جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

عبدالرحمن ابن خلدون، تاریخ را به «ظاهر» و «باطن»، و استاد مرتضی مطهری، آن را به سه نوع «نقلی»، «علمی» و «فلسفة (نظری) تاریخ» تقسیم کرده اند. ظاهر تاریخ با تاریخ نقلی، و باطن تاریخ با تاریخ علمی، قابل تطبیق است. اما ابن خلدون، واژة معادلِ فلسفه (نظری) تاریخ براساس اصطلاح استاد مطهری را مشخص نساخته، و در این زمینه بحثی به صورت مستقیم طرح نکرده است. با وجود تأیید کلی هر دو اندیشمند نسبت به تاریخ نقلی، به نظر می رسد اعتماد شهید مطهری به مطالب تاریخ نقلی، در مقایسه با ابن خلدون بیشتر است. علی رغم آنکه قانون مندی تاریخ و اجتماع انسانی (به عنوان باطن تاریخ یا تاریخ علمی)، نزد هر دو متفکر، مسلّم می باشد، استاد مطهری، دستیابی به آن قوانین را، به دلیل پیچیدگی انسان و به ویژه جامعه انسانی، دشوار دانسته است. اما ابن خلدون، در مقام عمل، با تسامح زیاد و نقض های متعدد، اقدام به بیان قوانین اجتماعی فراوان نموده است. از سوی دیگر، برخلاف استاد مطهری، که تاریخ علمی را مبتنی بر «اصالت جامعه»، و نیز روند علم تاریخ را رو به تکامل می داند، از مطالب ابن خلدون چنین برداشتی به دست نمی آید.

چکیده اگر تحقیق فرایند پردازش اطلاعات است که در یک انتظام، متعلق به یک گستره با یک هویت جمعی است که به نوآوری می‌انجامد، روشمند بودن، مقوم هویت تحقیق است. اما آیا روش تحقیق جزو علم است یا مقدم بر آن؟ پاسخ این است که بین روش تحقیق یک علم، با همان علم همبستگی متقابل وجود دارد. این سخن را نباید به این معنا دانست که روش تحقیق عامی وجود ندارد، بلکه اگر در روش تحقیق رویکرد عام داشته باشیم که اصول عام تحقیق را شامل گردد، با روش تحقیق عام روبرو خواهیم بود. روش تحقیق چارچوب نظری وابسته به خود علم است. که دو دیدگاه متفاوت درباره آن وجود دارد. بر اساس نگاه منطقی، آنچه چار چوب نظری علم را تشکیل می‌دهد، قوانین منطقی حاکم بر آن علم است و بر اساس نگاه جامعه‌شناختی، چارچوب نظری علم، حاصل گفتمانی است که میان دانشمندان آن علم برقرار است.

چکیده این مقاله به بررسی ویژگی‌های «روش ارسطو برای حل مسائل فلسفی در مقایسه با روش سقراط و افلاطون می‌پردازد. برای پاسخ به این پرسش، نخست توصیفی از روش سقراط و روش افلاطون در حل مسائل فلسفی ارائه شده است و در ادامه، نقدهای ارسطو بر این روش‌ها بیان و سپس با تمرکز بر روش ارسطو, به ویژگی‌های روش فلسفی او اشاره شده است. در ادامة مقاله، با تمرکز بر یکی از دشواری‌های ناشی از روش دیالکتیک، روش ارسطو در حل دشواری به تفصیل تبیین شده است. پرسشی که او مطرح می‌سازند این است که بحث از مبادی برهان به یک علم یا به چند علم تعلق دارد؟ در مورد این مبادی دو گزینه در مقابل هم قرار گرفته‌اند: الف) «بحث از مبادی برهان به یک علم تعلق دارد؛ ب) «بحث از مبادی برهان به چند علم تعلق دارد. ارسطو تلاش می‌کند تا راه‌حلی برای دشواری بیابد. به نظر او، بررسی مبادی علوم و به ویژه اصل عدم تناقض ـ به منزلة بنیادی‌ترین اصل در پژوهش ـ وظیفة یک علم است و آن علم نیست مگر فلسفة اولی؛ زیرا مبادی برای همة موجودات معتبرند، و افزون بر این، اصول پژوهش در هر علمی نیز به شمار می‌آید.

طبق «رویکرد مکاتب» هر عملی که در تعلیم و تربیت انجام می شود، بر فلسفه ای مبتنی است و از اصول آن استنتاج می شود. اقدام پژوهی، رویکردی در پژوهش های کیفی است که به معلّمان و کارگزاران آموزشی کمک می کند تا به گونه ای پژوهش را با موقعیت تربیتی تلفیق کنند تا بتوانند نقش مستقیم و فوری در موقعیت تربیتی و بهبود فرایند آموزش ایفا کنند و آموزش وپرورش را به نقطة مطلوب مورد نظر برسانند. هدف از این تحقیق، مطالعة ریشه های نظری و فلسفی اقدام پژوهی با استفاده از روش اسنادی- تحلیلی است. لذا با توجه به ویژگی ها و اهداف و نتایج متعدد اقدام پژوهی(معلم پژوهنده) سه ویژگی و هدف مشترک توصیف و انتقاد از وضع موجود، تأکید بر عمل و تلفیق آن با نظر، و تغییر در جهت مطلوب در نظر گرفته شده و با توجه به آنها، ریشه و پایگاه فلسفی اقدام پژوهی(معلم پژوهنده) در پراگماتیسم، مارکسیسم و نظریه انتقادی استنتاج ، استدلال و تطبیق داده شده است.

مسئلة اصلی این نوشتار، بررسی روش‌شناسی محمد عابد الجابری، متفکر و نواندیش معاصر عربی است. با توجه به تأثیری که وی بر فرهنگ عربی ـ اسلامی معاصر در کشورهای عربی داشته است، هدف از انجام این پژوهش بازخوانی روش او برای فهم ریشه‌های اندیشمندی او و لوازم و دلالت‌های افکار او در ساحت‌های گوناگون فکری است. روش انجام این پژوهش، تحلیلی ـ عقلی است. در این نوشتار، نخست به زمینه‌های وجودی روش‌شناسی و سپس به مبانی نظری روش‌شناسی پرداخته‌ایم و در ادامه، ابعاد مختلف روش‌شناسی او را توضیح داده‌ایم و به این نتیجه رسیده‌ایم که جابری در ارائة اندیشه‌ها و دیدگاه‌های خود از روشی تلفیقی بهره می‌گیرد و پیروی از روش هرمنوتیک فلسفی در آثار او نمایان است. در پایان نیز کوشیده‌ایم به برخی کاربردها و دلالت‌های روش‌شناسی او اشاره کنیم.

دستیابی به اهداف علم یا شناخت علمی مدیون روش‌شناسی است؛ همچنان‌که کنت با بهره‌گیری از روش‌های تجربی/ کمی‌، مطالعات انسانی و اجتماعی را انجام داد و به زعم طرفداران خود (تجربه‌گرایان)، آن را واجد شأن علمی کرد. این اندیشه ملهم از افکار بعد رنسانس و عصر روشنگری، و سال‌هاست که بر علوم انسانی حاکمیت دارد. تجربه گرایی، رفتار و روابط اجتماعی را وابسته به شرایط محیطی می‌داند و از تأثیر مطلق آن در شکل‌گیری شخصیت و سرنوشت انسان بحث می‌کند. انسان با این نگاه، دیگر اشرف مخلوقات و مرکز ثقل آفرینش نیست و حیات او، ترکیبی از عملیات معمولی طبیعت است؛ بدون آنکه ارزش‌های اخلاقی، اعمال جبری، محدودیت‌ها و یا به‌طور کلی فعالیت‌های بشری ارتباطی با نیروها و مقدمات فوق‌طبیعی پیدا کنند. این مقاله می‌کوشد تجربه‌گرایی را از دو دیدگاه، نقد و بررسی کند؛ دیدگاه کسانی که اولاً با اعتقاد به یک یا چند ویژگی از علوم انسانی، آن را از علوم طبیعی جدا کردند و ثانیاً برای تقابل با تجربه‌گرایی به تفسیرهای معناکاوانه روی آورند، و دیدگاهی که با استفاده از مطالعات روش‌شناختی ماکس وبر، به استفاده توأم از هر دو روش تأکید کردند و مرزی بین آنها قائل نشدند.

چکیده آموزش مهارت‌های پژوهشی در جامعة علمی ما چه در حوزه و چه در دانشگاه، با آسیب‌های متعددی همراه بوده و هست. دست‌اندرکاران پژوهش غالباً دربارة تعداد مهارت‌های لازم در این عرصه و ترتیب آموزش آن وحدت نظر ندارند. بسته‌های آموزشی ناظر به کمیت و کیفیت آموزش مهارت‌ها که در برخی از مراکز پژوهشی تدوین شده است، در مرحلة اجرا با اشکال‌های کارشناسی مواجه شده‌اند و نبود منابعی معتبر و پاسخ‌گو در این‌باره، راه را برای ظهور سلیقه‌های مختلف باز کرده است. پژوهش حاضر به منظور ارائه یک دیدگاه کارشناسی روشنگرانه، در قالب یک طرح آموزشی، سه اصل روش‌شناختی و تعیین‌کننده را برای کارآیی بهتر آموزش‌ها تحلیل و اثبات می‌کند. این سه اصل مهم عبارت‌اند از: 1. آموزش مهارت‌ها باید کافی باشد؛ 2. هنگام آموزش باید مهارت‌ها را تجزیه کرد؛ 3. در آموزش مهارت‌ها باید ترتیب منطقی را رعایت کرد. این سه اصل بر سه واقعیت مبتنی است: الف) مهارت‌های پژوهش تعدد دارند؛ ب) مهارت‌ها همیشه مرکب و به ‌هم ‌پیوسته هستند و تک‌مهارت نداریم؛ ج) مهارت‌ها ترتّب دارند و نمی‌توان آنها را به دلخواه مقدم و مؤخر کرد. رعایت نکردن این سه اصل، کارآیی آموزش پژوهش را ناکام و مختل می‌سازد.

سنجش و آزمایش، لازمة ترقی و پیشرفت هر علم و فنی است. دانشمندان به فراخور رشته خود، اصولی برای نقد برشمرده و برکاربست آنها در نقدهای علمی تأکید کرده اند. اما آیا به راستی در باب نقد تاریخی هم چنین است؟ آیا نقد تاریخی، علمی و اطمینان بخش است؟ اینها پرسش هایی است که ذهن هر پژوهشگر و ناقد تاریخی را به خود مشغول می کند. باید اعتراف کرد که علم تاریخ دچار ضعف مفرط در حوزة نقد تاریخی و ادبیات آن بیمارگون است. هنوز درعرصة نقادی و اصول و موازین نقد و شناخت الگوها و معیارهای آن در آغاز راهیم. بنابراین، هر پژوهشی در این باره، خود پرتوی به این راه پرمخاطره و ناهموار است. این مقاله، برآن است تا در باب نقد تاریخی پرسش گری کند و درصدد پاسخ به پرسش های مذکور برآید. آنچه در این مقال در خصوص موازین و اصول نقد گفته می شود، نه سخن آخر و تام، بلکه دانسته ها و پیشنهادهای نگارنده است تا شاید بابی گشوده شود و فروغی بر پهنة نقد تاریخی بتابد.

امروزه پژوهشگران برای بررسی پدیده های پیرامون، به انتخاب روش تحقیق می پردازند. در دهه های اخیر رویکرد کمّی در قلمرو پژوهش های علوم انسانی، تسلط زیادی داشته است؛ اما ازآنجایی که تمام پدیده های علوم انسانی به ویژه پدیده هایی که با رفتار انسانی سروکار دارند را نمی توان به شیوة کاملاً عینی مشاهده نمود، محققان پژوهش های کیفی را نیز مورد توجه و بررسی قرار داده و تلفیقی از هر دو روش را تحت عنوان روش ترکیبی پیشنهاد می کنند. در این مقاله سعی شده است به بررسی دو رویکرد پژوهشیِ مطرح در روش شناسی علوم انسانی پرداخته شود. در این راستا برخی از دشواری های پژوهش های کمّی که منجر به ناکامی آنها در پژوهش های علوم انسانی شده است، مطرح و مورد بحث و بررسی قرار می گیرد.

چكيده مقايسه تطبيقي بين‌ترجمه‌اي، به بررسي تطبيقي دو يا چند ترجمه از يك متن بر پاية سه محور كلي «امانت در ترجمه»، «رسايي ترجمه» و «شيوايي ترجمه» اطلاق مي‌گردد. بر اين اساس، در يك بررسي تطبيقي، به ترتيب، ميزان وفاداري مترجمان به متن اصلي، توانايي آنان در انتقال منظور نويسنده و آراستگي و روان‌بودن ترجمة آنها مورد بررسي و مقايسه قرار مي‌گيرد. ناتواني يك مترجم در ارائة ترجمه‌اي وفادار به متن، رسا و شيوا مي‌تواند به دليل عواملي چون فرو رفتن در لاك ترجمة تحت اللفظي، عدم توجه به مفاهيم و اصطلاح‌هاي علمي، درك نادرست از ساختار جمله‌ها در زبان مبدأ و عدم‌رعايت اصول نگارش در زبان مقصد رخ دهد. براي عيني‌تر شدن مباحث، اين مقاله چارچوب پيشنهادي مزبور را در بررسي تطبيقي دو ترجمه، به كار گرفته است. بررسي مزبور به خوبي مزيت‌ها و معايب هر يك از اين دو ترجمه را به شكلي ملموس و عيني نمايان كرده و مي‌تواند الهام‌بخش مطالعات بعدي باشد.