری با تکیه بر کتب لغت و تفاسیر اجتهادی است و دامنه روایی، مجموعه روایات از تفاسیر مأثور می‌باشد. با توجّه به اهمیّت نقش روایات در فهم دقیق قرآن، هدف از نگارش این رساله فهم آیات مورد نظر با استفاده از آراء تفسیری اهل بیت و مقایسه مفاد ظاهری آیات با مفاد روایی و سپس فهم پیام‌های مورد تأکید روایات می‌باشد. بنابراین آیات در قالب 11 دسته با ذکر عناوین مناسب گردآوری شده و مورد بررسی قرار گرفته است. یادآوری دلائل توحید، اشاره به وحی، عظمت خلقت خدا، مباحثی پیرامون بهانه‌های مشرکان و پاسخ قرآن به آن‌ها از مهم‌ترین مفاد آیات مورد نظر می‌باشد. با بررسی 96 روایت ذیل آیات مورد نظر و مقایسه با مفاد ظاهری آیات، مشخص شد، مفاد ظاهری با مفاد روایی در بیشتر موارد مطابقت داشته و در بسیاری موارد معصوم زوایای مختلفی از متن آیه را بیان نموده که در آیات به آن اشاره نشده است. به طور کلّی روایات ذیل آیات مورد نظر سبب روشن‌تر شدن آیات برای فهم بهتر گردیده است. روشن بودن برآیند زندگی در انتهای زندگی، فرجام گردنفرازی و فروتنی، أئمه به عنوان رکن زمین، پایداری برکات و عواقب سنّت‌های خوب و بد برخی از موضوعات روایات می‌باشد. گونه‌های روایات تفسیری بررسی شده ذیل آیات عبارتند از: ایضاح مفهومی، ایضاح لفظی، بیان مصداق، تأویل، تفسیر فقهی، تفسیر عقلی و تفسیر تمثیلی. ایضاح مفهومی و بیان مصداق با آمار 50 و 21 روایت در میان گونه‌های دیگر بیشتر نمایان است. در این پژوهش 80 آموزه‌ هدایتی از روایات در سه حوزه اعتقادات، اخلاق و احکام برداشت شده که بیشترین آن‌ها مربوط به اصول اعتقادات و اخلاق است.

استوارترین تفسیر از قرآن کریم تفسیری است که در کلام و بیان داناترین مفسران و عالمان به قرآن ـ پیامبر(ص) و اهل بیت طاهرش(علیهم السلام) جاری شده وتجلی یافته است در درازای قرنها عالمان و مفسرانی به جمع آوری روایات تفسیری همت گماشته و تفاسیر روایی را سامان داده اند.در این پژوهش تلاش شده تا بر پایه روایات معصومان به فضا و محتوی سوره فتح دست یابیم و از سوی دیگر چگونگی روایات را، بدین معنی که تا چه حدّی تفسیری، تبیینی و تحلیلی داشته، نشان دهیم. بدین جهت برای دستیابی به روایات از دو روش بهره بردیم در روش اول روایات ذیل آیات را از تفاسیر البرهان، نورالثقلین، کنز الد قائق و الدر المنثور سیوطی بیرون کشیده و در روش دوم برای دستیابی بیشتر به روایات مرتبط با آیه از کتاب مستدرک بحار الانوار استفاده کرده و همچنین با استفاده از کلید واژه‌های مهم آیه و جستجوی فراوان در ذیل آیات مشابه درکل مجموعه قرآن توانستیم روایاتی که به نحوه ی موضع تفسیری وتحلیلی بیشتری از آیات را ارائه می‌دهند، را بدست آوریم..در ادامه برای دستیابی به فضا و محتوی سوره با منبع قرار دادن روایات و بهره گیری از دیگر مبادی تفسیری نظیر تبیین لغوی، مراجعه به نظرات و آراء مفسران توانستیم فضا و محتوی سوره را این‌گونه ترسیم کنیم که این سوره مشتمل بر داستان صلح حدیبیه و حوادث پیرامون آن همچون پیامدهای حاصل از صلح من جمله نعمتهای الهی که خداوند به پیامبر ومومنان اختصاص داده، بیان خصوصیات روحی مشرکین و منافقین، ورود به مکه درآینده نزدیک، برتری دین اسلام بر همه ادیان می‌باشد که همگی این موضوعات پیرامون محور اصلی سوره یعنی امتنان خدا بر پیامبر و مومنانش می‌باشد، می‌گردد.از دستاورد های مهم این پژوهش نشان دادن نقش کار ساز روایات در تبیین و تفسیر آیات سوره می‌باشد، همچنین توسعه معنایی که معصومین: در گسترش مفاهیم آیات بکار می‌بردند..

استوارترین تفسیر از قرآن کریم تفسیری است که در کلام و بیان داناترین مفسران وعالمان به قرآن یعنی پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) و اهل بیت طاهرش (علیهم السلام) جاری شده و تجلی یافته است. آموزه‌های تفسیری این، آگاه‌ترین مفسران، در قالب روایات و احادیث تفسیری به دست ما رسیده، که مشتمل بر روایاتی که شأنی از شئون آیه (قرائت، شأن نزول، تبیین و تفسیر آیه، بیان مصداق و ...) را تبیین کرده و مربوط به کل آیه یا جمله و واژه‌ای از آن بوده و مستقیما ناظر و متناظر به آیه هستند، ویا در ذیل آیه‌ای خاص نیامده، اما مرتبط و هم موضوع با آیه هستند. در این پژوهش کوشیده‌ایم تا با استناد به روایات تفسیری و منبع قرار دادن آن‌ها، و بهره‌گیری از دیگر مبادی تفسیری، نظیر تبیین لغوی، مراجعه به نظرات و آراء مفسران، تحلیل عقلی، و هم چنین بهره‌گیری از آیات قرآنی هم موضوع و مرتبط در مواردی که با مشکل فقر و عدم وجود روایت تفسیری مواجه هستیم، متنی سلیس، روان و مستند در تفسیر آیات به نگارش در آورده، بدین طریق تفسیری با صبغهٔ روایی و اثری از آیات قرآنی ارائه دهیم. سوره فرقان به حكم آنكه از سوره‏هاى مكى است بيشترين تكيه‏اش بر مسائل مربوط به مبدء و معاد، و بيان نبوت پيامبر(صلی الله علیه و آله و سلم)، و مبارزه با شرک و مشركان و انذار از عواقب شوم كفر و بت پرستى و گناه است.لذا محتوای این سوره مبارکه و آموزه‌های بیداری بخش و تنبه آفرین آن را می توان در سه بخش به ترسیم در آورد.بخش اول؛ كه آغاز اين سوره را تشكيل مى‏دهد با توحید و یگانگی خداوند و نکوهش بت پرستی سخن به میان آمده، آن گاه منطق مشركان را شديدا در هم مى‏كوبد، و بهانه‏جوئی‌هاى آن‌ها را پاسخ مى‏گويد، و قسمت‌هايى از سرگذشت اقوام پيشين را كه بر اثر مخالفت با دعوت پيامبران گرفتار سخت‏ترين بلاها و كيفرها شدند، به عنوان درس عبرت، براى مشركان لجوج و حق ستيز بازگو مى‏كند.بخش دوم؛ این بخش اشاره به این دارد که: مثل کنار هم قرار گرفتن مؤمن و کافر در هستی چيز نو ظهورى از ناحيه خداى سبحان نيست، و در عجائب صنع او و آيات بيناتش نظائر زيادى دارد، مانند: گستردن سایه و آفتاب را دلیل آن قرار دادن، قرار دادن شب برای پوشش و خواب برای آرامش و روز برای حرکت و .....بخش سوم؛ این بخش سوره فشردهٔ بسيار جامع و جالبى از صفات مؤمنان راستين (عباد الرحمن) و بندگان خالص خدا است كه در مقايسه با كفار متعصب و بهانه‏گير و آلوده‏اى كه در بخش اول مطرح بودند، موضع هر دو گروه كاملا مشخص مى‏شود.