جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

چکیده در تصحیح نسخه‌های خطی عموماً، اختلاف نسخ را به صورت پاورقی در زیر صفحه نشان می‌دهند. بر این روش اشکالاتی وارد کرده‌اند از جمله این‌که متن را شلوغ و فضای زیادی اشغال می‌کند و در نهایت، نسخه‌ها را به صورت کامل گزارش نمی‌کند. در کنار این روش، شیوة دیگری وجود دارد که به آن، «سازوارة انتقادی» یا «شیوة ریتر» می‌گویند. در این روش، برخلاف «شیوة پاورقی»، در داخل متن هیچ علامتی قرار نمی‌گیرد و اختلاف نسخه‌ها به طور کامل گزارش می‌شود و نسخه‌ بدل‌ها فضای کمی را اشغال می‌کند و میان نسخه ‌بدل‌ها و توضیحات مصحح کاملاً تفکیک می‌شود. این شیوه، نخست در خصوص کتاب مقدس به کار رفت و بعدها هلموت ریتر، آن را دربارة کتاب‌های اسلامی به کار برد. در این مقاله با شیوة سازوارة انتقادی و روش خواندن و تدوین آن آشنا می‌شویم.

«پدیدارشناسی دین» یکی از مطرح‌ترین و پرکاربردترین رویکردها در مطالعات دین است. بنابراین، شناخت ویژگی‌ها و مؤلفه‌های جوهری این رویکرد برای دین‌پژوهان اهمیت زیادی دارد. ممکن است تصور بر این باشد که پدیدارشناسی دین چیزی جز کاربستِ رویکرد پدیدارشناسی فلسفی در فهم دین نیست. اما آیا این رویکرد در تمام ویژگی‌ها و در ذاتِ خود، عیناً با پدیدارشناسی در مفهوم فلسفی مشارک است؟ یا در آن باید به جست‌وجوی ویژگی‌ها و جوهری متفاوت بود؟ و آیا هر عیب و هنری که برای پدیدارشناسی فلسفی صادق باشد بر پدیدارشناسی دین نیز صدق می‌کند؟ این نوشتار پس از توصیف و تبیین ویژگی‌های پدیدارشناسی، کوشیده است مؤلفه‌ها و ویژگی‌های رویکرد پدیدارشناسی دین را شناسایی کند تا از آن میان، جوهری‌ترین مؤلفة این رویکرد را استنباط کند و نسبت آن را با رویکرد پدیدارشناسی فلسفی معلوم سازد. حاصل این جستار بجز آشکار کردن نسبت این دو، شناخت و تبیین برخی از مؤلفه‌ها و ویژگی‌های اختصاصی و متمایز پدیدارشناسی دین است‌ که خود می‌تواند به استفادة درست از رویکردی که چاره‌ای از به‌کارگیری آن در بسیاری از پژوهش‌های دینی نیست، مدد رساند.

یکی از مهم ترین اصول پژوهش در عصر حاضر، چگونگی روش مند کردن مطالعات در حوزه های مختلف علوم انسانی است. در این عرصه، شناخت قرآن در قالبی روش مند نیز توجه بسیاری از اندیشوران را به خود جلب کرده است. زبان شناسی، نشانه شناسی، کاربردشناسی و معناشناسی از جمله دانش هایی است که امروزه در فهم نظام مند قرآن تأثیر بسزایی دارد و افق های جدیدی را در مطالعات دینی گشوده است. اما این تحقیق برآن است تا روش دیگری را که به نوعی تلفیق دانش های پیش گفته است در حوزة مطالعات قرآنی وارد کند و به چگونگی کاربست آن در حوزة مربوط بپردازد. این روش، که تحلیل گفتمانی یا گفتمان کاوی نام دارد، در واقع از نتیجة مطالعة زبان توسط محققان رشته های گوناگون ـ اعم از فیلسوفان، روان شناسان، زبان شناسان، و مردم شناسان ـ پدید آمده است. در این مقاله، برای دستیابی به چگونگی کاربست گفتمان کاوی در شناخت آیات قرآن، ابتدا مفهوم گفتمان در کانون بررسی قرار می گیرد، سپس به تبیین پیشینه و مراحل مختلف تحلیل گفتمانی پرداخته می شود.

هدف از پژوهش حاضر بررسی وضعیت استنادهای مقاله های فصلنامة معرفت فلسفی است. روش تحقیق در این پژوهش تحلیل استنادی است و برای تجزیه و تحلیل داده ها از نرم افزار اِکسل استفاده شده است. از 177 مقالة بررسی شده 174 مقاله تألیفی و 3 مقاله ترجمه ای بوده و 135 مقاله به صورت فردی، 41 مقاله با دو مؤلف و 1 مقاله با سه مؤلف بوده است. مجموع استنادهای 30 شمارة این نشریه 3846 استناد و میانگین آن برای هر مقاله 21 استناد بوده است. طبق یافته های پژوهش، در بین منابع اطلاعاتی، کتاب ها با 3432 (23/89٪) استناد بیش از سایر منابع مورد استناد قرار گرفته و منابع با زبان عربی با 1827 (50/47٪) استناد بالاتر از منابع فارسی و لاتین بوده است. در بین نویسندگان، به آثار ملّاصدرا، ابن سینا، آیت الله مصباح، علّامه طباطبائی و شهید مطهّری بیشترین استناد صورت گرفته است. همچنین کتاب های الشفاء، اسفار، مجموعه آثار شهید مطهّری، الاشارات و التنبیهات و مجموعه مصنفات شیخ اشراق پراستنادترین ها در میان کتاب های مورد استفاده بوده است.

هدف این مقاله، شناسایی مفهوم و ماهیت پژوهش کمی و کیفی، درعرصة تحقیقات علوم انسانی، اجتماعی و طبیعی می باشد. در این مقاله ضمن پاسخ به تقابل ها، راه حل گریز از این تقابل معرفت شناسانة فرسایشی در عرصة علوم انسانی و طبیعی بیان شده است و مشخص می شود نظریه، پارادایم ها، راهبردها و روش شناسی در پژوهش کیفی درهم تنیده شده اند و بر این فرض استوار است که رفتار انسان می تواند بر مبنای واقعیت اجتماعی و به کمک روش شناسی هایی که از منطق قیاسی و کل گرای علوم طبیعی پیروی می کنند، مورد مطالعه قرار گیرد؛ اما در تحقیق کیفی، ماهیت های مبادی علوم و مفروضات آنها، دچار تغییروتحول می شوند، همچنین در هزارة سوم تحقیق کیفی گرایانه برعکس پژوهش کمی گرایانه در علوم انسانی و طبیعی، یک اقتضای اجتماعی و فرهنگی محسوب می شود که حاکی از تقابل این دو رویکرد است و برای رفع این تقابل معرفت شناسانه، دیدگاه سوم یعنی: رویکرد معرفت شناسی تلفیقی پیشنهاد می شود که منبعث از تفکرات دین مبین اسلام است که دو رویکرد معرفت شناسی کمی گرا و کیفی گرا در عرصة علوم انسانی و طبیعی را به شکل مکمّل،برهم افزایانه و تلفیقی به کار می گیرد.

امروزه دامنه مباحث فلسفه اخلاق بسیار گسترده شده است. گاهی این گستردگی ممکن است سبب تشتت و ابهام درشناخت مباحث مربوط به اخلاق گردد. از این رو، این نوشتار در پی آن است تا در یک جمع‌بندی کلی، به رئوس مباحث، دیدگاه‌ها و مکاتب مهم در حوزه اخلاق‌پژوهی بپردازد که می‌تواند زمینه رسیدن به چشم‌انداز کلی در مباحث مطرح در اخلاق‌پژوهی را فراهم کند. بر این اساس، نوشتار حاضر در صدد آن است تا برای رسیدن به این منظر کلی، آن را درپنج بخش مطرح سازد. این پنج بخش عبارتند از: «اقسام کلی پژوهش در حوزه اخلاق»، «اخلاق به مثابه»، «تقسیمات کلی در اخلاق»، «اصطلاحات اولیه» و «دیدگاه‌ها و مکاتب فلسفی». لازم به ذکراست که تقسیم‌بندی‌های کلی و فروعات آنها، به طور عمده با توجه به جریان محقق و موجود اخلاق‌پژوهی مطرح شده است.

«گفتمان‌کاوی» به مثابه یک روش تحقیق در علوم انسانی در صدد بازگوکردن‌ و نشان‌‌دادن‌ معانی‌ نهفته‌ در متن‌ است. در این روش، محقق برآن‌ است که رابطه بین مؤلف، متن و خواننده را نشان دهد. با مطالعه زبان، عوامل متعددی در شکل‌گیری پیام کلام موثرند: برخی از این عوامل درون‌متنی و برخی دیگر برون‌متنی است. این روش، بر عوامل برون‌متنی تأکید ویژه دارد. مؤلفه‌های اصلی گفتمان‌کاوی عبارت‌اند از: تحلیل زبانی متن، بررسی انسجام متن، بررسی بافت متن، بررسی روابط بینامتنی، معنای مرکزی متن، و نگاه به کارکرد متن. گفتمان، معنا یا دال مرکزی نهفته در متن، و گفتمان‌کاوی، مبتنی بر توجه هماهنگ به همه عوامل شکل دهنده پیام است. در این مقاله، به تبیین کاربردی روش گفتمان‌کاوی و کاربست آن در متون روایی پرداخته شده است

از قرن هفده مناظره شدیدی در این‌باره صورت گرفته که مطالعه جامعه انسانی با شیوه‌های علوم طبیعی و با استفاده از روش اثبات‌گرایانه درست نیست. از دیدگاه ویکو، ویژگی اصلی جامعه آن است که نظام معانی آن به گونه‌ای جمعی ایجاد گردیده است. وی روش تفسیری را در مقابل روش‌های علوم طبیعی ارائه می‌کرد. از دیگر پیشگامان رویکرد تفسیری، دیلتای است. به نظر او، اموری مانند ذهن، طبیعت و فرهنگ اموری ذاتاً متفاوت هستند. در حالی که اثبات‌گرایی می‌کوشد تا به کنترل فنی بر پدیده‌ها دست یابد، دیدگاه تفسیری علاقه‌مند به درک این است که چگونه کنش‌ها به طور متقابل معنی‌دار می‌گردند. در دورة کنونی روش‌های تحقیق کیفی در رشته‌های علوم اجتماعی به صورت فزاینده‌ای مورد استفاده قرار می‌گیرد. سابقه تحقیقات کیفی به کار مکتب شیکاگو در دهه 1920 و 1930 باز می‌گردد. تحقیق کیفی به تولید یافته‌هایی می‌پردازد که از طریق روش‌های آماری یا سایر روش‌های کمّی قابل دسترسی نیست. محققان کیفی علاقه‌مند به مسئله معنا هستند. اینگونه تحقیق مبتنی بر رویکرد تفسیری است؛ اینکه افراد چگونه به زندگی، تجربیات و ساختارهای جهان اجتماعی معنا می‌دهند. تحقیق کیفی مستلزم کار میدانی است. از این‌رو، محقق مستقیماً با افراد مورد بررسی ارتباط برقرار کرده و عملاً در محیط حضور می‌یابد تا در محیط طبیعی به مشاهده و ثبت رفتار بپردازد.

دستیابی به علوم انسانی اسلامی در مهندسی تمدن اسلامی از جایگاه ویژه ای برخوردار است. تحلیل «اسلامیت»ِ علوم انسانی با رویکردهای مختلفی قابل پی گیری است. رویکرد این مقاله، تحلیل بر اساس «منطق و متدلوژی علمی» است. برخلاف دیدگاه های رایج در فلسفة موجود، که نقش آفرینی دین را تنها در مرحلة گردآوری، آن هم به صورت ضعیف و غیرقاعده مند مطرح می کنند، این مقاله در پی اثبات این معناست که دین در مرحلة تولید و آزمون نظریه نیز تأثیرگذار است. دین در مرحلة تولید نظریه، هم از طریق تأثیرگذاری بر مبانی علوم و هم از راه ارائة اصول موضوعة برگرفته از متون دینی، بر شکل گیری علوم انسانی اسلامی تأثیر می نهد. در مرحلة آزمون هم، صرف تجربه پذیری و کارآمدی ملاک صحت یک نظریه نیست، بلکه کارآمدی در جهت ملاک صحت یک نظریه است. ازاین رو، علوم انسانی اسلامی می بایست بستر رشد و تقرب به ساحت ربوبی را فراهم سازند.

علوم انسانی مدرن یا جدید از زمان تکوین خود، در تاریخ جدید اروپا درقالب الگوهایی فرانظری پی گیری شده اند که این الگوها با توجه به نقد الگوی متافیزیکی فلسفی و دینی در مورد هستی، انسان و اجتماع، امکان های وجود هستی متعالی در مورد انسان و اجتماع و همچنین راه های شناخت آن از قبیل عقل یا وحی را مورد تشکیک قرار داده اند. این الگوهای فرانظری علوم انسانی جدید از طبیعت گرایی پوزیتیویستی تا ضدطبیعت گرایی هرمنوتیک و پست مدرن را شامل می شود که با وجود تفاوت های اساسی با همدیگر در مواضع فرانظری، در زمینه تقابل با نگرش متافیزیکی یا متعالی در ساحت نظری و عملی با همدیگر وحدت نظر دارند. به نظر می رسد که همین موضع تشکیک امکان وجود حقیقت متعالی در مورد هستی، انسان و اجتماع است که الگوهای علوم انسانی مدرن را در رویارویی با مسئله ارزش های اخلاقی جهان شمول که فرض وجود حقیقت متعالی شرط امکان عینیت، عمومیت و ضرورت آنها است، با چالش مواجه می سازد.