جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

اکثرا قائلند به اینکه اهل مکتب تفكيك به انگيزه اثبات ناتواني عقل فلسفي ،در واقع به راهي كشانده شده اند كه مي توان آن را صورت ديگري از فلسفه ورزي دانست. سخن اين جريان فكري، رد يا قبول يك نوع فلسفه است در قبال فلسفه هاي ديگر، نه اين كه سخن از نظام معرفتي ديني در برابر نظام هاي معرفتي بشري باشد.

در روزهای پایانی آذرماه 96، مصطفی ملکیان برای سخنرانی در جلسه نقد و بررسی کتاب "سرشت شر" عازم مشهد شد. ملکیان مطابق رسم دیرینش این بار نیز به دیدار آیت الله سیدان رفت. در این بین سردبیر خبرگزاری رضوی نیز که در جلسه حضور داشته، البته از "زاویه دید خود [طرفداری از تفکیک]"، این دیدار را اینگونه روایت کرده؛

اساسي‌ترين‌ آموزه‌ مكتب‌ تفكيك‌ ارائه‌ نظريه‌اي‌ جديد در خصوص‌ نسبت‌ بين‌ معارف‌ ديني‌ و معرفت‌ بشري‌ است‌. بنابراين‌ اگر چه‌ اين‌ مكتب‌ بايد در زمره‌ مكاتب‌ معرفت‌ شناختي‌ قرار داد، اما تأسيس‌ آن‌ ممكن‌ نبوده‌ است‌ مگر پس‌ از تأسيس‌ انسان‌ شناسي‌ مخصوص‌ كه‌ اساسي‌ترين‌ زيربناي‌ مكتب‌ فوق‌ را شكل‌ مي‌دهد. اين‌ نوشتار تا مبادي‌ انسان‌ شناسي‌ اين‌ مكتب‌ را مورد بررسي‌ و نقد قرار دهد.

مقاله حاضر بر اساس منابع دست اوّل مکتب تفکیک که پیروان آن غالباً آن ها را از دسترس محققان دور نگه می‌دارند، اثبات می‌کند که مبانی مکتب تفکیک که داعیه مخالفت با فلسفه و عرفان دارد، دقیقاً همان مبانی مکتب فلسفه و عرفان است، و ایشان در مطالبی مانند «نفی معنای حقیقی خلقت» و «وحدت وجود و یکی بودن خالق و مخلوق» و «نفی تعقّل و تفکّر و روی آوردن به کشف و شهودهای صوفیانه» و «سوفسطایی‌گری و نفی هر واقعیّتی غیر از وجدان و شهودهای درونی» و سایر مطالب اساسی عقیدتی، کاملاً هم نوا با همان فلسفه و عرفانی هستند که خیال می‌کنند با آن مخالفند.

با ورود میرزا مهدی اصفهانی به حوزة علمیة مشهد و طرح مباحثی در دفاع از خلوص اندیشة اهل‌بیت: و بازشناسی آن از اندیشه‌های فلسفی و عرفانی، جریان فکری تازه‌ای شکل گرفت که به‌تدریج حوزة علمیة مشهد را در سیطرة خود درآورد. شاگردان میرزا که راه او را ادامه دادند اغلب این جریان را «مکتب معارفی خراسان»‌ می‌نامیدند، ولی بعدها محمدرضا حکیمی عنوان «مکتب تفکیک» را پیشنهاد کرد و به‌تدریج همین عنوان در محافل علمی رواج یافت. تاکنون آثار فراوانی در دفاع یا نقد آموزه‌های مکتب تفکیک فراهم آمده است. در کتاب‌شناسی توصیفی مکتب تفکیک، تمامی کتاب‌ها، مقالات، نسخه‌های خطی و پایان‌نامه‌های مرتبط با مکتب تفکیک تا سال 1388 معرفی شده است.

خلاصه ماشینی: "همچنین وی در آثار دیگر خود پس از تاریخ یادشده نیز بدین مسئله اشارت داشته و وعده داده بود تا در مجموعه آثار دیگر خود، کتابی با عنوان شیخ مجتبی قزوینی و مکتب تفکیک تألیف کند؛ کاری که تاکنون به فرجام نرسیده است و به جای آن مقاله بلند وی در ویژه‌نامه تفکیک نشریه کیهان فرهنگی به چاپ رسید. همچنین در یادداشت ناشر کتاب یکی از ناقدان دیگر مکتب تفکیک که به‌تازگی انتشار یافته، چنین آمده است: «این دیدگاه، نامی بر خود نداشت تا اینکه استاد محمدرضا حکیمی در سال 1371 در مجله کیهان فرهنگی (سال نهم، ش 12) برای نخستین بار، نام مکتب تفکیک را بر این مشرب نهاد و سپس همین مقاله را با بسط و گسترش در کتابی به نام مکتب تفکیک در مجموعه آثار خود منتشر کرد». در پایان نوشتار آمده است: حوزه خراسان از نظر انتساب به امام ابوالحسن علی بن موسی الرضا (علیه‌السلام) اینکه آن امام نیز نماینده این طرز فکر است که با اصحاب و ادیان و متکلمین و فلسفه دانان بحث کرده و حقایق مکتب پدرانش را روشن کرد، بر خود واجب می‌داند که مرز معارف ائمه را محکم نگاه دارد و از هرگونه خللی که موجب متزلزل‌شدن استقلال مکتب ائمه در معارف می‌شود جلو گیرد. در بخشی از کتاب با عنوان «جایگاه فلسفه در حوزه و نظریۀ آیت الله بروجردی»، به ماجرای مخالفت آیت‌الله حاج آقا حسین بروجردی با تدریس فلسفۀ در حوزۀ علمیۀ قم با فشار شاگردان میرزا مهدی اصفهانی اشاره شده است."

ارزیابی و داوری بین آرا و اندیشه‌های مختلف درباره مسائل و مطرح‌کردن راه‌حل برای برطرف‌کردن این اختلاف‌ها از جمله مسائلی است که در سنت فلسفی ما وجود داشته است. کتاب الجمع بین رأیی الحکیمین ابونصر فارابی، که به بررسی دیدگاه‌های افلاطون و ارسطو می‌پردازد، به نوعی عهده‌دار چنین چیزی است و کوشیده است با ارزیابی دیدگاه‌های این دو فیلسوف و داوری درباره آن، به تبیین نقاط اشتراک و اختلاف بین آن‌ها بپردازد. اثر دیگری که باز هم در همین سنت ارزیابی و داوری بین دیدگاه‌های مختلف می‌گنجد محاکمات قطب‌الدین رازی است که به محاکمه و داوری بین دو شارح اشارات و تنبیهات ابن‌سینا، یعنی شرح فخرالدین ‌رازی و خواجه نصیرالدین طوسی پرداخته است. از این دو اثر که بگذریم، به آثار دیگری نیز می‌توان اشاره کرد که در آن‌ها فلاسفه با نگاهی به آثار و دیدگاه‌های گذشتگان درباره مسائل مختلف به داوری و ارزیابی دیدگاه‌ها پرداخته‌اند و در خلال این تضارب آرا رأی و نظر مختار خود را درباره مسئله‌ای خاص بیان کرده‌اند، از جمله ملاصدرا در حکمت متعالیه، که از آثار فاخر اسلامی است، در مسائل مختلفی که بیان می‌کند ضمن بیان دیدگاه‌ها و آرای مختلفی که درباره هر مسئله موجود است به داوری درباره اندیشه‌های مختلف می‌پردازد و سپس در خلال مباحث نظر مختار خود را بیان می‌کند.