جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

علم و اراده الهی از دیدگاه ابن سینا، شیخ اشراق و ملاصدرا یکی از مهمترین مباحث فلسفی و کلامی بحث درباره صفات خداوند است . بی تردید شناخت خداوند بدون شناخت صفات او غیر ممکن خواهد بود. در بین صفات دو صفت علم و اراده بیشتر مورد توجه اندیشمندان مسلمان قرار گرفته است از آنجا که دو صفت علم و اراده همواره مورد بحث و معرکه آراء فیلسوفان بوده است نگارنده در این تحقیق بر آن است که نظریه های سه فیلسوف مسلمان را در این خصوص مورد بررسی قرار داده ام . بررسی دیدگاه ابن سینا ، شیخ اشراق و ملاصدرا به عنوان سه چهره برخسته سه مکتب فلسفی می تواند به تبیین سیر تاریخی نظریه اندیشمندان اسلامی کمک شایانی نماید. این تحقیق در چهار فصل جمع آوری گردیده که سه فصل اول مبحث علم را از دیدگاه این سه فیلسوف مورد بررسی قرار داده و در فصل چهارم مبحث اراده را و نسبت اراده به علم را تبیین نموده ایم . در هر فصل بخش اول را به مباحث کلیات مورد نیاز آن فصل به عنوان مبدأ ورود به بحث آورده ایم و سپس نظریات شخصیت مطرح شده و در پایان هر فصل اشکالات وارده بر آن نظریه را مورد نقد و بررسی قرار داده ایم. در این تحقیق ما به اندازه وسع و توان حقیرمان سعی نمودیم که اختلاف نظریه های ابن سینا، اشراق و ملاصدرا پیرامون علم و اراده الهی بیان کنیم.

عشق به عنوان یک موهبت الهی در نهاد همه موجودات عالم به ودیعه نهاده شده است تا از این طریق به کمال وجودی خویش برسند. از آنجایی که کاملترین نمود عشق در وجود انسان است، لذا از طریق این گوهر وجودی، می تواند نفس خود را بشناسد و وجودش را تکامل بخشد و به معرفت حق نائل شود. بنابراین اصل وجود عشق بنا به حکمت الهی در وجود انسان نهاده شده و به فعلیت رساندن و پروراندن این گوهر وجودی در حوزه اختیار انسان است، هرچند لطف و عنایت حق را در این حوزه نباید نادیده گرفت. از دیدگاه احمد غزالی و ملاصدرا عشق یکی از مهمترین عوامل تکامل وجودی انسان است. عشق از نظر این دو دانشمند اقسام متفاوتی دارد که در یک تقسیم کلی به مجازی و حقیقی تقسیم می شود. عشق حقیقی منحصراً متعلق آن خداوند است، اما عشق مجازی هرگونه تعلق جز خداوند را شامل می شود. عشق مشتمل بر آثار و فوایدی است از جمله اینکه عامل اصلی عبور انسان از کثرت به وحدت است، لذا هموم مختلف عاشق را در یک هم منحصر ساخته و در اثر دل کندن از علایق مختلف، دل کندن او را از معشوق مجازی و توجهش را به معشوق حقیقی آسان می گرداند. آثار و فواید عشق در بالاترین مرتبه خود در عشق حقیقی وجود دارد و مرتبه ضعیف آن در عشق مجازی دیده می شود. بر این اساس انسان در عشق مجازی با اثرات و لوازم عشق حقیقی آشنا شده و می تواند از طریق اینگونه عشق ها - البته با حفظ شرایط آن- به عشق حقیقی برسد. بنابراین عشق مجازی قنطره عشق حقیقی است. مطلب دیگر واکنش منفی نسبت به رابطه عشق های مجازی و حقیقی است که در جامعه کنونی وجود دارد و عمدتاً ناشی از خلط شدن انواع عشق مجازی اعم از مجازی نفسانی و حیوانی و آثار حاصله از آنها است.

رساله حاضر در نه بخش تنظیم گردیده است ، که به بحث عقول طولی که یکی از مهمترین مباحث مطرح در فلسفه اسلامی است پرداخته شده است ، همچنین جایگاه این نظریه و ارکان اساسی تشکیل دهندة آن در فلسفه اسلامی مورد بررسی قرار گرفته است. مسأله عقول طولی جایگاه خاصی در فلسفه اسلامی دارد . این نظریه با مسائلی از قبیل ؛ نقش عقول در صدور کثرت از وحدت ، نقش عقول (عقل فعال ) در وحی و تبیین حکمت نبوی ونقش عقول طولی در فرایند معرفت ، که از زمره پیچیده ترین مسائل فلسفه و یکی از دغدغه های فکری نگارنده بوده ، ارتباط می یابد. هدف اصلی این رساله این است که این مساله را به صورتی مستقل و جامع مورد بررسی قرار دهد و جایگاه عقول طولی را از دیدگاه فلاسفه اسلامی (ابن سینا و ملاصدرا) بیان نماید و در ادامه به تبیین معضلاتی که نظریة عقول طولی موفق به حل آن شده است بپردازد. در فصل اول و دوم پایان نامه به مباحثی همچون تعریف لغوی و اصطلاحی عقل از دیدگاه های مخلتف و اثبات عقول پرداخته می شود . در سومین فصل به بیان ویژگی های صادر اول و مسائل مربوط به آن پرداخته شده است . فصل چهارم بیان کیفیت صدور کثرات از واحد ونقش عقول در این میان را عهده دار می باشد و در فصل پنجم به تعداد عقول اشاره می گردد در فصل هفتم آخرین عقل از عقول طولی و وظایف آن مورد بررسی قرار می گیرد . در فصل هشتم ارتباط نظریه عقول طولی با فرشته شناسی دینی تبین می گردد. در مجموع نتایج این پژوهش حاکی از آن است که عقول با وجود اینکه دارای بساطت بالذات می باشند دارای کثرتی بالعرض می باشند . همچنین عقول طولی در حکمت نبوی (وحی) ، معرفت و … دارای تاثیرند و از دیدگاه این دو فیلسوف عقول طولی همان ملائک مقرب الهی اند.

در این اثر، مولف سعی کرده است تا عمدتا به آراء ابن سینا بر پایه دو کتاب «التعلیقات و المباحثات» و «التحصیل» بهمنیار بن مرزبان در حوزه شناخت شناسی توجه شود. برخی مباحث این کتاب گواه بر این سخن است که جایگاه ادراک و شناخت در اندیشه ابن سینا، آیا می توانیم بدون تخیّل، تعقّل کنیم، عقل جز ادراک عقلی چیز دیگری نیست، علم به شیئ از طریق اسباب آن، کلی است، جز ماده پیز دیگری مانع تعقل نیست. دکتر دینانی در مقدمه کتاب به رد قاطع نو افلاطونی بودن ابن سینا پرداخته است. در نهایت وی در این کتاب به عنوان مجدد حکمت خسروانی عمل کرده و قاطعانه بر حکمت خسروانی ایران باستان تاکید دارند -

در پایان نامه حاضر عقل و وحی و رابطه آن دو در شش فصل با این مباحث بررسی شده است: فصل اول، اصطلاح شناسی عقل و وحی؛ فصل دوم، عقل از دیدگاه ابن سینا و علامه طباطبایی؛ فصل سوم، وحی از دیدگاه ابن سینا و علامه طباطبایی؛ فصل چهارم، عقل و وحی از دیدگاه کلام جدید؛ فصل پنجم، رابطه عقل و وحی از دیدگاه آن دو حکیم؛ فصل ششم، بررسی و مقایسه آرای علامه طباطبایی و ابن سینا و فارابی.