جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

قرآن کریم برای هدایت بشر و سوق آنها به سمت و سوی سعادت دنیا و آخرت و خارج ساختن آنها از تاریکی‌ها به روشنایی نازل شده است. پس برای بهره‌مندی از این دریای بیکران معرفت، لازم است که به تدبیر در آیات بپردازیم و از آن جهت که راهنمای ما در شناخت صحیح مقاصد آیات، تفاسیر هستند و در تفسیر نیز ائمه اطهار برترین افرادی هستند که حق سخن دارند، برای رسیدن به تفسیر استوار و دقیق، تفسیر سوره از نگاه معصومان، نقش آفرینی و اهمیت ویژه ای خواهد داشت. در طول قرون متمادی، عالمان و مفسرانی دانا و آگاه به جمع آوری این روایات تفسیری همت گماشته، و تفاسیر روایی و اثری را سامان داده‌اند. در تحقیق حاضر، تلاش شده بر پایه روایات وارده از معصومان، به فهم آیات ـ در سطح ظاهر و باطن ـ نزدیک شویم و با توجه به جایگاه بلند سنت در تفسیر قرآن به این مهم نیز بپردازیم که روایات در ذیل آیات تا چه اندازه موضع تبیینی و تفسیری و تحلیلی خواهند داشت. در این پژوهش کوشیده‌ایم تا با استناد به روایات تفسیری و منبع قراردادن آنها، و بهره‌گیری از دیگر مبادی تفسیری، نظیر تبیین لغوی، مراجعه به نظرات و آراء مفسران، و هم چنین استفاده از دیدگاه ها و آراء اندیشمندان علوم قرآنی به تفسیر باطنی سوره احقاف و آیات آن نیز بپردازیم. تحلیلی از فضای کلی سوره بر پایه برخی نقلها و نیز طرح موضوعات مهمی چون انذار و یا نگاهی تأویلی به حادثه عاشورا و ... از جمله درون مایه دیگری از سوره است که به آن پرداخته شده است.تعمیم مفهومی آیات چونان قاعده‌ای در تفسیر کلام الهی از دیگر دستاوردهای این پژوهش است که بویژه در ذیل آیه سی و پنجم، رخ نموده است. بدین سان صفحات رساله تفسیری است از آیات الهی با تکیه بر روایات با توجه به گستره‌ای که در تفسیر روایی قائلیم.

تفسیر قرآن به‌عنوان یک ضرورت از صدر اسلام آغاز شد و در طول قرون متمادی تداوم یافت و ظهور مفسران مختلف با آراء و عقاید متفاوت موجب تنوع و گستردگی قابل ملاحظه‌ای در این زمینه گردید. بررسی تطبیقی روش‌ها و گرایش‌های تفسیری مفسران برجسته هر عصری می‌تواند نتایج سودمندی ارائه دهد و الگوهای مناسبی را فرا روی پژوهشگران این عرصه نمایان سازد. علامه طباطبایی مفسر برجسته شیعی مذهب در شرق جهان اسلام و ابن عاشور مفسر نامدار اهل سنت در مغرب جهان اسلام در قرن أخیر به‌شمار می‌آیند. هر دو مفسر ارجمند از روش تفسیری جامع استفاده نموده‌اند کهبررسی و تحلیل تطبیقی روش‌ها و گرایش‌های تفسیری آنها، نشان دهنده وجود نقاط اشتراک و افتراق فراوانی است. اساس روش تفسیری علامه، در المیزان روش تفسیر قرآن به قرآن است که آن را برگرفته از روش تفسیر پیامبر(ص) و اهل بیت(ع) می‌داند. وی با استعانت از روایات تفسیری، و تدبّر عمیق و گسترده در آیات إحیاگر تفسیر قرآن به قرآن محسوب می‌شود. ابن عاشور در التحریر و التنویر ضمن بهره‌برداری از روش تفسیر قرآن به قرآن، اساس روش تفسیری خود را بر اجتهاد قرار داده و با نگاهی به روایات تفسیری، جلوه‌های بدیعی از تفسیر اجتهادی با عنایت ویژه به گرایش ادبی برجای نهاده است. باوجود اینکه هر دو مفسر از فقهای عصر خویش بوده‌اند؛ اما گرایش فقهی احاطه کلّی بر تفسیر آنها نداشته است. هر دو مفسر کوشیده‌اند تا در عرصه مسائل اجتماعی، دیدگاه اسلام را با توجه به تفسیر آیات مرتبط، نمایان سازند. علامه مباحث فلسفی را به صورت مجزا در المیزان تبیین نموده و ابن عاشور نیز در زمینه تبیین اعجاز ادبی قرآن، تمام تلاش خود را به‌کار گرفته است. این دو تفسیرارزشمند به دلیل استقصای موضوعات وگستردگی مطالب، همانند دائره المعارف اسلامی حائز اهمیت و شایسته بررسی در حوزه‌های مختلف می‌باشند.

تفسیر المنار تالیف شیخ محمد عبده و رشید رضا می باشد . این تفسیر از ابتدای قرآن تا آیه126 سوره ی النساء نوشته شیخ محمد عبده است . و بخش دوم آن تا آیه ی 53 سوره ی یوسفتوسط شاگرد شیخیعنی رشید رضا و به پیروی از سبک استادش نوشته شده است .تفسیر المنار از مهمترین تفاسیر اهل سنت است . و تاثیر زیادی در میان اهل علم علوم قرآنی گذاشته است . لذا اطلاع از مطالب این تفسیر و ترجمه ی آن و نقد اشکالاتو شبهات وارد شده برعقاید شیعه و پاسخ گویی به آنها می تواند حائز اهمیت باشد .این پایان نامه در این راستا به ترجمه و نقداین تفسیر مربوط به نیمه ی اولجزء دوم قرآن پرداخته و برای نقد آن از تفاسیر مهم شیعی ازجمله : المیزان، تسنیم و. . . کمک گرفته شده است . و در ترجمه ی آن از کتب لغت : لسان العرب ، العین ، فرهنگ معاصر آذرتاش آذرنوشو لاروس و. . . بهره گرفته شده است . وسعی شده است که در ترجمه ، امانتداری رعایت شود . و از آوردن مطالب اضافی و یا کم کردن از مطالب اصلی متن پرهیز شود. مگر در جایی که برای رساندن مقصود مولف احساس ضرورت شده است . در مورد نظر مولفان این اثردرمورد تعدادی از آیات و مطالب ارائه شده که با عقاید شیعه در تعارض بوده و همسویی نداشته است ، نقدی صورت گرفته است .

بهترین و استوارترین تفسیر از قرآن کریم، تفسیری است که از منبع وحی صادر شود. از این روی، روایات تفسیری پیشوایان معصوم و اتصال ایشان به منبع وحی راه مطمئنی برای دست یافتن به مقصود کتاب الهی است. در این پژوهش، 52 آیه سوره زمر در 4 محور کلی قرار گرفته است که، ابتدا با مراجعه به اقوال لغویان و هم چنین واژه پژوهان قرآنی، معانی واژگان محوری در آیات تبیین شد، در ادامه نکات ادبی آن (در صورت وجود) مورد توجه قرار گرفته و سپس با مراجعه به آراء و نظرات مفسّران، مفاهیم ظاهری آیات تبیین شده‌اند. مهم ترین بخش پژوهش حاضر، گردآوری روایات تفسیری معصومین ست که از منابع شیعی و سنّی ذکر شده‌اند. در این بخش مهمترین کتب تفاسیر روایی یعنی: «تفسیر قمّی»، «تفسیر الصافی» و «البرهان فی تفسیر القرآن» بررسی شد و تنها روایات صادره از معصومین فراهم آمد و در بخش اهل سنّت نیز تنها روایات نبوی از تفسیر الدرالمنثور گزینش شد. در بررسی روایات معصومین : آسیب‌های احتمالی محتوایی نمایانده شد و سپس آموزه‌های هدایتی برآمده از روایات بیان شددر این طایفه از آیات به موضوعاتی پیرامون توحید، اهمیّت قرآن کریم، ضرورت توجّه به معاد و بیان سرگذشت اقوام پیشین پرداخته شده است. در بخش روایات نیز 52 روایت شیعی،20 آیه و 30 روایت سنّی، 12 آیه را تفسیر صریح کرده-اند. گونه‌های تفسیری در روایات شیعی عبارتند از: بیان مصداق (تفسیر مصداقی)، ایضاح مفهومی، ایضاح لفظی، تفسیر باطنی، بیان جزئیّات، ترسیم فضای نزول، تفسیر تمثیلی و ... و گونه‌های تفسیری در روایات نبوی نیز عبارتند از: بیان مصداق، ایضاح مفهومی، ترسیم فضای نزول، تفسیر عملی، تفسیر فقهی و ... . بیشترین گونه‌های تفسیری در روایات شیعی و اهل سنّت، «بیان مصادیق» و «ایضاح مفهومی» هستند. آسیب شناسی محتوای اولیه روایات تفسیری هم نشان می‌دهد که آسیب تصحیف بیشترین آسیب این دسته از روایات است. در این پژوهش آموزه‌های هدایتی روایات تفسیری نیز فراهم آمده، که بیشترین نقش هدایتی در میان آموزه‌ها، محورهای «اعتقادی» و «اخلاقی» است.

این پایان نامه مشتمل بر هجده فصل با این عنوان هاست: فصل اول، عظمت قرآن؛ فصل دوم، تفسیر قرآن؛ فصل سوم، وحی؛ فصل چهارم، لغات قرآن؛ فصل پنجم، اسباب نزول: داستانی درباره ی ولید بن مغیره، داستان افک؛ فصل ششم، عدم تحریف قرآن: تحریف در لغت، تحریف در اصطلاح، واژه ی تحریف در قرآن؛ فصل هفتم، تأویل؛ فصل هشتم، نسخ؛ فصل نهم، محکم و متشابه؛ فصل دهم، حروف مقطعه؛ فصل یازدهم، مطلق و مقید؛ فصل دوازدهم، عام و خاص؛ فصل سیزدهم، اعجاز قرآن؛ فصل چهاردهم، ترجمه ی قرآن؛ فصل پانزدهم، اسرائیلیات؛ فصل شانزدهم، تلاوت قرآن؛ فصل هفدهم، علم قرائت؛ فصل هجدهم، واژه نامه ی علوم قرآنی

یکی از مباحث مطرح شده در کتاب های علوم قرآن و تفاسیر، موضوع ناسازگاری آیات قرآن است. میزان قوت اشکالات مطرح شده در این باب به یک اندازه نیست و برخی از آن ها بسیار سطحی و برخی دیگر بسیار جدی و بحث برانگیز است، مفسران مسلمان در مواجهه با ناسازگاری و اختلاف آیات قرآن با یکدیگر، رویکردهای متفاتی داشته اند. در این پایان نامه سعی شده است تا زمینه ها و همچنین نحوه و روش پاسخ دادن بهناسازگاری درونی آیات قرآن مورد بررسی قرار گیرد. در این پایان نامه دعاوی ناسازگاری درونی آیات بر اساس موضوع دسته بندی شده است. دعاوی ناسازگاری درونی آیات قرآن درآیات مربوط به؛ آفرینش، معاد، پیامبران، ملائکه، خداوند و احکام فقهی و ... مطرح شده است، که در این پایان نامه دعاوی ناسازگاری های درونی آیاتی که در موضوع معاد و آفرینش آمده اند، بررسی شده است. ابتدا دیدگاه های قائلین به ناسازگاری در موضوع مربوطه طرح شده و سپس جوابهای ارائه شده در کتب تفسیری و علوم قرآنی در آن موضوع به بوته نقد گذاشته شده اند.

با توجه به آنکه ترجمه ی قرآن، مخالفان مشهور و زیادی داشته است، اما بر حسب نیاز و بخاطر ابلاغ پیام الهی به ملل مختلف و بر اساس قاعده ی اصولی « الضرورت تبیح المحظورات » قرآن به زبان های مختلف ترجمه شده است. سبک بیانی قرآن به گونه ای است که ارائه ی معانی و مفاهیم ژرف آن جز با افزودن عبارت های تفسیری مقدور نیست؛ و چاره ای از اعمال تغییرات دیگر وجود ندارد. از این رو با همه ی تلاشی که نویسندگان و مترجمان نموده اند، باز هم پاسخگوی خوانندگان نیست. دلیل این امر وجود آیات مجمل در قرآن کریم است. آیات مجمل آیاتی است که دلالتشان روشن نمی باشد و فهم معنای آنها نیازمند تفسیر است. با توجه به حساسیت موضوع در پیوند با کلام الهی، بررسی این افزوده ها در انتقال مفهوم آیات قرآن کریم ضروری است. اینجاست که نیاز به تحلیل و تطبیق عبارات و جملات افزوده در این ترجمه ها و سنجش میزان انطباق آنها با آراء مشهور، احساس گردید. در این زمینه، ابتدا آیاتی که مترجمان در ترجمه ی این آیات از افزوده هایی استفاده نموده بودند، استخراج شد، سپس صرفا ترجمه ی مترجمانی ذکر شده که افزوده ی موثر و کلیدی برای فهم بهتر آیه داشتند. بعد از استخراج این ترجمه ها، مراجعه به نظرات مفسران که بر اساس مفهوم آیه از حیث آیات الأحکامی و یا مباحث ادبی و لغوی و یا مباحث کلامی انتخاب می گردید، انجام شده است. از طرف نگارنده این رساله، تحلیل و بررسی انجام شده است؛ که آیا، افزوده ی ذکر شده از طرف مترجم، پشتوانه ی تفسیری دارد یا خیر؟ و آیا ذکر این افزوده برای فهم آیه ی مورد بحث، لازم بوده یا اینکه آن افزوده زائد و بدون کارایی است.این پژوهش، به بررسی افزوده های موثر هفت ترجمه ی معاصر قرآن به زبان فارسی در ترجمه اجزاء 27 و 28 ، که از میان ترجمه های دیگر انتخاب شده است؛ یعنی ترجمه های « الهی قمشه ای، خرمشاهی، صفارزاده ، فولادوند، گرمارودی، مشکینی و مکارم » ، پرداخته است و نیاز یا عدم نیاز، ضرورت یا عدم ضرورت این افزوده ها و همچنین منابع و مأخذ مورد استفاده شده از طرف مترجمان فوق الذکر در ترجمه این اجزاء ، توسط نگارنده این رساله مورد بررسی قرار گرفته است.مراجعه به آراء مشهور مفسران شیعه و سنی، و کتب معتبر روایی و لغوی مبنای این پژوهش بوده و با اظهار نظر و تحلیل نگارنده، در پایان بررسی هر آیه همراه می باشد.

فهم آیات قرآن و رسیدن به مراد خداوند مستلزم به کارگیری روش هایی است که بر مبانی استواری بنا شده باشند. شناخت بهتر این مبانی می تواند ما را در یافتن سر اقوال مفسران یاری رساند. از سوی دیگر، هرمنوتیک کلاسیک با هدف تنقیح مبانی و روش های فهم متن به وجود آمده و زمینه ساز تحولات فکری گسترده ای شده است. وجود دغدغه ها و رهیافت های مشابه، بهره گیری این دو حوزه از تجربیات مشترک یکدیگر را ضروری ساخته است. پژوهش حاضر با این هدف به بررسی اهم مبانی مشترک این دو دانش می پردازد

نویسنده کوشیده تا تأثیر آراء کلامی مربوط به توحید را در تفسیر آیاتی که در آنها از دست، عرش و نظایر آنها سخن به میان آمده نشان دهد. نخست مفسران را به تشبیه گرایان و تنزیه گرایان تقسیم می کند؛ گروهی از دسته اول را معتقدان به تشبیه محض و جسمیت خداوند به شمار می آورد و گروهی را که قائلان به استناد صفات محدثات به حق تعالی می شمرد ظاهرگرایان می خواند. دسته دوم یا تنزیه گرایان را نیز دو گروه می داند: یکی آنان که تا حد مقدور به تأویل متوسل می شوند و اگر به نتیجه ای نرسند علم آن را به خداوند وا می نهند و دیگر، کسانی که یکسره به تأویل این قبیل آیات و نیز آیات مربوط به آخرت توسل می جویند. راه حل اختلاف، به نظر مؤلف تنها رجوع به قرآن و احادیث معصومان (ع) است.

در این پایان نامه آیات سوره های کهف، مریم، طه، حج، مؤمنون، نور، فرقان، شعراء و نمل در کتاب تلخیص البیان فی مجازات القرآن اثر سید رضی (359406ق) بررسی و شرح شده است. مطالب آن در چهار بخش آمده است: در بخش اول، با عنوان مقاصد علم بیان از فنون تشبیه، کنایه، مجاز، استعاره و دیدگاه های دانشمندان بلاغت درباره مجاز و استعاره سخن رفته است. در بخش دوم آیات سوره های جزء پانزدهم و شانزدهم و در بخش سوم آیات سوره های جزء هفدهم و هیجدهم و در بخش چهارم آیات سوره های جزء نوزدهم و بیستم که حاوی جنبه های مجاز و استعاره بوده اند، شرح شده اند.