جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

پژوهش بر روی صدق و کذب‌پذیری و معناداری استعاره‌ها، که امروزه به پژوهشی کانونی در حوزه‌ی معناشناسی تبدیل شده است، از پرسش‌های جدی در قلمرو مطالعات ادبی به حساب می‌آید. این مسئله، از اصلی‌ترین و بنیادی‌ترین مسائل در گفتمان سنتی شعر و ادبیات نیز به شمار می‌آید و متفکرین اولیه‌ی مسلمان نیز، هم در گفتمان بلاغی و هم در گفتمان‌های دینی و سیاسی- اجتماعی از آن سخن گفته‌اند. از این رو، با توجه به اینکه دیدگاه‌های حکمای مسلمان در این باره‌، به رغم ظرفیت‌هایی که در آن وجود دارد، هنوز به شیوه‌ای تحلیلی، بررسی نشده است، این رساله را به بررسی نسبت استعاره‌ با صدق و معنا، در اندیشه‌ی متفکرین اولیه‌ی مسلمان، دریک بازه‌ی تاریخی خاص که از فارابی(257-338ه) آغاز می‌شود و پس از گذر از ابن سینا(359-417ه) و غزّالی(450-505ه) به ابن رشد(520-595ه) می‌رسد، اختصاص داده‌ایم. در این پژوهش، با توصیف نظریه‌ی صدق مورد پذیرش ارسطوییان مسلمان و در چهارچوب آرا و اندیشه‌هایی که بیشترین تأثیر را بر شکل‌گیری تئوری کلی متفکرین مسلمان درباره‌ی اعتبار منطقی و معناداری استعاره داشته است، به تحلیل دیدگاه هر یک از این شخصیت‌ها نسبت به مسئله‌ی مورد بحث پرداخته شده است. بررسی‌های انجام شده، نشان می‌دهد که فارابی سعی می‌کند با توصیف شعر به عنوان یک فن قیاسی، از اعتبار منطقی و معناداری جملات شعری و استعاره‌ها دفاع کند، در همان حال که کذب خاص گزاره‌های شعری و استعاری را که به ماهیت محاکی و تخییلی آنها بازمی‌گردد، می‌پذیرد. ابن سینا نیز، تحت تأثیر قرائت‌های نوافلاطونی از آثار ارسطو، که فن شعر و فن خطابه را در کنار دیگر رساله‌های منطقی ارسطو به عنوان دو صناعت منطقی مبتنی بر قیاس معرفی می‌کرد، در تلاش است تا با تبیین رابطه‌ی اقاویل مجازی و شعری با منطق، معناداری آنها را اثبات کند، با این تفاوت که در همین حال، سعی می‌کند با متمایز کردن قلمرو تصدیق و تخییل، امکان صدق گزاره‌های مجازی و استعاری را نیز فراهم سازد. این در حالیست که تحلیل اندیشه‌های غزالی و ابن رشد روشن می‌سازد که دغدغه‌ی ایشان نسبت به محتوای متن مقدس، سبب شده است که علاوه بر اثبات اعتبار منطقی و معناداری گزاره‌های مجازی و استعاری، همواره به دنبال تبیین نسبت اقاویل مجازی متن مقدس با حقیقت و واقعیت و نشان دادن جایگاه شناخت‌شناسانه و معرفت‌شناسانه‌ی گونه‌ی مجازی زبان باشند. بر این اساس می‌توان نتیجه گرفت که ارزش و اهمیت اولیه‌ی استعاره‌ها در نگاه فارابی و ابن سینا که از منظر شعر به گفتمان مجازی زبان می‌نگرند، ارزش کاربردی و انگیزشی این گزاره‌هاست که به اعتبار منطقی آنها وابسته است و ارزش معرفتی گزاره‌های استعاری که به نسبت آنها با واقعیت وابسته است، ارزشی ثانویه و در درجه‌ی دوم اهمیت است. این نسبت در اندیشه‌های غزالی و ابن رشد، که رویکردی خطابی به زبان مجازی دارند، برعکس می‌شود.

چکیده ندارد.

چکیدهملاصدرا حکیمی بلند آوازه و موسس حکمتی جامعِ مکاتب پیش از خود و همساز با معارف وحیانی اسلام است. حکمت ایشان مباحث گسترده خدا شناسی، هستی شناختی، انسان شناختی را با عمق و دقت بسیار مورد بررسی قرار داده است و از رهگذر تلاش ها و تحقیقات و تبعیت کامل از دستورات دین، به کشف و اثبات معارف بلندی دست پیدا کرد.بخشی از مباحث ایشان به بررسی حقیقت علم حصولی، احکام و احوال آن اختصاص یافته است. او در سخنان خود در تحلیل این موضوع، که مبتنی بر هستی شناختی خاص خود او است، به نظرات بدیعی دست یافته است. رساله مذکور در چهار فصل سامان یافته است. در فصل اول و دوم، مقدمات و کلیاتی که مرتبط با موضوع رساله است ذکر شده و همچنین در فصل سوم، مبانی علم حصولی در مجردات در ضمن چند اصل ارائه شده و نتایج مترتب بر این اصول که مرتبط با موضوع بحث است بیان شده و درآخرین فصل، بنابر نظریه وجودات طولی ماهیت و تطابق عوالم، به تحلیل حقیقت علم حصولی پرداخته ایم و بنابر این تحلیل، نشان داده شده که علم حصولی در مجردات و همچنین تبیین علم پیشین باری تعالی به مخلوقات قبل از آفرینش از طریق علم حصولی قابل تصویر است.کلید واژه: علم حصولی، علم حضوری، تطابق عوالم، وجودات طولی،اتحاد عالم و معلوم

ابن سینا و غزالی تأثیرات بسزایی در شکل گیری تفکّر و اندیشه‌ی اسلامی در مسئله رابطه‌ی عقل و دین داشته‌اند. ابن سینا به طور مستقیم وارد مبحث ارتباط بین عقل و دین نشده و لذا لازم است برای یافتن اندیشه‌ی وی در این زمینه توجیه‌های عقلانی را که وی برای اصول دین ارائه نموده بررسی کنیم. همچنین گرچه غزالی در برخی از آثار خود از رابطه‌ی بین عقل ودین سخن گفته اما برای انجام مقایسه‌ی بهتر، در این پایان‌نامه ابتدا نظرات وی در مورد اصول دین آورده شده و سپس برخی از نظرات وی در مورد معقولیت گزاره‌های دینی بیان شده است. ابن سینا با این که سعی در عقلانی کردن گزاره‌های اساسی دین داشته امّا به ناتوانی عقل در تبیین برخی از اصول دین اعتراف می‌کند. وی این ناتوانی را به علت وجود نقص در قوه‌ی عاقله‌ی انسان نمی‌داند بلکه آن را به واسطه‌ی اشتغال انسان به اموری می‌داند که مانع رسیدن انسان به مراتب عالیه‌ی کمال هستند. غزالی نیز با وجود این که معتقد است عقل توانایی فهم برخی از مسائل دین را ندارد اما نقش عقل را در دریافت حقایق دینی می‌پذیرد و از عقل به عنوان حاکمی که هرگز معزول نمی‌شود یاد می-کند. بنابرین می‌توان تشابه دیدگاه آن‌ها رادر اعتراف به ناتوانی عقل در فهم برخی از مسائل دینی دانست. اختلاف دیدگاه این دو در نوع نگاهی‌ست که به این ناتوانی داشته‌اند. ابن سینا معتقد است اگر عقل از موانع مادی عبور کند و به مراتب عالیه برسد می‌تواند با وحی که جلوه ای‌ازمراتب اصلی هستی است رابطه عینی داشته باشد اما غزالی بر عکس ابن سینا معتقد است حتی اگر عقل بتواند به مراتب عالیه تعقل برسد باز هم از فهم حقیقت همه‌ی مسائل دین عاجز است.کلید واژه:عقل، دین، عقل عملی، عقل نظری، ابن سینا، غزالی

تحقیق حاضر به تبیین مبانی ارزش شناسی و انسان شناسی تربیت اخلاقی آکوئیناس و نقد آن از منظر ابن سینامی پردازد. در این تحقیق سه سوال اساسی مطرح شده است که عبارتند از: 1- بر اساس دیدگاهآکوئیناس، چه اهداف، اصول و روشها یی را برای تربیت اخلاقی می توان استنباط کرد؟ 2- دیدگاه تربیت اخلاقی آکوئیناس بر چه مبانی ارزش شناسی و انسان شناسی مبتنی است؟ 3- از منظر ابن سینا چه نقدهایی بر مبانی ارزش شناسی، انسان شناسی و دیدگاه تربیت اخلاقیآکوئیناس می توان وارد دانست؟ در پاسخ به سوال اول به این نتیجه رسیدیم که اهداف تربیت اخلاقی از نظر آکوئیناس، پرورش فضایل و از بین بردن رذایل، پرورش تفکر و تعقل اخلاقی، یافتن حقایق اخلاقی و انضباط و تأدیب نفس است. شش اصل اساسی با روش های مربوط مورد نظر آکوئیناس عبارتند از: اصل رعایت قوانین اخلاق الهی با روش های تفکر و تأمل و الهام، اصل محبت با روش های مهر و قهر و احسان، اصل رهایی از وسوسه ها با روش های ذکر، توجه به امور نیک و فراغت از غم های برون، اصل کمال با روش عمل به فرائض دینی، اصل اجتماعی شدن با روش های یادگیری مها رت ها و یادگیری نقش های اجتماعی و اصل اعتدال باروش های میانه روی در سخنگویی و عادت دادن به فضائل اخلاقی. در پاسخ به سوال دوم فضایل چهارگانه از جمله: مصلحت و دوراندیشی، نقش خرد در کنترل امیال انسان، پایداری خرد در برابر احساساتی از قبیل ترس و خشم و حاکم بودن خرد در ارتباطات انسانی و قائل به ارزش های واقع گرا و هچنین فضایلی مانند: ایمان، رجاء و احسان بیان شده است. در پاسخ به سوال سوم نقدهایی مطرح شده است، از جمله: 1- به فضیلت عدالت در وجود انسان توجه سطحی و گذرا دارد. 2- به مراتب متعدد سعادت و شقاوت انسان کمتر توجه کرده است. 3- آکوئیناس فرشتگان را به دو دسته خوب و بد تقسیم کرده است. 4- آکوئیناس منکر دستیابی انسان از راه مکاشفه ذهنی است. 5- معتقد است که انسان به تنهایی نمی تواند؛ فضایلی مانند: ایمان، رجاء و احسان را کسب کند و همچنین وجود فطرت پاک را در انسان رد کرده است.

در آثار ابن سینا هیچ مبحث مستقلی تحت عنوان انسان شناسی وجود ندارد اما شناخت زوایای گوناگون وجود انسان، نزد او از جایگاه ویژه ای برخوردار است و در اکثر آثارش نمود یافته و مباحث فراوان و فصول و بخش‌های مختلفی را به این مسئله اختصاص داده است. در نظام فلسفی او انسان موجودی حادث است که هم نفس مجرد و هم بدن مادی او با افاضه‌ عقل فعال ایجاد می‌شوند. نفس از همان ابتدا از حیث ذات، مجرد و هم افق با عقول مفارق است اما از حیث فعل مادی و نیازمند ابزارهای جسمانیست. رابطه‌ نفس و بدن رابطه ای بی بدیل است: نفس مدبر بدن و فاعل اصلی همه‌ افعال انسان است و بدن، ابزار منحصر به فرد فعل نفس در حیات دنیوی و واسطه‌ فعلیت یافتن قوا و توانمندی‌های آن است. مطابق اکثر آثار ابن سینا، انسان حیات متقدم بر حیات دنیوی ندارد و ازلی نیست اما نفس مجردش، ابدی است و بر خلاف بدن که با مرگ از بین می‌رود نفس فنا نمی‌پذیرد و جاودانه است. ارتباط انسان با موجودات دیگر- اعم از موجودات مافوق، هم عرض و مادون او- نقش مهمی در حیات دنیوی و اخروی او دارد و در سایه همین ارتباط پای واجب‌الوجود به عنوان علت موجده انسان؛ و عقول و افلاک به عنوان واسطه های فیض؛ و زندگی اجتماعی انسان که بیانگر ارتباط انسان با همنوعانش است به مبحث ما باز می‌شود. در این پژوهش سعی بر آن داشته‌ایم تا با بررسی آثار مختلف فلسفی، طبی و عرفانی ابن سینا زوایای مختلف انسان را مورد بررسی قرار دهیم تا به انسان شناسی از منظر او نائل شویم. این بررسی به سه مقطع مختلف حیات پیشین و مقدم بر حیات دنیوی (مطابق برخی از آثار ابن سینا)، حیات دنیوی و حیات اخروی می‌پردازد و تأثیر و تأثر میان انسان با سه دسته از موجودات را بررسی می‌کند: موجودات برتر از انسان یعنی واجب‌الوجود، عقول، افلاک و کواکب؛ موجودات هم عرض انسان یعنی انسان‌های دیگر و موجودات مادون انسان یعنی اجسام و موجودات مادی دنیوی اعم از حیوانات، نباتات و جمادات.

زهد به معنای بی رغبتی و بی میلی به دنیا از مفاهیم کاربردی است، که در نظام اخلاق اسلامی جایگاهی ویژه دارد. در این پژوهش به بررسی زهد، از منظر اخلاق اسلامی با تاکید بر آرای ابن سینا پرداخته شده است. از این رو، هدف از نگارش این تحقیق آن است که از منظر آیات قرآن و روایات، ثمرات مثبت و سازنده ی زهد را بررسی کرده، تا عوامل روی آوردن عملی انسان به این فضیلت اخلاقی فراهم آید. این پژوهش به صورت تحلیلی _توصیفی و جمع آوری اطلاعات با روش کتابخانه ای تدوین یافته است. اهمّ نتایج کسب شده از این تحقیق، آشنایی با هدف آفرینش انسان ها، که همان رسیدن به کمال یا قرب الهی است می باشد. زهد، با بعضی از مفاهیم اسلامی رابطه تنگاتنگی دارد. همچنین دارای آفاتی است که به واسطه ی آن ها نمی توان به زهد واقعی دست یافت.

چکیده:حکایت های عرفانی ابن سینا و شیخ اشراق حاصل نگرش عرفانی و نحوه ی سیر و سلوک نفس درعوالم هستی است که سالک برای سپری کردن و از سر گذراندن مراحل و منازل سیرو سلوک ناچار از کمک گرفتن از پیر و مرشد از خطرات راه آگاه است و به آن علم دارد وهمواره دستگیر و کمکی برای سالک در وادی سیرو سلوک به شمار می رود.سالک پس از طی کردن مراحل سلوک یکی پس ازدیگری حالات مختلف را تجربه می‌کند واحوال و مقامات بر او عارض می شود تا درنهایت به سر منزل مقصود می‌رسد که مرحله ی آخر در رسالهالطیر ابن سینا و نیز از نظر شیخ اشراق مرتبه ی فنا است که عارف جز معشوق چیزی دیگر در پس دیدگان خود نمی بیند و در حقیقت هر آن چه می بیند، به چشم دلمی بیند، نه به چشم سر و مشرق او مشرق جان می‌شود، نه مشرق جهان،پس سراسرمعشوق می بیند که این بیانگرنوعی وحدت وجود نیز می‌باشد. حکایت‌های عرفانی ابن سینا و شیخ اشراق بیانگر نوعی از سیر و سلوک است که در قالب حکایت‌های تمثیلی و عرفانی ظهور پیدا کرده است. ابن سینا در حکایت های عرفانی خود از منابع اسلامی ، قرآنی و حدیثی بهره برده و با این که فیلسوفی مشّائی بوده به حکمت اشراق نظر داشته،که این امر در رساله های عرفانی او از جمله سلامان وابسال،حیّ بن یقظان، رسالهالطیر و رساله فی العشق او به چشم می خورد، شیخ اشراق نیز در حکایت های عرفانی خود از منابع گوناگون یونانی ،هرمسی ،منابع قرآنی و حدیثی وحکمت ایران باستان الهام گرفته است ؛ وی دارای رسالات متعددی در عرفان است ؛از جمله رساله الطیر،روزی با جماعت صوفیان،که رساله الطیر شیخ اشراقترجمه ی رسالهالطیر ابن سینا است.از دیگرر ساله های عرفانی او فی حاله الطفولیه، عقل سرخ،رساله ی فی حقیقهالعشق وآواز پرجبرئیل است ؛ علاوه بر این شیخ اشراق صاحب آثار متعددی در زمینه ی دین و عرفان است. در و اقع می توان گفت که این دو شخصیت هر دو عارف و حکیم متأّلّه اند و با وجوددیدگاه های فلسفی خاص خود دیدگاهی ذوقی و اشراقی نسبت به هستی، حق و معرفت النفس دارندو مشرقشان مشرق جان است و نه مشرق جهان که نقطه ی تلاقی حکمت این عارف حکمت مشرقیه است و همین امر باعث نزدیک شدن دیدگاه دو حکیم مشّائی و اشراقی به یکدیگر شده است؛ نا گفته نماند هر دو عارف، مباحث عرفانی را در غالب حکایت های عرفانی خود مطرح کرده اند و شیخ اشراق در خلق آثار خود از رساله های ابن سینا از جمله رسالهالطیر، بهره برده است ؛هم چنین ابن سینا جهان را به طور عقلی و استدلالی تفسیر می کند؛شیخ اشراق نیزازجهان وسلسله مراتب آن تفسیری اشراقی و شهودی ارائه می کند و علّت العلل را نورالانوار می نامد؛این در حالی است که حکمت ابن سینا، حکمتی بحثی است و حکمت شیخ اشراق ،حکمتی ،بحثی - شهودی است. این پایان نامه به روش توصیفی – تطبیقی به بررسی نکات مشترک و متفاوت حکایات عرفانی ابن سینا و شیخ اشراق می پردازد.کلید واژه ها: سیروسلوک ، نفس، سلامان و ابسال ، مشرق جان، رسالهالطیر، تجربه،سالک

بحث از رابطه ی عقل و دین و جایگاه عقل در شناخت دین و قلمرو آن در دستیابی بشر به سعادت از صدر اسلام تاکنون مورد مناقشه اندیشمندان بوده و آراء مختلف و بعضاً متضادی در این باره به وجود آمده است . در این میان دیدگاه شیخ الرئیس ابن سینا و ابوحامد غزالی دارای تفاوت های قابل ملاحظه ای می باشد .ابن سینا از آنجا که به عقول عشره ی طولی و رسیدن فیض از خداوند به وسیله ی این عقول معتقد می باشد و جایگاه ویژه ای برای عقل فعال در رساندن این فیض به عالم طبیعت قائل است ، می کوشد تا تبیینی عقلانی از وحی و دین به دست دهد . اما غزالی که عقل بشری را محدود و اسیر هواهای نفسانی می داند ، نمی تواند جایگاهی برای عقل در شناخت عمیق دین و رساندن انسان به سعادت ابدی در نظر بگیرد . بنابراین ابن سینا هم دین را منشأ تأسیس احکام و دستیابی بشر به سعادت می داند و هم عقل را تنها راه شناخت آن قلمداد می کند و در نتیجه عقل و دین را هم رتبه هم می داند اما غزالی با همه ی تمجیدهایی که از عقلمی کند، شرع را بر عقل مقدم دانسته و در موارد تعارض میان عقل و دین ، دین را مقدم می شمارد و راه رسیدن به سعادت را از آن دین می داند .

سقراط بر این باور بود که میان معرفت و فعل اخلاقی، هیچ شکافی وجود ندارد؛ چراکه معرفت انسان، موجب تحقق فعل می شود. ارسطو ضمن انتقاد از این نگرة سقراط، علت شکاف میان معرفت و فعل اخلاقی را ضعف اراده می دانست. ابن سینا نیز برخلاف سقراط، معرفت را شرط کافی فعل در نظر نمی گرفت؛ اما برخلاف ارسطو، تأثیر میل بر اراده را هم علت شکاف میان معرفت و فعل اخلاقی نمی دانست؛ بلکه از نظر او، ارادة ناشی از معرفت عقلانی، موجب تحقق فعل اخلاقی می شود. وی در تبیین مسئله شکاف میان معرفت و فعل اخلاقی، چندین علت درونی و بیرونی را برمی شمرد که مانع از تحقق معرفت عقلانی در انسان می شوند. بنابراین اگر معرفت بر پایه سستی نظیر وهم و خیال ابتنا داشته باشد و از جنس عقل نباشد، فعل تحقق نمی یابد و اگر هم تحقق یابد، غیراخلاقی است. علاوه بر این، ابن سینا با تفسیر عقلی از آیات و روایات، بر گفته های خویش شاهد می آورد و درنهایت معتقد می شود که عواملی نظیر عبادت حقیقی، حاکمیت عقل بر سایر قوا و تحقق معرفت یقینی، موجب رفع شکاف میان معرفت و فعل اخلاقی می شوند.