جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

این مقاله با هدف تحلیل مفهوم ‌‌‌‌ازخودبیگانگی، در آثار علامه جعفری انجام شده است؛ بدین منظور با تحلیل ‌‌‌‌ازخودبیگانگی و تشخیص سیر تاریخی آن در گسترة تاریخ فلسفه و سپس تبیین این مفهوم از نظر متفکر معاصر علامه جعفری که تفسیری مهم از نهج البلاغه از مهم‌‌‌‌ترین متون اخلاق فردی و اجتماعی است؛ سعی شده به ابعاد معضلات فردی و اجتماعی ‌‌‌‌ازخودبیگانگی بر اساس تفسیرهایی که از آموزه‌‌‌‌های قرآنی و اسلامی پرداخته شود. اینکه از نظر علامه جعفری علت ازخودبیگانگی دو نوع است و سبب دو نوع ‌‌‌‌ازخودبیگانگی منفی و مثبت‌‌‌ می‌‌گردد و بنابر این فرضیات و همچنین به راهکارهایی که در این زمینه توسط این متفکر در متون دینی به آن توجه شده و تعالی بخش انسان در شناخت خود و اصیل گردانیدن شکل فردی و اجتماعی خود است، بررسی شده و تفکر این دانشمند مورد پژوهش قرار گرفته شده است.

در این پژوهش، مسئله کرامت‌مندی انسان در اندیشه سیاسی دو اندیشمند بزرگ غرب و اسلام واکاوی شده و این مهم در قالب سه نظریة انسان‌گرایانه، افزوده و انسانیت بالقوه صورت گرفته است. پرسش اصلی این است که: مبنای کرامت‏مندی انسان چیست؟ در کنار این مسئله، پرسش‏های دیگری مطرح شد؛ همچون اینکه: آیا امکان سلب کرامت از انسان وجود دارد و اگر این امکان هست، با چه توجیهی؟ پاسخی که در قالب فرضیه به این پرسش داده شد، این است که کانت با نگاهی انسان‏گرایانه امکان سلب کرامت را از انسان منتفی می‌داند و علامه جعفری با نگاهی دین‌مدارانه انسان را خلیفه خدا برمی‏شمارد که در قبال جایگاه خود وظایفی دارد و در صورت نقض این وظایف، کرامتش نیز به دست خودش از او سلب می‌شود. این پژوهش بر اساس روش توصیفی ـ تحلیلی ابتدا اندیشه‌های این دو اندیشمند را تشریح و سپس آنها را در قالب موردنظر تحلیل کرده است.

دو مفهوم اخلاق و آزادى در شمار مفاهیم فربه تجویزى و از ناب ترین مباحث فلسفه سیاسى است. برجستگى این مفاهیم به گونه‌اى است که در تمامى دوره‌هاى حیات اندیشه سیاسى خود را بر ذهن و اندیشه متفکران و زندگى آدمى تحمیل کرده است. از این رو نوشته حاضر در تلاش است تا نگره یکى از فیلسوفان مسلمان معاصر در باب مناسبات اخلاق و آزادى را بکاود و با سنجش این دو مفهوم فربه فلسفه سیاسى، به طرح و آزمون مدعاى مقاله در باب اولویت آزادى بر اخلاق بپردازد.

رساله ی حاضر درباره ی حقیقت مرگ و حیات پس از آن در اندیشه علّامه محمد تقی جعفری به رشته نگارش درآمده است و هدف از پرداختن به این موضوع آن بوده است که به دیدگاه علّامه جعفری درباره ی حیات و شناخت انواع حیات و اهداف آن دست یافته و به تبیین و تحلیل نظر علّامه جعفری درباره مرگ و سرنوشت حیات آدمی پس از مرگ پرداخته شود ؛ بدان منظور که انسان ها به زندگی برتر و راه کارهای متناسب جهت وصول به چنین زندگی توجه داده شوند .نتیجه آن که به عقیده ی علّامه جعفری رسمی ترین دعوتی که در عرصه ی هستی از آدمی به عمل آمده ، مرگ است وهمواره هر انسانی ناگزیر از رویارویی با این پدیده بوده است و زاویه ی دید هر فرد به مقوله ی مرگ بر طبق دیدگاه او به زندگی تنظیم می شود و برای فهم مسئله مرگ ابتدا بایستی معنای زندگی را دریافت . علّامه جعفری با توجه به ارتباط ژرف و محکمی که میان مرگ و زندگی مشاهده می کند حیات را به دو نوع حیات طبیعی محض و حیات معقول تقسیم می نماید ؛ اولی همان است که اکثریت انسان ها به آن خوگرفته اند و در خلال آن تنها در پی اشباع غرایز طبیعی خویش اند و دومی عبارت است از حیات آگاهانه ای که نیروها و فعالیت های جبری زندگی طبیعی را با بر خورداری از رشد آزادی شکوفان در اختیار ، در مسیر هدف های تکاملی تنظیم نموده است . مرگ در حیات معقول ، پل عبور به سرای ابدیّتی است که ترس و اندوه و در آن راه ندارد و این در حالی است که در حیطه ی حیات طبیعی محض ، مرگ غیر قابل پذیرش است و عبارت است از نقطه پایانی بر خط زندگی ، نیستی و فنا . علّامه جعفری با تکیه بر احساس تعهد و تکلیف برین در زندگی ، عدم ظرفیت این دنیا جهت پاداش و کیفر انسان و نیز اشباع نشدن استعداد های عالی بشری در این دنیا ضرورت روز معاد (صرف نظر از جسمانی یا روحانی بودن آن) را اثبات نموده است و از آن جا که معاد روحانی و اعتقاد به آن تکیه بر اثبات وجود روح و تجرد آن دارد به طور تفصیلی به این مسأله پرداخته که در متن رساله تفصیل آن مذکور است . حیات پس از مرگ با ورود به عالم برزخ آغاز می شود که از دیدگاه علّامه جعفری برزخ دو اصطلاح متفاوت دارد ؛ اول مدتی که انسان در میان مرگ و روز رستاخیر به سر می برند و دوم جهانی میان بهشت و دوزخ که نام آن اعراف است . علّامه جعفری هم اعتقاد به معاد جسمانی و هم معاد روحانی دارد و چون به وجود حرکت تکاملی در برزخ و جهان دیگر معتقدند بهشت و برخورداری از درجات آن و جهنم و ابتلاء به عذاب های آن را منتهای کمال و سقوط انسان نمی دانند بلکه لقاء الله و رضوان الله را پایان تکامل بشر و فراق خداوندی را انتهای سقوط آدمی و بالاتر ین عذاب معرفی می نماید. پس علّامه جعفری به عنوان یک عالیم دینی ، با تکیه بر منابع اسلامی زندگی پیوند نخورده با حیات معقول را منشأء نوعی از زیستن دانسته است که تمام تجاوزها و جنگ ها و درنده خویی ها در تاریخ از آن بر می خیزد افرادی که تن به چنین حیاتی داده اند منکر ارتباط این جهان و جهان پس از مرگ می باشند و یا آن را به دست فراموشی سپرده اند. اما به هر حال و صرف نظر از غفلتی که آدمیان به مرگ و حیات پس از آن دارند ناگزیر با مرگ روبرو گشته و به دنیای پس از آن منتقل می گردند و در آن جا پاداش کیفر اعمال خوب و بد خود را خواهند دید

غالب پژوهش‌ها پیرامون چگونگی شکل‌گیری تمدن به فرایند تکاملی ارتباطات، امتیازات و اختراعات بشری متمرکز شده‌اند؛ در‌حالی‌که بیشتر تمرکز علامه جعفری، بررسی حالات روحی است که انسان‌ها را به سمت تمدن‌سازی، سوق می‌دهد؛ لیکن وی نظام واحدی در این باب ارائه نمی‌دهد. این پژوهش با روش توصیفی ـ تحلیلی به بررسی اندیشه علامه جعفری می‌پردازد تا تعاملی را که میان حالات روحی صیانت ذات، آزادی، اختیار و قدرت، در فرایند تمدن‌سازی برقرار می‌شود، به‌صورت نظام‌مند معرفی کند و میزان تأثیر مؤلفه‌های نفسانی در پی‌ریزی تمدن مورد مطالعه قرار دهد و این نتیجه حاصل می‌آید که انسان در مسیر رشد و تکامل با تعدیل مثبت صیانت ذات، آن را از حالت خودمحوری خارج می‌کند. در این حالت با تعدیل آزادی و تبدیل آن به اختیار، روابط عالی میان انسان‌ها را هدف قرار می‌دهد و با به‌کارگیری قدرت در این راستا، به‌تدریج نمودهای تمدنی شکل می‌یابد و پروسه تمدن پی‌ریزی می‌شود.

علامه جعفری در دو رویکرد متفاوت، در حیطه هستی شناسی به رئالیسم و در حیطه معرفت شناسی به نوعی ایده آلیسم معتقد است. وی در مقام هستی شناسی با ارائه استدلال های چند، ثبوت جهان خارج را امری مسلم انگاشته، و از این عقیده دفاع می نماید، . البته بر استدلال هایی که وی در این مقام ذکر نموده می توان انتقاداتی داشت. اما در مقام معرفت شناسی، با ابداع نظریه بازیگری‌های ذهنی، تطابق عین و ذهن را امری غیرممکن دانسته و ذهن را از حالت تماشاگری صرف خارج می‌کند؛ این امر او را به سمت نظریه ایده‌آلیستی معرفت‌شناسانه سوق می‌دهد. وی در این مسئله تا حدودی به نظریه ایده آلیسمی معرفت شناسانه کانت نزدیک می گردد، هرچند تمایزاتی نیز بین نظر او و کانت وجود دارد. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . .