جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

گذشته، حال، آینده اگر هویت انسانی با آن عظمت و استعدادها که دارد و در گذشته ما قبل غلبه صنعت گرایی تا حدودی خود را ارائه نموده بود، تا به حال ادامه داشت، ما امروز به جای این بحث این مسئله را بررسی می کردیم: «تحقیق در ادامه تکامل هویت انسانی». به هر حال نخستین مسئله ای که ما در این مبحث با آن روبرو هستیم،تعریفی ولو به طور اجمالی از «جایگاه » و سه مقطع زمانی (گذشته،حال،آینده) و «علوم انسانی» است. ما می توانیم برای تعریف «جایگاه» چهار معنی را در نظر بگیریم: 1-موقعیت خاص علوم انسانی در میان دیگر علوم و معارف به طور عام. 2- موقعیت خاص علوم انسانی در برابر صنعت (تکنولوژی) به مفهوم عام آن. 3- موقعیت ارزشی علوم انسانی در برابر دیگر علوم و صنایع. 4- چه کسانی با چه شرایطی به تحقیقات در علوم انسانی می پردازند.

منفعت‌گرایی اخلاقی از مباحثی است که ذیل مسئله فایده‌گرایی در بین متفکران غربی مطرح است. سردمدار این بحث، جان استوارت میل است که بعد از طرح لیبرالیسم کلاسیک، در حوزه اخلاق، مبتنی بر مبنای فلسفی فایده‌گرایی، به منفعت‌گرایی اخلاق راه یافت. به باور وی فایده‌گرایی در عرصه زندگی برای آدمی بیشترین شادکامی را به دنبال دارد. غایت و هدف فایده‌گرایی در اخلاق، خوشی و شادی به نحو حداکثری است. این شادکامی با فداکردن فرد برای دیگران، دارای بار ارزش اخلاقی شده و اخلاق منفعت‌گرا را بروز می‌دهد. براساس یافته‌های این تحقیق، پلورالیسم اخلاقی، اباحه‌گری و بهره‌گیری از تمتعات مادی به شکل حداکثری برای شادکامی زندگی، از نتایج اخلاق منفعت‌گراست. علامه جعفری، مبانی و مؤلفه‌های طرح شده در اندیشه میل را با چالش‌های جدی مواجه می‌داند. او، انسان‌محوری، جریان تنازع در بقا، اصالت لذت و اصالت منفعت را از مبانی اندیشه‌های میل دانسته و آنها را باعث انحراف و تباهی بشریت معرفی می‌کند. در این تحقیق با روش توصیفی ـ تحلیلی ابتدا به طرح اندیشه میل و در ادامه به روش تحلیلی انتقادی به نقد نظریه او براساس منظومه فکری استاد محمدتقی جعفری می‌پردازیم.

فرد مؤمنی که با اکسیر دین و درد و دانایی، کام خویش را نواخته و جان خویش را پرداخته، دائماً دلهره آن دارد که مبادا حیات خویش را به گونه‌ای سامان بخشد که از برکات و خیرات دین محروم گردد، از این‌رو مایل است که قلمرو و محدوده راهبری‌های دین را بشناسد تا متناسب با آن قلمروها، از دین انتظار داشته باشد و هماهنگ با آن هدایت‌ها به حیات جمعی و فردی خویش نظام بخشد. (مقدمه) ـ این اثر که درصدد است تا به قلمرو‌شناسی دین بپردازد، شامل یک مقدمه طولانی و سه فصل می‌باشد که در اینجا به تلخيص مقدمه و فصل اول آن توجه بیشتری می‌شود. مقدمه ـ که به قلم محمدرضا اسدی نگاشته شده ـ به مباحثی درباره رابطه انسان و دین و قلمرو‌شناسی دین پرداخته است. به اعتقاد نویسنده، انسان آنگاه که دینی را بر می‌گزیند. این مسائل در آن مدخليت دارد: ١. این انتخاب علاوه بر جنبه‌های فطری جنبه‌های عقلانی نیز دارد. ۲. متناسب با شناخت انسان از خدا، عالم، دیگر انسان‌ها، جامعه و دین منتخب نیز کامل‌تر می‌باشد. دین منتخب به میزانی که برای هدایت و کمال‌یابی آدمیان منشأ اثر است، ارزش و اعتبار دارد. نویسنده مقاله است که سر‌سپردگی و اطاعتی که فرد دین‌دار در ارتباط با یک دین دارد، سر‌سپردگی و اطاعتی فعالانه و و عزیزانه است، و نه منفعلانه و ذلیلانه. نويسنده بر آن است که تنها از طريق تفکر و تأمل نیست که با دین و دیگر موضوعات غیر دینی ارتباط می‌یابند، بلکه با مجموعه دارائی‌های وجودی‌شان، بر دین و غیر‌دین نظر کرده و با دین ارتباط و نسبت برقرار می‌کنند ولی آنچه بیش از همه در این ارتباط سهم و و نقش بزرگ‌تری دارد، قوه عاقله می‌باشد و دیگر عناصر به تقویت و تکمیل آن می‌پردازد. به اعتقاد نویسنده اگر دین‌شناسی دو متفکر در یک زمان و مکان تفاوت دارد، تنها به جهت تعداد اطلاعات یا کاهش و فزونی هوش و مسائلی از این دست نمی‌باشد، بلکه این تفاوت به اختلاف دارائی‌ها و ناداری‌های آنان باز می‌گردد. نویسنده در باب دین‌شناسی و قلمرو‌شناسی دین معتقد است که هرچند در برخی علوم تنها امر دخیل در تعيين، فاعل‌شناسایی می‌باشد ولی در این عرصه خود دین نیز دخیل است و موضوعیت تام دارد. در باره قلمرو‌شناسی هدایت دین و شناخت هدف یا اهداف دین می‌توان چهار رویکرد اصلی داشت. 1. رویکرد برون‌دینی: در این رویکرد قلمرو و اهداف دین بر مبنای انتظارات آدمی از دین تعیین و تحدید می‌شود. ۲. رویکرد درون‌دینی: که معتقد است بایست برای شناسایی قلمرو دین و اهداف آن به خود دین مراجعه کرد و از دین خواست تا بگوید تا اهدافش چیست؟ البته دو دیدگاه دیگر نیز ضمیمه این تقسیم‌بندی است. ٣. تشخیص کلیات هدف و قلمرو دین بر عهده عقل و تفصيل جزئیات برعهده دین باشد. 4. قلمرو‌شناسی دین تنها از طريق معرفت‌های درجه دوم حاصل می‌آید. نویسنده در ادامه به نحو مشروح به توضیح و نقد این چهار می‌پردازد و نسبت قلمرو‌شناسی دین با دانش‌هایی چون کلام، فلسفه فلسفه علم دین را جست‌و‌جو می‌کند.

در مقاله پیش رو با روش استنباطی و اجتهادی تلاش شده است با تحلیل منظومه فکری علامه جعفری در حوزه فلسفه های مضاف، به ویژه فلسفه علم، به برداشتی از ماهیت فلسفه مضاف از دید وی دست یافته شود. یافته های مقاله را می توان به این صورت خلاصه کرد: الف) برخی از مؤلفه های تشکیل دهنده فلسفه مضاف رتوس ثمانیه علوم است که در آثار پیشینیان وجود دارد؛ ب) بن مایه های فلسفه مضاف در اندیشه حکیمان و متافیزیکی علوم را به جهت پایداری علم و با هدف عالی حیات انسانی بیان می کند.

علامه جعفری و ویتگنشتاین متقدم دو فیلسوفی هستند که صورت‌بندی آن‌ها از بحث اراده‌ی آزاد، ارتباط تنگاتنگی با اصل علیت دارد. می‌توان قرابت و هم‌گرایی دیدگاه این دو فیلسوف را در چنین مباحثی ارزیابی کرد: تفکیک میان اراده و جهان، وجودنداشتن شبکه‌ی علی میان اراده و کنش انسان، نقش محوری منِ مابعدالطبیعی و سوژه‌ی متافیزیکی در اراده‌ی انسان و تسری اصل علیت به‌مثابه پیش‌فرض ذهنی انسان در سنجش وقایع. وانگهی، می‌توان درباب تفاوت‌های نگرش این دو فیلسوف نیز سخن گفت. به‌این‌صورت که علامه جعفری به دوگانگی میان من متافیزیکی و اراده قائل است؛به‌نحوی که من بر اراده و جهان تأثیر علی (غیر از فیزیک کلاسیک) می‌نهد. اما در فلسفه‌ی ویتگنشتاین، اراده‌ی متافیزیکی با سوژه‌ی متافیزیکی این‌همان است و ازآنجاکه در مرز عالم قرار دارد، پیوندی با جهان نخواهد داشت. نوآوری این مقاله در تحلیل تطبیقی اراده‌ی آزاد از دریچه‌ی اصل علیت است که به هم‌گرایی آرای دو فیلسوف در بسترهای بینشی متنوع اشاره می‌کند.

آشنايي‌ اينجانب‌ با علاّمه‌ي‌ بزرگوار، متفّكر گرانقدر اسلامي‌، آية‌اللّه‌ حاج‌ شيخ‌ محمّدتقي‌ جعفري‌ تبريزي‌، به‌ چهل‌ سال‌ از اين‌ پيش‌ مي‌رسد، از سفر ايشان‌ به‌ مشهد مقدّس‌ و سپس‌ حضور در درس‌ خارج‌ آية‌اللّه‌ العظمي‌، حاج‌ سيّد محمّد هادي‌ ميلاني‌- رحمة‌اللّه‌ عليه‌- در مسجد گوهز شاد (كه‌ پس‌ از سالها در عراق‌، در مشهد نيز در درس‌ ياد شده‌ حاضر مي‌شدند، و از سوي‌ آية‌اللّه‌ العظمي‌ ميلاني‌، مورد احترامي‌ شايان‌ بودند.)

اين پژوهش، به بررسي نظرية تربيت عقلاني از منظر علامه جعفري و کانت، در زمينه‌هاي اهداف و اصول تربيت عقلاني براي بهره‌گيري در تعليم و تربيت مي‌پردازد. علامه جعفري، در مقام متفکري مسلمان، تربيت عقلاني را پرورش قوه تفکر انسان براي انتقال، از حيات معمول به حيات معقول مي‌داند. تربيت عقلاني نيز داراي يک نوع اهداف و اصولي است که داراي يک هدف نهايي و چندين هدف واسطه‌اي است. هدف نهايي تربيت عقلاني، رساندن انسان به مقام عبوديت و بندگي خدا و اهداف واسطه‌اي آن شامل خودسازي و غلبه عقل بر هواي نفس و تبديل احساسات خام، به احساسات تصعيد ‌شده است. اصول تربيت عقلاني، عبارتند از: اصل تعقل برين، اصل توازن عقل و احساس، اصل استمرار و يادگيري و اصل طهارت قلب. در مقابل، کانت معتقد است: انسان به دليل خصيصه خودبنيادي عقل، بايد خود را نه‌تنها در حوزه عقل نظري، بلکه در حوزه عقل عملي نيز متعلق به عالم معقول بداند. اهداف تربيت عقلاني وي، به کمال‌رساندن همه قواي انسان، پيشرفت مداوم آدمي و کمال انساني، تبديل انسان طبيعي به انسان اخلاقي و هدايت آدمي به‌سوي آزادي راستين است. از نظر وي اصول تربيت عقلاني، رعايت اصول آزادي، انضباط، فعاليت، هماهنگي، تجربه و آينده‌نگري مي‌باشد. بررسي تفاوت‌هاي اين دو نظام تربيت عقلاني و تحليل لوازم معرفتي و تربيتي هريک بر نوع تعليم و تربيت انسان، از اهداف اين نوشتار است.

نیاز بشر به سبک درست زندگی، انگیزه­ و ضرورتی برای تبیین مؤلفه­های شناختی آن است. هدف از این پژوهش، پرسش از چیستی و نقش انواع شناخت در نظریه «حیات معقول» علامه جعفری با بررسی توصیفی- تحلیلی آثار مکتوب ایشان است. «حیات معقول» در برابر «حیات طبیعی محض»، نوعی زندگی مبتنی بر تعقل با محوریت عقل عملی و نفی راسیونالیسم غربی است که طیف وسیعی از شناخت­های وحیانی، عرفانی، حکمی و علمی را در بر می­گیرد. این دریافت­ها به شکل حضوری یا حصولی و از راه­هایی چون آموزش، تقلید یا تعبد به دست می­آیند. معارف یادشده، علاوه بر ارزش ذاتی، واجد هویتی ابزاری برای پرورش استعدادها و هدایت اختیاری انسان‎اند که پیامد آن ورود به هدف اعلای زندگی یعنی شرکت در آهنگ کلی هستی و به تعبیر دیگر عبادت خداوند خواهد بود. نتیجه اینکه حیات معقول وابسته به مجموعه­ای کامل از شناخت­های الهی و بشری با درجات ارزشی متفاوت است، مشروط بر اینکه با کمک سازوکارهای عقلی و وحیانی از آسیب­های معرفتی و عملی در امان بماند.