جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

چکیدهاز دیدگاه امامیه، ولایت ائمه اطهار (علیهم السلام)یکی از اصول اعتقادی است که در دو جنبه «تشریعی» و «تکوینی» ظهور می‌یابد. بر اساس مطالعات اولیه عبارت «ولایت تکوینی» ـ : سرپرستی موجودات جهان و تصرف عینی داشتن در آنها ـ اصطلاحی جدید در موضوعات علم کلام می‌باشد در حالی که این مفهوم از دوران حضور ائمه ^ مطرح بوده است، و تاکنون در این زمینه آثار زیادی نگاشته شده و شبهات زیادی نیز بر آن وارد شده است.«ولایت تکوینی» امام در میراث ائمه ^ و اصحاب آن بزرگواران" موضوع رساله حاضر است که با هدف به تصویر کشاندن ولایت تکوینی امام در بازه زمانی رحلت رسول اکرم ’ تا آغاز غیبت کبری نگاشته شده است. در این رساله سعی شده از منابع روایی و تاریخی که نزدیکتر به دوران عصر حضور نوشته شده اند، استفاده شود.بیان این نکته ضروری است که علی رغم اهمیت فراوان موضوع «ولایت تکوینی» در علم فلسفه و نیز عرفان اسلامی، این رساله به طور خاص در حیطه علم کلام اسلامی و با روش تاریخی ـ کلامی به موضوع پرداخته و متعرض پژوهش‌‌های انجام شده در فلسفه و عرفان و تصوف نشده است.کلید واژگان: ولایت، امام، ولایت تکوینی، اصحاب، غلو

مکتب نصّ گرای قم و مکتب عقل گرای بغداد با توجه به اختلاف روش و منبع تحقیق، در نظام امامت پژوهی، زیر شاخه ها و ملازمات آن به ویژه علم و عصمت و غلو اختلافات و تمایزهایی دارند. این اختلافها در تبیین و ارزیابی روایات نیز ثاثیر داشته است. قمیان بر پای? احادیث و نصوص معتقد بودند که امام محور تعادل عالم تکوین و تشریع است و در راستای ایفای این نقش از منابع علم متعدّدی چون توارث، تحدیث، توسّم و فراست بهره می برد و علوم مختلفی را چون علم به دین، رخ دادهای آینده، باطن افراد و غیره در اختیار دارد. امّا بغدادیان از منظر عقلی، امام را لطفی در راستای تقرّب بندگان به طاعت خداوند می دیدند و بر این اساس منابع علم امام را نوعاً به توارث فرو کاسته و علم او را به حوز? احکام و سیاست ویژه می ساختند. پذیرشِ روایات منابع و گستره های علم امام و فهمِ ظاهر گرایان? آنها از سوی قمیان و عدم پذیرش برخی از روایات منابع علم، تخصیص روایات عامّ علم امام به حوز? احکام، حمل روایات دالّ بر آگاهی امام از آینده، بواطن و ... بر معجز? امام و نه یک صفت ضرور و همیشگی برای امام از سوی بغدادیان، بازخورد مبانی کلامی پیش گفته در مطالعات حدیثی دو مکتب است. در مسأل? عصمت نیز هر چند قمیان امام را از عیوب ظاهری و گناه معصوم می شمردند ولی سهو در اعمال عبادی را بر او جایز می دانستند. بغدادیان هم در عین باور به عصمت امام از گناه و برخی از عیوب ظاهری، او را مطلقاً از سهو در عبادات مبرّا می دانستند. هر دو مکتب روایات منافی با عصمت امام از گناه را باطل انگاشته یا آن را به گونه ای توجیه و تأویل می نمایند ولی در موضوع عصمت امام از سهو، قمیان افزون بر پذیرش صدور روایات سهو النبی، در موجّه ساختن آن نیز سعی بلیغ دارند ولی بغدادیان این روایات را نقد و ردّ می کنند. هر دو مکتب باور به الوهیّت و ربوبیّت ائمه را از شاخصه های غلو در ذات می دانند و در نقد یا توجیه روایاتی که به صراحت بر این امور دلالت دارند، می کوشند. امّا در تعیین مصداق روایاتی که لازم? معنایی آنها به چنین غلوی می انجامد، همداستان نیستند. پذیرش روایاتِ عوالم پیشا خلقتی و توجیه مسائل مختلف با بهره گیری از آن و قبولِ روایات سهو النبیّ از سوی قمیان و ردّ پاره ای از روایات مربوط عالمهای پیش از آفرینش، متّهم کردن راویان ناقلِ آنها، تأویل پاره ای دیگر از این روایات وردّ احادیث سهو النبیاز سوی بغدادیان نمونه ای از این اختلاف است. افزون بر این بغدادیان ثابت ماندن تعداد روزهای ماه رمضان را از شاخصه های غلات می دانند، حال آنکه قمیان این روایات را نقل کرده و در صدور آن شکّی به خود راه نمی دهند. تعیین مصداق راویان غالی بر اساس معیارهای پیش گفته نیز از موارد اختلاف میان قمیان و بغدادیان است. بغدادیان بحث غلو در صفات را نیز به غلو در ذات افزوده اند و معتقدند ضروری و همیشگی دانستن علم امام به رخ دادهای آینده، باطن افراد، زبانها و... معتقد باشد، غلو است و منابعحدیثی در بردارند? این مطالب را نقد می کنند، حال آنکه قمیان روایات دالّ بر این علوم را به راحتی پذیرقته، منابعدر بردارند? آن را مورد استناد قرار می دهند و جزء باورهای بنیادین ایشان است. قمیان و بغدادیان اباحی گری را شاخص? عملی غلات می دانند ولی در برابرمستند آن، یعنی احادیثی که اصل دین را معرفت اهل بیت و دشمنان آنها می دانند، عملکردی متفاوت دارند. قمیان با اعتقاد به اصالت باطن در دین و ملازم? جدایی ناپذیر ظاهر با آن، این روایات را می پذیرند، امّا بغدادیان این روایات و مآخذ آن را ردّ می کنند.

اهل حق فرقه ای هستند دارای مذهب باطنی که در بین طوایف لر، کرد و ترک و غیره پیروانی دارد و بعضی از آنها دارای عقاید و آداب و رسوم خاصی هستند. اهل حق به حلول خدا در جسم علی (علیه السلام) معتقدند و علی (علیه السلام) را مظهر ذات خدا می دانند. لازمه ی حلول خدا در انسان آن است که خدا جسم باشد. نتیجه ی تحقیق اعتقاد به حلول را رد کرده چون صفات سلبیه ی خداوند مانند جسمانیت، در آیات و روایات رد شده است. غلوّ، طرف دیگر سکّه حلول است، زیرا حلول ذات الهى در شخص مستلزم اعتقاد به الوهیت آن شخص و عین غلوّ است. اهل حق با غلو در حق حضرت علی (علیه السلام) به الوهیت او قائل اند. قرآن در سوره نساء آیه ۱۷۱ و مائده آیه ۷۷ از غلو نهی کرده است. اهل بیت (علیهم السلام) نیز پیروان خود را از غلو بر حذر داشته اند و اهل غلو را کافر معرفی کرده اند. اهل حق در بحث معاد معتقد به تناسخ ( دونادون) هستند. اهل حق معتقدند روح انسان هزار و یک دون یا جامه عوض می کند و با گردش در جامه های مختلف جزای اعمال گذشته ی خود را در این دنیا خواهد دید. بنابر آموزه ی تناسخ، روح انسان در این دنیا کیفر مى‏بیند و پاک مى‏شود و آن‏گاه به سراى دیگر مى‏رود. تناسخ از دیدگاه قرآن و روایات اهل بیت (علیهم السلام) نیز رد شده است؛ چون بنا بر آیات و روایات، روح انسان پس از مرگ به برزخ می رود تا زمان قیامت که روح به جسم بر می گردد و به پاداش و کیفر اعمال خود می رسد. آیات ۹۹ و۱۰۰ سوره ی مومنون دلیل بر عدم بازگشت شخص مرده و رد تناسخ است. هدف این تحقیق آن است تا اعتقادات اهل حق در مورد غلو، حلول و تناسخ را از دیدگاه قرآن و روایات نقد و بررسی کند. روش این تحقیق توصیفی و تحلیلی و منابع مورد استفاده ی این تحقیق: قرآن، تفاسیر، سایر کتب دینی و روایی، نرم افزارهای قرآن و حدیث، و همچنین کتب اهل حق و کتب و مقاله درنقد این فرقه بوده است.

هدف پژوهش شناسایی جریان غلات و تاثیر آن بر احادیث و عقاید شیعه می باشد. روش پژوهش کتابخانه ای بوده است. نتیجه گیری نشان می دهد مواضع و ارشادات ائمه علیهم السلام و زحمات علمای شیعه٬ تاثیر غلات بر عقاید حقه و احادیث شیعه را به حداقل رسانیده لکن برخی پژوهشگران تحت تاثیر شدید این جریان قرار گرفته و در نقد این جریان افراط کرده اند.‬

بر اساس روایات پرشمار، «وساطت فیض» یکی از شئون تکوینی امامان ع است. مقصود از وساطت فیض، آن است که خداوند به واسطه ایشان نعمت های خاص و عام خود را بر بندگانش فرو می فرستد. در معنایی بالاتر، این عالم و پایداریِ آن چیزی جز فیض خداوند نیست که خداوند چنین فیضی را به واسطه وجود امامان ع انجام می دهد. نگارنده در این پژوهش، با رویکردی نقلی به اثبات این شأن و تحلیل آن پرداخته است. اگرچه در نگاه نخست، شأن وساطت فیض غالیانه می نُماید و ممکن است مورد انکار برخی قرار گیرد، در روایات معتبر و متعددی این شأن برای امامان ع ثابت شده است.

ابان بن تغلب از اصحاب جلیل القدر امام باقر و امام صادق(ع) است که منابع فریقین او را به نیکویی ستوده اند. برآیند داده های تاریخی نشان می دهد که وی بیش از همه به فقه اهتمام داشته است. با این همه، نوشتار حاضر تلاش نموده با رویکرد تحلیلی، نشان دهد که وی علاوه بر تفقه، در دانش کلام نیز تخصص داشته و به خوبی آن را به کار می بسته است؛ این مهم با بررسی اتکای او به منبع وحیانی در تبیین دقیق مبانی فکری شیعه و دفاع از آموزه های آن، توانمندی در پاسخگویی به پرسش های شیعه و غیر آن، مواجهه صحیح با شبهات، حجم زیادی از روایت های اعتقادی صورت می گیرد تا در انجام، دغدغه های کلامی او را به نظاره بگذارد.

چکیده:در جای خود ثابت است که مدح و مرثیه در حقّپیامبر و خاندان رسالت^و آنچه مورد تحسین عقلاست؛ از حیث عقل و شرع مطّهر مورد تشویق و ترغیب بوده،حتّی می‌توان برای تأیید چنین عملی از قرآن کریم نیز شاهد آورد؛مانند:سلامٌ عَلی نُوح، سَلامٌ عَلی إبرَاهِیم، سَلامُ عَلی آلِ طَه وَ یاسِین و ... ولیکن در مدح و مرثیه متداول در لسان عامّه، حدودی باید رعایت و مورد مداقّه واقع شود. تا مدح و مرثیه دچار ابتذال نشود، واز حدود شرعی خود خارج نگردد؛ چراکه به موجب آیات کریمه :﴿لا تَغلوا فِی دِینِکم﴾ ، ﴿تِلکَ حُدودَ الله﴾ و آیات متعدد دیگر و روایات مسلّمه مثل فقره ی زیارت جامعه کبیره و یا صلوات شعبانیه: المُتَقدَّمُ لَهم مارِق،وَ المُتَأخِّرُ عَنهُم زاهِقٌ وَ اللازِمُ لَهُم لاحِق....یعنی هرکس بر آنها تقدّم جوید،از دین خارج می‌شود.و هرکس از آنان عقب ماند، نابود شود.و هرکس همراه آنان باشد،ملحق به آنها خواهدشد. مدح و مرثیه باید مرضیّ پروردگار متعال و منطبق بر قواعدی باشد،که از طرف شارع مقدّس بیان شده است.و لذا در این رساله حتیّ المقدور سعی شده،تا مرزها و حدودی که خروج از آن مورد رضایت اهل بیت عصمت و طهارت^نیست، بیان شود و به اصطلاح خطوط قرمز مدح و مرثیّه مشخص گردد. چرا که مدح و مرثیه اثر به سزایی در إحیا و گسترش فرهنگ اصیل اسلامی در جامعه ایجاد می کند و لذا آسیب هایی همچون:غلوّ، لغویات، أکاذیب،أباطیل،کفریّات،هجویّات،لهویّات و... باعث سست شدن و تخریب اعتقادات جامعه شده و یا حدّاقل اثر سازندگی آنها را کاهش می دهد.از یک سو این هنر به عنوان زبان گویای مبلغّان معارف دینی جهت بیان وقایع، اهداف و انگیزه های قیام و یا تبیین شرائط سیاسی اجتماعی حاکم بر معصومین عظام^در قالب شعر بوده و از این رو باید با علمو آگاهی بیشتر تصویر صحیحی از مقام،افکار، مکارم و محامد و کرامات معصومین ^ رامتناسب با شأن این بزرگواران به ارادتمندان و پیروان آنها ارائه کرد،تا شور مجامع اهل بیت^توأم با شعور روز افزونتری شود،واینامر محقّق نمی شود؛مگر آنکه نغمه سرا یان و شعرا و مضمون پردازان ما عالم به فقه پویای شیعی باشند. تا هم بتوانند با بیان حقایقاز مقام امامت و ولایت دفاع کنند.و هم جامعه را از انحرافات ، آفات و خرافات به دور نگه دارند.ازسوی دیگر سرودن شعر و إنشا ی آن به خودی خود و به دور از هر عارض ثانوی، عملی مباح محسوب می‌شود؛ امّا عروض عناوین ثانوی بر آن می تواند، آن را از حدّ مباح خارج نموده. و در زیر مجموعه حرام یا مستحب وارد سازد . به عنوان نمونه در صورتی که شاعر شعری را در مدح امامان معصوم^ بسراید و یا در قالب شعر بخواهد ،حقّانیت آنان را اثبات نماید‍، این نمونه شعر مستحب و در پاره ای موارد واجب می‌‌گردد. امّا اگر شاعر در قالب شعر بخواهد، مومنی را هجو نماید، یا باطلی را ترویج نموده، و از آن دفاع کند. یامضامین به کار رفته در آن باطل و بعضا ًلهو و غیر اخلاقی باشد‍، می تواند عنوان حرام و حتیّ مجرمانه به خود گیرد. از این رو در این رساله تلاش شده،با تبیین شاخصه های مطلوب و اسلامی در سُرایش شعر و بیان آثار و آسیب های آن در فروض مختلف،با بررسی منابع آن را قانون مند و منضبط ساخت.

در منابع شیعی، از امامان معصوم حدیثی نقل شده است به این مضمون که «ما را خدا ندانید و هر چه خواستید در فضائل ما بگویید». این روایت علی‌رغم اینکه از سوی برخی جریان‌های فکری مورد انکار قرار گرفته و حدیثی ساختگی قلمداد گشته، دارای سندی معتبر و دلالتی مطابق با موازین دینی است. متن این روایت به الفاظ گوناگونی در میراث حدیثی شیعه وارد شده و مدلول آن در دو جهت خلاصه می‌شود؛ نفی غلو و تبیین دامنه‌ی مقامات اهل‌بیت علیهم السلام . این روایت، از سویی به مبارزه با افکار غالیانه پرداخته و از سوی دیگر به بلندی مقام و جایگاه امامان معصوم علیهم السلام اشاره دارد. نوشتار پیش رو پس از بررسی متنی و سندی این احادیث، به تبیین دلالت آن پرداخته و به اشکالاتی که بر آن وارد شده پاسخ می‌دهد.

کتاب «العصمة» تالیف علی حسینی میلانی، پیرامون مسئله عصمت نگارش یافته است. مولف در ابتدای کتاب خود به بررسی اصطلاحی عصمت پرداخته و سپس در رابطه با عصمت ائمه (ع) سخن گفته است. وی همچنین به موضوعاتی مانند: مسئله سهو النبی (ص)، دلالت حدیث سفینه و ثقلین بر عصمت ائمه (ع)، عدم استلزام اعتقاد عصمت بر غلو و دیگر مباحث مرتبط اشاره کرده است.