جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

این پایان نامه به بررسی بدیع در شعر سعدی یعنی بوستان و غزل ها و قصاید او می پردازد.بدیع در لغت به معنی امر تازه و نو است و در اصطلاح آرایش سخن فصیح و بلیغ را گویند.قدما آن را علم آرایش بیرونی کلام می دانستند. بهره گیری سعدی از این صنایع مانند دیگر جنبه های شاعریش به شیوه ی سبک کلی او یعنی سهل و ممتنع است. این صنایع در شعر او نه تنها متکلفانه نیستند و خود را بر شعر سعدیتحمیل ننموده و آن را گرانبار نکرده اند بلکه چنان ماهرانه در بافت کلام او حل شده اند که تشخیص دادن آنها گاهی واقعاً دشوار است و برای استخراج صنایع از اشعار او گاه باید دقت و تأمل بیشتری کرد و اشعار را بارها و بارها مطالعه نمود.از جملهپرکاربردترین صنایع در اشعار سعدی در حیطه ی بدیع لفظی می توان از جناس، موازنه، تکرار و در حیطه ی بدیع معنوی از تمثیل، مراعات نظیر، تضاد، تجاهل العارف و ایهام نام برد.

شرح مختصر احوال و آثار نظامی و جامی // مقایسه ی دو منظومه(مخزن الاسرار و تحفه الاحرار)بدین طرق که ابتدا موضوعاتی همچون اشارات قرآنی/احادیث/تلمیحات/آداب و رسوم و اعتقادات/نجوم و احکام نجومی و مفاهیم کلامی(علم کلام) به عنوان مبنا قرار داده شده است و به ذکر مصداق های مشترکی که هر دو شاعر به نوعی به آن ها اشاره کرده اند پرداخته شده است. همچنین در بخش های دیگری از این پایان نامه موضوعاتی همچون: شیوه ی مدح و ستایش / شیوه ی توصیف / شیوه ی داستان پردازی / داستان های تمثیلی و بررسی دو منظومه از دیدگاه وزن عروضی مطرح گردیده است.

رساله حاضر تحت عناوین ذیل مباحث کلامی شعر فارسی را از آغاز قرن هفتم هجر مورد مطالعه قرار می‌دهد : علم کلام - تاثیر علم کلام در شعر فارسی - بررسی مسائل کلامی در شعر فارسی - فردوسی - فرخی - عنصری - فخرالدین اسعد گرگانی - اسدی طوسی - قطران تبریزی - ناصر خسرو - ازرقی هروی - حکیم سنائی - عمعق بخارایی - قوای رازی - انوری - سوزنی سمرقندی - رشید وطواط - جمال‌الدین عبدالرزاق - خاقانی - ظهیر فاریابی - نظامی گنجوی - شیخ فریدالدین عطار .

حکایت از زبان حیوانات که در فارسی نامهای دیگری چون افسانه، مثل،تمثیل و .... و در زبانهای لاتین عناوینی چون فابل (fable)، حماسه وحوش (Beast epic)، الگوری (Allegory)، و ... دارد، از شایعترین و پرکاربردترین انواع قصه و داستان است . در زبان و ادبیات فارسی نمونه‌های‌متعددی از این حکایتها وجود دارد که گاه در مجموعه‌های مستقل چون کلیله ودمنه و مرزبان‌نامه و گاه به طور پراکنده در آثار نظم و نثر آمده است .این حکایتها تاریخچه‌ای بسیار قدیمی دارند و جزء آغازین داستانهای جهان‌محسوب می‌شوند. اغلب این حکایتها برای آموختن اصول اخلاقی و درس زندگی‌وضع شده و به کار رفته‌اند و بیش از همه بر تعقل و اندیشه‌ورزی و هشیاری‌تاکید می‌کنند، از این رو با اینکه صبغه‌ای افسانه‌ای و دروغین دارند،همواره مورد توجه و استفاده بزرگان علم و دانش و معلمان اخلاق بوده‌اند.پراکندگی این حکایتها در آثار متعدد حاکی از عنایت شاعران و نویسندگان‌فارسی زبان به آنهاست . این حکایتها از حیث مضمونی که در آنها ارائه‌می‌شود و ساختار و طرح داستانی، ویژگیهای منحصر به فردی دارند. بیشترمضامین مبتنی بر رفتارهای اجتماعی و نقد اصلاح آنهاست و بر زمینه‌هایی‌چون دشمنی، توطئه، مکر، قدرت طلبی و .... استوار است ، هر چند به‌انگیزه‌های نفسانی اعمال و تعالیم اخلاقی فردی نیز توجه شده است . اغلب‌حکایتها کوتاه و کم حادثه‌اند و جز چند حکایت انگشت شمار، بقیه با دویا سه شخصیت و یک حادثه اصلی شکل گرفته‌اند و به اقتضای مضمونی که برای‌آن پرداخته شده‌اند، از طرح یکسانی برخوردارند. در اغلب موارد شیوه نقل، به شکل داستان در داستان است و بویژه حکایتهای کوتاه و مختصر به‌صورت فرعی و ضمن کلام قهرمانان آورده می‌شوند. با توجه به ریخت‌شناسی این‌حکایتها می‌توان از دو تا ده عملکرد یا خویشکاری را در آنها مشخص کرد که‌البته این تعداد در خصوص برخی حکایتهای بلند کم و بیش تغییر می‌کند. درتعداد زیادی از حکایتها زیادی از حکایتها راوی طرح را تغیی می‌دهد تامضمون خاصی را از آن اراده کند و این نکته قابلیت این نوع استان رابرای برآوردن اغراض مختلف نشان می‌دهد.

نهج‌البلاغه این قرآن صاعد جامع‌ترین منبع فکری اسلامی به خصوص تشیع به شمار می‌آید و طی قرنهای متمادی خاستگاه اندیشه‌های والا از جهت معنا و سخنان بلیغ از جهت لفظ برای ملل عرب و عجم بوده است . قدیمیترین مطالب بلاغی دربارهء کلام امیرالمومنین(ع) به طور پراکنده توسط سید رضی در نهج‌البلاغه نگاشته شده است . البته بعضی از شارحان نهج‌البلاغه به تعدادی از استعاره‌ها، تشبیهات ، کنایات و ... به سبک سنتی اشاره کرده‌اند. از آنجا که تحقیق بر تصویرهای نهج‌البلاغه برای آنان هدف نبوده کتابی مستقل پیرامون چگونگی علم بیان در نهج‌البلاغه نگاشته نشده است . تا نیاز پژوهشگران این عصر را برآورده سازد. لذا این مطالب انگیزه رساله حاضر را فراهم آورد. نگارنده تصویرهایی از نهج‌البلاغه را که در معنای مجازی به کار رفته بود شناسایی نموده است . آنگاه براساس عناصر سازندهء آن به سبک امروزی در چهارده جستار طبقه‌بندی الفبایی نمود تا بتوان میزان تاثیر آن بر متون ادب و فرهنگ اسلامی مشخص نماید به جهت گستردگی کمی و کیفی، تصویرهای چهار جستار "طبیعت "، "حیوان"، "انسان" و "ابزار و وسایل زندگی" مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت . سپس آثار بزرگان ادب فارسی تا پایان قرن هشتم - تا آنجا که میسر بود بررسی و تصویرها را مشخص نمود. آن گاه شواهدی که تصویرهای نهج‌البلاغه را دربرداشتند آورد. از آنجا که تحقیقات متاخرین بر موضوع "خیال و تصویر" نارسا و غالبا براساس منابع و ماخذ خارجی تدوین گشته است : نگارنده بر آن شد ماهیت و "عالم خیال" را در رابطه با "عالم حس " و "عالم عقل" از گفته‌های بزرگان فرهنگ اسلامی چون ابن‌سینا، ابن عربی و ملاصدرای شیرازی و ... روشن سازد لذا جستاری را بدین موضوع اختصاص داد. چهار جستار دیگر به موضوعات : "فایده و ارزش بررسی صور خیال" و رابطه آن با زیبایی و کمال انسان، "بلاغت امیرالمومنین (ع)"، "هنر تصویرآفرینی در نهج‌البلاغه"، "طبقه‌بندی تصویر در نهج‌البلاغه" و "تاثیر تصویرهای نهج‌البلاغه بر ادب فارسی" اختصاص داده شده است .

-1بخش اول (مقدمه) : این بخش که به معرفی کتاب و مولف آن می‌پردازد ترجمه‌ای است از مقدمه انگلیسی مصحح کتاب مرحوم محمد اقبال که در صفحات (XLII - XV) کتاب آمده است . -2بخش دوم (شرح اشعار فارسی) : در این بخش به شرح اشعاری که مولف از خود و شعرای دیگر به زبان فارسی به عنوان استشهاد و استناد آورده، پرداخته شده است . -3بخش سوم (شرح برخی از جملات و عبارات فارسی متن) : در این بخش به توضیح و تفسیر بعضی از جملات فارسی پرداخته‌ام که به نظر می‌رسد نحوکهن، لغات مهجور و سیاق خاص کلام، فهم معنی آنها را مشکل کرده است . -4بخش چهارم (شرح عبارات عربی) : در این بخش به معنی و توضیح آیات ، احادیث ، اشعار و امثال عربی پرداخته‌ام. -5بخش پنجم (توضیح بعضی از اعلام) : در این بخش بعضی از اعلام تاریخی و جغرافیائی را که دانستن معنی، موقعیت یا سرگذشت آنها به فهم متن کمک می‌کند، توضیح داده‌ام. -6بخش ششم (معنی لغات و ترکیبات) : در این بخش که بخش پایانی این وجیزه است ، لغات و ترکیبات مشکل متن با صفحه و سطری که در متن به کار رفته، نوشته و معنی‌شده و هرجا که لازم بوده شاهد مثال از خود متن داده شده که خواننده عزیز بتواند با مقابله لغت و معنی داده شده آن با متن، متن را بهتر بفهمد. مثلا: هزاریک =یک‌هزارم (ص 13 س 12) و نیز (ص 357 س 9) هزار یک علم شافعی ندارد.

موضوع این پایان نامه آنگونه که درعنوان هم ذکرشده ، جلوه آرایه های حسن تعلیل و مذهب کلامی در دیوان سه شاعر بزرگ سبک خراسانی یعنی ناصرخسرو قبادیانی ، مسعود سعد سلمان و فرخی سیستانیاست . دراین پایان نامه به سبب نزدیکی آرایه های حسن تعلیل ، تمثیل و مذهب کلامی به یکدیگر ، ابتدا بصورت مفصل این سه آرایه بدیعی معنوی مورد بحث و تجزیه و تحلیل قرار گرفته است . چون دو آرایه مورد بحث از عناصر دانش بدیع است ، بدیع و آرایه های آن در زیبایی و لطف شعر و کلام ادبی تاثیری بسیار دارد، در مورد علم بدیع و پیشینه آن نیز سخن رفته و جایگاه این دانش در علم بلاغت مشخص گردیده است . همچنین در چگونگی کاربرد آرایه های بدیعی و اینکه نباید در آوردن آنها افراط گردد ، بحث شده است . پیرامون تعقل و تخیل که یکی مبنای مذهب کلامی و دیگری پایه و اساس حسن تعلیل است ، بحث شده و نظرات دانشمندان و بزرگانی چون عبدالقاهر جرجانی و زکی الدین ابی الاصبع در این مبحث بیان گردیده است . دیدگاههای علمای علم بلاغت از قدیم و جدید مورد بررسی قرار گرفته و نظر ادیبان و سخن شناسانی چون استاد خلیل رجائی ، استاد جلال الدین همایی ، استاد نصرالله تقوی ، شمس العلما گرکانی ، حسام العلما آق اولی ، رضا قلی خان هدایت، دکتر سیروس شمیسا، دکتر حسین بهزادی اندوهجردی ، دکتر محمدعلی صادقیان و دیگران در مورد این دو آرایه بدیعی معنوی مورد بررسی و تحقیق کامل قرار گرفته است. نمونه ها و مثالهای شعری از سه شاعر موضوع پایان نامه یعنی ناصرخسرو ، فرخی سیستانی و مسعود سعد بصورت کامل استخراج شده است و کوشش به عمل آمده تا نمونه ها و مثالها نزدیک به ذهن خواننده و متناسب با موضوع پایان نامه باشد. نگارنده ضمن تعریف و بررسی دو آرایه مذهب کلامی و حسن تعلیل از شاعران و گویندگان عصر صفوی چون صائب تبریزی ، کلیم کاشانی ، وحشی بافقی و نظایر آنان نیز برای این دو آرایه شواهد و مثال آورده است. از آنجا که سه شاعر مورد نظر در قرن پنجم هجری می زیسته اند ، فصلی تحت عنوان : ویژگیهای ادبی قرن پنجم دراین پایان نامه آمده است . بدیهی است زندگی نامه های سه شاعر مورد بحث به صورت مختصر در این پایان نامه درج گردیده است و آنگونه که معمول است در مقدمه پایان نامه ، تاریخچه این تحقیق و اهداف و کاربرد آن نیز ذکر شده است.

در این پایان‌نامه در وهله اول معنا و مفهوم واژه عدل از فرهنگها و لغتنامه‌های فارسی و عربی و فرهنگهای اختصاصی علم کلام و فلسفه استخراج شده است . در گفتار دوم در باره عدالت گرایی عرفا شروع کرده، پس از آن به سراغ عدالت از دیدگاه سنایی پرداخته شده است . پس از بررسی آثار سنایی، آثار عطار مورد بررسی قرار گرفته است .

این پایان‌نامه برای بررسی نظرهای نظامی دربارهء انسان و چگونگی زبان او تحت عنوان جلوه‌های شاعرانه عوامل کمال و نقص انسان در خمسه نظامی تدوین یافته است . به نظر نظامی شناخت درست جایگاه انسان از ضروریات می‌باشد و خودشناسی کلید خداشناسی است او عقل و دل آگاه را ابزارهای شناخت و حواس ظاهری، دل نادان و بی‌توجهی به عقل را از آفات آن می‌شمارد. نظامی روح، جسم، عقل و دل را ابعاد وجودی انسان می‌داند و انسان را از همهء موجودات برتر و صاحب کرامت معرفی می‌کند و معتقد است که مقام انسان، مقام خلیفه‌اللهی است . او هدف خلقت انسان را تفکر در پدیده‌های عالم، شناخت زمین و آسمان، انجام اعمال نیک و درنهایت خداشناسی و اطاعت از او می‌داند. نظامی همهء این موارد را با هنرمندی و شیوایی بیان کرده و از صنایع مختلف ادبی نظیر تشبیه، کنایه، استعاره، مجاز، مراعات نظیر، تضاد، جناس ، ارسال مثل، تمثیل، زبانزد، و نیز از مضامین آیات و روایات و حکایات و افسانه‌ها مدد گرفته است . نظامی از بیست و دو عامل به عنوان عوامل کمال یاد می‌کند: -1 خدامحوری، -2 دین‌باوری، -3 یقین، -4 توفیق، -5 دعا، -6 درستی، -7 توبه، -8 صبر، -9 علم، -10 پرورش دل، -11 ریاضت ، -12 زهد، -13 عشق، -14 قناعت ، -15 بی‌نیازی از مردم، -16 تواضع، -17 ترک خودپرستی، -18 امیدواری، -19 دادگری، -20 همنشینی با نیکان، -21 خدمت به خلق، -22 مردمی‌بودن. او همچنین به یازده عامل نقص انسان به شرح زیر اشاره می‌کند: -1 غفلت ، -2 حرص ، -3 ثروت‌اندوزی، -4 شکم‌پرستی، -5 میگساری، -6 غرور، -7 دورویی، -8 عیبجویی، -9 ستمگری و ستم‌پذیری، -10 همنشینی با بدان، -11 منت دونان بردن. نظامی در القای بهتر این مفاهیم از آرایه‌های ادبی و ابزارهای زیباسازی سخن استفاده کرده و در بیان شاعرانه کلام کوشیده است .

این مقاله به بررسی موضوع به وجود آمدن گرایش در رشته زبان و ادبیات فارسی می پردازد. نویسنده به لزوم وجود گرایش برای رشته زبان و ادبیات فارسی معتقد است و پس از ذکر دلایل خود، دلایل مخالفین را نقد می کند. در پایان نویسنده به ملاحظات خود درباره چگونگی نوشتن گرایش اشاره می کند.