جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

برخي از پرسش‌ها مانند مسئلة «شر» در متون علمي وجود دارد که پاسخ‌گويي کامل به آنها از عهدة علم تجربي برنمي‌آيد، و تنها دين و فلسفه مي‌توانند در اين امور نقش شايسته‌اي ايفا کنند. نوشتار حاضر با روش «تحليلِ اسنادي»، ديدگاه¬هاي علامه جعفري در باب «شرّ» را بررسي کرده است. حاصل ديدگاه ايشان آن است که براي حلّ مسئلة شرور، تبيين دو مسئلة، «حيات و فلسفة آن»، و «عدالت و حکمت خداوند در جريان خلقت و سرنوشت انسان‌ها» ضروري است. از ديدگاه ايشان حكم انسان‌ها به‌وجود نقص‌ها و شرور در عالم طبيعت، مستند به قضاوت در حوادث جهان و زندگى از منظر «حيات‌محورى» است. اگر انسان به درک مجرد و خالصي از نظام هستي برسد و گرايش او به «حيات معقول» هم بيشتر باشد، به‌طور قطع، تفسير طبيعي از عدالت الهي را رها کرده و از سلطة خودِ طبيعي نيز بيرون آمده است و ديگر مسئلة «شر» براي وي مطرح نخواهد شد.

علامه جعفری با اشاره به اصول بنیادین و جهانی حقوق بشر، بر آن است که ادیان الهی و در رأس آن، اسلام، نقطة اوج حقوق انسانی هستند. جامعیت اسلام در تبیین حقوق و تکالیف از نوع نگاه آن به انسان به عنوان «انسان کلّی» در قالب «چهرة جهانی» مشهود است. ایشان با اشاره به ریشه‌های فطری و طبیعی مبانی اصلی و پنجگانة حقوق جهانی بشر، بر این باورند که حقوق بشر از دیدگاه اسلام و غرب، توافقی «هشتاد درصدی» دارند. اسلام نیز بر اصول حق حیات، کرامت انسانی، تعلیم و تربیت، آزادی و تساوی تأکید دارد و در مواردی، از جمله نگاه ویژة اسلام به تعریف و ارزش انسان‌ها اختلاف بیست‌درصدی دارند. اما در کانت، قواعد حقوق بشر، همان قواعد «پیشینی» عقل عملی هستند. کانت مطلق‌انگارانه از «جهان‌شمولی» حقوق بنیادین سخن می‌راند. علامه ضمن پذیرش حقوق مذکور، بر لزوم تعدیل آن بر مبنای توجه به هنجارهای سایر فرهنگ‌ها تأکید می‌ورزد. حقوق بشر کانتی، در عین پیشینی بودن، ریشه در عقل دارند، نه وحی؛ چراکه از متن پروتستانتیزمی سر برآورده‌اند که به عرفی و دنیوی شدن دین انجامیده‌است. آرمانشهر کانت در قالب «جامعة مشترک‌المنافع»، محصول چنین رویکردی است. حقوق بشر کانتی، شریعت‌زدایی‌ شده‌است و اخلاقی محض است. این در حالی است که حقوق مدّ نظر علامه جعفری، در عین اخلاق‌محوری، برآمده از وحی و منطبق با شریعت هستند. نوشتار حاضر با محوریت مفهوم حق، به نقاط اشتراک و افتراق علامه و کانت خواهد پرداخت.

چکیده: یکی از مهمترین ساحت هایی که بشر در آن زندگی می کند عرص? فرهنگی است. فرهنگ یک جامعه در واقع نمودی است از ارزش ها، رویکردها، دغدغه ها و تأملات نظری، که بشر در طول حیات خود، در اقلیم های متفاوت به وجود آورده است؛ یکی از بارز ترین نمود های فرهنگی، ساحت دینی جوامع در طول تاریخ بوده است. بیان رویکرد ارنست کاسیرر و علامه جعفری در نسبت میان دین و فرهنگ و همچنین مقایس? میان این دو نحوه تفکر، به همراه ارائه مکاتب بارز فرهنگی، به منظور معرفی و همچنین تبیین دو منظر پر اهمیت و ضروری برای نقد مسئله فرهنگ جامعه امروزی مان، آن چیزی است که در این پایان نامه بدان پرداخته شده است. مکاتب فرهنگی هریک به منزله منظری از مناظر فرهنگی می باشند. در هر مکتب فرهنگی یکی از ویژگی های پنهان در عرصه فرهنگ بازنمایی و بررسی می شود. کارکرد گرایان با رویگرداندن از منشأ مفروض و معمولا فکری نهاد ها و سنت ها، بر نقشی که رسوم یا عادات در یک جامع? گسترده تر ایفا می کنند و خود جزیی از آن هستند متمرکز می شوند. ساختار گرایان در پی یافتن اصول مشترک برای معرفی قوانین اصلی هر فرهنگ می باشند. نسبی گرایی فرهنگی، رویکردی است نظری که بنابر آن مفاهیم فرهنگ بنا بر هر جامعه ای به صورتی متفاوت و با توجه به موقعیت و روابط اجتماعی همان جامعه تبیین می شوند و این امر شامل مفاهیم اخلاقی و شناختی نیز می شود. معرفت شناسی پست مدرن معتقد است این ساختارهای فرهنگی نیستند که دست به قضاوت می زنند بلکه انسانهایی هستند که بر اساس ذهنیت خود و جهان بینی خود دست به تفسیر هر فرهنگ می زنند. بنابر این فرهنگ شناسی بر مبنای تفسیر افراد از طریق ادراک خودشان است و نه تبیینی بر اساس ساختار های فرهنگی. اما اگر به موضوع فرهنگ توجه کنیم انسان را بازیگر اصلی آن خواهیم یافت. انسان نزد کاسیرر موجودی با تفکر سمبولیک است. از این رو انسان جهان خود را به واسط? سمبول ها می سازد، و آنگاه که به دنبال طبقه بندی یافته های بشر برمی آییم می توانیم از هریک از مجموعه های سمبولیک با نام هایی همچون دین، زبان، تاریخ، هنر و اسطوره استفاده کنیم. از نظر ارنست کاسیرر فرهنگ مجموعه همین طبقه ها می باشد. اما چنانچه نقش دین را در عرصه فرهنگ پر رنگ تر بدانیم همانند علامه محمدتقی جعفری دین را یگانه روش سعادتمندی خواهیم دانست و طبق نظر او برای اصلاح فرهنگ ها می بایست به درک عمیق تری از ماهیت مفاهیم دینی دست بیابیم. در نظر علامه هر اندازه که یک فرهنگ مطابق با دین باشد اصیل( پیشرو ) است و هر اندازه از آن دور شود، غیر اصیل است. در نهایت عرصه فرهنگ را عرصه ای مزدحم خواهیم یافت که در آن سیلان آراء میان مکاتب فکری و همچنین تقکر سمبولیک و نگاهی ارزشی و دین مدارانه هریک به سخنرانی و نظریه پردازی مشغول اند. واژگان کلیدی: فرهنگ – دین – ارنست کاسیرر – علامه جعفری – مکاتب فرهنگی

پژوهش حاضر در پی بررسی خودشناسی درآراء علامه جعفری به روش توصیفی - تحلیلی ?است،در بررسی مزبورکار با توصیف و تحلیل تعریف خودشناسی از دیدگاه علامه جعفری آغاز و سپس با توصیف وتحلیل مبانی ومولفه هایی که دیدگاه علامه بر آن ها مبتنی است وتوصیف و تحلیل مختصات وساختار وجودی خود و درنهایت نتایج و لوازم خودشناسی از دیدگاه علامه جعفری تحت عنوان استقرار حیات معقول و توصیف و تحلیل ابعاد گوناگون آن پیگیری شده است ودر بررسی نهایی کل کار نتایج زیر به دست آمده است: 1- خودشناسی در آغاز هر نوع حرکت تکاملی از سوی نفس انسان ها ضرورت دارد.2- تعریف ثابت و منطقی از خود وجود ندارد.3 - خودشناسی از دیدگاه علامه جعفری عبارتست از شناخت مختصات وخصوصیات انسان در یک سیستم باز. 4- شناخت دارای شدت و ضعف است از آگاهی اولیه وغیر مختارانه به حیات نفس آغاز وتا آگاهی مختارانه به کنه هستی مندها در یک سیستم باز ورو به تکامل ادامه دارد. 5- خود هم به لحاظ وجودی و هم به لحاظ ارزشی پیوسته در صیروت و دگرگونی است. 6- عوامل به فعلیت رسانند? هم? استعدادهای خود از ، اتصال به کمال برین از طریق عوامل شناختی مانند: علم فلسفه ،علم اخلاق و علم شهودی و علم حکمت و علم عرفان و مذهب است .7- غایت شناخت خود و دگرگونی وحرکت پیوسته آن? ،استقرار حیات معقول است که عبارت از عبادت پرودگار هستی بخش است.

در اين کتاب، با روشي توصيفي- تحليلي، دو ديدگاه در مورد رابطه و نسبت خالق و مخلوق، با ذکر مباني هرکدام و بيان لوازم و نتايجشان بررسي شده است. رابطه خالق و مخلوق، موضوعي است که در همه جريانات سنت نظري تاريخي ما، اعم از کلام، فلسفه و عرفان مستقلاً موردبحث واقع شده است و هرکدام از اين علوم ديدگاه خاصي را در اين زمينه اتخاذ نموده‌اند. سنخيت، وحدت و تباين، عمده نظرياتي است که در اين زمينه بيان شده است. علامه محمدتقي جعفري و آيت ا... عبدالله جوادي آملي، دو تن از متفکرين معاصر اسلامي هستند که در آثار خود به نحو گسترده به اين موضوع ورود پيدا کرده‌اند.

نظریه «وحدت شخصی وجود» عالی ترین مرتبه توحید نظری است. این نظریه، به رغم سابقه طولانی اش، در سنت ما تا پس از ابن عربی و قونوی صورتی نظام مند نیافته است. این نظریه در آثار ابن عربی با روشنی بیشتری نسبت به گذشتگان مطرح شد و شارحانی چون قونوی، کاشانی، قیصری، جامی، سید حیدر آملی و ابن ترکه اصفهانی آن را ورز دادند و به منزله نظریه ای در باب وجود مطرح کردند. ملاصدرا این نظریه را به حسن قبول تلقی کرد و بر اساس موازین حکمت به تبیین آن پرداخت و دو برهان بر اثبات آن اقامه کرد. این نظریه در واقع رای نهایی ملاصدراست و می توان نظریه وجود تشکیکی وجود را نسبت به آن نظریه ای متوسط تلقی کرد. پس از ملاصدرا، عارفان و حکیمانی چون آقا محمدرضا قمشه ای، سید احمد کربلایی، میرزا علی آقا قاضی، امام خمینی و علامه طباطبایی از معتقدان و مدافعان این نظریه بوده اند. بر حسب این نظریه، موجود و وجود حقیقی منحصر به ذات اقدس حق تعالی است و ما سوی اله جملگی شیونات و تجلیات و ظهورات آن وجود واحدند و اطلاق موجود بر مظاهر و مجالی کثیر آن، بالعرض و المجاز است. بنابراین، اولا، کثرات محسوس و معقول اموری پنداری محض نیستند و خارج از ذهن ما تحصل و تحقق دارند، نهایت آن که حقیقت آن ها عین وجود نیست، بلکه مظهر و مجلای وجودند؛ و ثانیا، هیچ یک از کثرات عالم کون حقیقتا وجود ندارند و لذا اسناد هم خدایی و حلول و اتحاد به اصحاب این نظریه کاملا نادرست است. با این همه، گروه های مختلفی به مخالفت با این نظریه پرداخته و آن را از همین دو جهت مورد نقد و انکار قرار داده اند. در این مقاله اظهارات مرحوم علامه جعفری که به استناد پاره ای از اقوال ملاصدرا در اسفار این نظریه را همه خدایی و مستلزم حلول یا اتحاد پنداشته است، مورد بررسی و تحلیل و نقد قرار می گیرد.