جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

گوناگونی در عرصه های گونه گون فکری و فرهنگی، دیده ای پذیرفتنی است. انسان ها در گوشه وکنار جهان با باورهای متنوع و متکثری زیست می کنند و اندیشمندان همة ادیان در پی دست یافتن به راهی برای کاهش اختلاف های برآمده از این گوناگونی ها هستند. در این میان، برخی ازدانشمندان، پلورالیسم دینی را به عنوان تنها راه کار پیشنهاد داده اند. این نظریه برای کاستن ازدامنة اختلاف های پیروان ادیان گوناگون، بر حقان ت نسبی ادیان می کوبد تا در حقان ت ادیان حق هدایت و نجات را برای پیروانشان به ارمغان آورد. پژوهش گر این پژوهش در تلاش است با نگاهی گذرا از منظر عقل و دین و دیدی درون و برون دینی به جنبه های گوناگون این نظریه، رهیافت های گویا و مثبت آن را روشن و نقاط ناگویای آن رابرای جامعة دینی و نسل جوان دین پژوه آشکار سازد. نوینسده کوشیده است در گونة پلورالیسم دینی حق انیت ثابت کند که اسلام عام، هم اکنون ناظر به اسلام خاص و هم آهنگ با آن بوده وشریعت اسلام تنها صراط مستقیم و تنها وسیلة نجات است. خاتمیت در اسلام با پشتوانة ادله عقلی و نقلی مطرح می شود. ادیان پیشین تنها در ظرف زمانی خود حقانیت و نجات را به ارمغان آورده اند، ولی اکنون پیروی از آن ها به فرض آگاهی از اسلام، خطا و انحراف است؛ زیرا اسلام،حقانیت موجود در ادیان را تکمیل و تتمیم کرده است. از نظر اسلام، پلورالیسم دینی طولی،رویه ای درست و پلورالیسم دینی عرضی، نادرست است. آموزه های اسلامی هم چون گفت وگوی منطقی، مدارات و هم زیستی مسالمت آمیز گزاره هایی است که در تایید پلورالیسم دینی رفتاری می توان از آن بهره گرفت. اسلام نجات را می پذیرند، ولی نه آن گونه که تکثرگراها درپلورالیسم دینی نجات، به آن باور دارند. چون حساب قاصران و مستضفعان فکری - فرهنگی ومخالفان غیر ماند از حساب مقصران و معاندان لجوج جداست، این که چه کسی اهل نجات است،با توجه به موازین عدل و حکمت و رحمت الهی، به تصمیم خداوند بستگی دارد.

در این رساله سعی شده است تا گزارشی مختصر از تئوریهای فضیلت سودگروی و وظیفه گروی و نظریه پردازان آنها ارائه شود تا جغرافیانی نظریه اعتدال در اخلاق فضیلت و فلسفه اخلاق برای خوانندگان روشن باشد. در این رساله تاثیر نظریه اعتدال ارسطو بر متفکران و حکیمان اسلامی مثل فارابی، ابن مسکویه، خواجه نصیر، ابن سینا و ... اشاره شده است. پس از نقد نظریه اعتدال و بیان مشکلات آن، محقق به این نتیجه رسیده است که این نظریه برای اخلاق اسلامی و تشخیص فضیلت از رذیلت اخلاقی از نظر اسلام مناسب نمی باشد.در بخش آخر رساله سعی شده است با بررسی منابع ناب اسلامی، ملاکی برای تشخیص فضیلت و رذیلت اسلامی معرفی شود.

عموم متکلمین حدوث زمانی عالم را پذیرفته، در مقابل فلاسفه از قدوم زمانی عالم طرفداری کرده اند. این رساله آرا و نظرات دو فیلسوف نامدار جهان اسلام،ابن سینا و ملاصدرا را مورد بررسی و تطبیق قرار داده است. ابن سینا معتقد است که عالم قدیم زمانی اما حادث ذاتی است. قدیم زمانی است بدان علت که معلول از علت تامه خود هرگز نمی تواند جدا شود. و از آن حیث که نیازمند علت ا ست حادث ذاتی است. ملاصدرا بر این باور است که عالم حادث زمانی است وحدوث زمانی عالم را با استفاده از حرکت جوهری اثبات می نماید

یکی از مسائل مهمی که در حوزة تفسیر و علوم قرآن مطرح است تأویل است، تأویل از ریشه اول به معنای برگرداندن چیزی به، اصل و سرچشمة آن می باشد و در اصطلاح عبارت است از کشف معانی باطنی آیات قرآن، روایات فراوانی از معصومین(ع) در دست است که قرآن را دارای بطن یا بطون می دانند و نشان می دهند که قرآن علاوه بر معانی ظاهری دارای مصادیق باطنی و پوشیده نیز هست که تأویل عهده دار کشف آنهاست. تفاوتی چند بین تفسیر و تأویل وجود دارد، تفسیر بیشتر به ظاهر الفاظ و بیان قواعد و نکات دستوری و شناخت واژگان و شأن و اسباب نزول آیات و... مربوط است اما تأویل به طور کلی با معانی باطنی و پنهانی آیه سروکار دارد. رابطة بین این دو تباین است بدین صورت که هیچ تأویلی تفسیر نیست و هیچ تفسیری هم تأویل نیست. با این مبنا اساسا تأویل در حوزة تفسیر قرار نمی گیرد و همانگونه که تفسیر به تفسیر صحیح و تفسیر به رأی تقسیم می شود. تأویل هم دو گونه است تأویل حق و تأویل باطل. تحلیل و بررسی رویکرد تأویلی شیخ اشراق به عنوان بنیان گذار حکمت اشراق که جنبة رمزی و باطنی دارد حائز اهمیت بسیار است، سهروردی با تأویل آیات قرآنی توانست در پرتو نور وحیانی به حقیقت ادیان گذشته دست یابد. ایشان بیش از هر فیلسوف دیگر قبل از خود از آیات قرآنی بهره مند شده است. استفاده های عرفانی، فلسفی شیخ اشراق و دیگر بزرگان از آیات قرآن تأویل است نه تفسیر تا توهم شود که تفسیر به رأی است که در روایات و احادیث باطل و ممنوع شمرده شده است. البته تأویلات عرفا و فلاسفه از آیات قرآن تنها یک احتمال است و نمی توان گفت که مراد قطعی کلام خدا همین است که ایشان می گویند.

موضوع مورد بحث و تحقیق این پایان نامه درباره "پژوهشی در ادعیه پیرامون ذات و صفات حق تعالی" می باشد که در دو بخش ذات و صفات نوشته شده است . در بخش اول که در سه فصل پیرامون مباحث مربوط به ذات حق تعالی نوشته شده است . مطالبی در مورد معرفت ذات حق و ناتوانی درک بشر از معرفت ذات و دلایل این ناتوانی و اقسام معرفت (فطری و استدلالی) در دعا و استخراج براهین معروف در اثبات خدا، به شیوه و طریقه ادعیه، و سایر مباحث مربوط به حق تعالی از قبیل ماهیت، کیفیت، وحدانیت و نفی این و شریک و برسی مسئله رویت از دیدگاه ادعیه، مطرح گردیده است . در بخش دوم که مشتمل بر چهار فصل است، مباحثی در مورد تعریف و فرق اسم و صفت و تعریف ذات و نظریه ادعیه درباره اسم و صفت و معانی صفت و حقیقت اسم از دیدگاه ادعیه بیان شده است، و دیدگاه معروف حکما در مورد صفات مطرح و با عبادات ادعیه مقایسه گردیده و در فصل آخر مباحث مربوط به صفات هفتگانه (سبعه) مطرح گردیده است . مهمترین نکته بدست آمده و اصلی در این مباحث این است که در تمام توصیفات راجع به حق تعالی ابتدا باید اصل "تباین صفات خالق و مخلوق" اثبات گردد. و سپس هر چه مطلب راجع به حق گفته شود طبق این اصل و مبانیت در کیفیت اتصاف و اوصاف، لحاظ گردد تا وحدانیت حق روشن شود و محدودیتی (حتی بنحو قابل شناخت بودن آن برای مخلوق محدود) برای ذات پیش نیاید./

عنوان پایان نامه، نقد و بررسی شبهات وهابیت در مسأله مهدویت است. در این رساله، تلاش شده است عقاید کلی وهابیت را دربارة مهدویت و انتقاداتی که در این زمینه از سوی آنان وارد شده است، مورد بررسی قرار گیرد و در هر قسمت به شبهات، پاسخ داده شود. تاریخچه هر فرقه ای دردل خود نکات قابل توجهی را نهفته است. لذا کلیاتی در مورد پیدایش عقاید وهابیت وبنیان گذاران این مکتب و عقاید اصلی این مکتب و در نهایت نگرش آنان در مورد مهدویت،بررسی شده است. شبهاتی که وهابیان در رابطه با منشأ اعتقاد به مهدویت در بین شیعیان واردکرده اند، اینست که آن را به عبدالله بن سبأ نسبت داده اند و از آنجا به یهودی بودن این اعتقادرسیده اند که به هر یک از این شبهات پاسخ داده شده است. درباره تولد حضرت مهدی (عج)، واینکه ایشان اکنون هستند و وجود دارند مطابق با احادیث متعدد از شیعه و سن ی، مطالبی جمع آوری شده است. هم چنین، دلایل و هابیون بر عدم تولد ایشان مورد نقد و بررسی قرار گرفته است. یکی از شبهات اصلی که در حقیقت باعث شده است وهابیان را به انکار وجود حضرت مهدی (عج) برساند، مساله طول عمر است. بحث طول عمر و عوامل طول عمر و کسانی که دارای طول عمر بودند و در نهایت پاسخ به شبهات آنان از جمله مطالبی است که در مورد آن بحث شده است. بررسی فلسفه غیبت حضرت مهدی (عج) از دیدگاه عقل و نقل موضوع دیگری است که موردحمله شبهات وهابیون قرار گرفته است که مفصلا به آن پاسخ داده شده است.

در قرن هفدهم به بعد تجربه گرایی روزبروز رواج بیشتری پیدا می کرده و در اوایل قرن بیستم همپای تجربه گرایی توجه به منطق هم رشد می کند. تا اینکه در دهه ‎30 قرن بیستم عده ای از دانشمندان، ریاضی دانان، فیلسوفان و ... در شهر وین دور هم جمع می شوند و یک تشکل عملی را به وجود می آورند، که به حلقه وین شهرت یافت و مکتب پوزیتیویسم منطقی رهاورد آن تشکل می باشد. آموزه اصلی آن، توجه وافر و شدیدی به تجربه بود. و تجربه را تنها معیار شناخت واقعیتها می دانستند. بدین شکل که هر گزاره ای اگر محتوای آن از طریق تجربه قابل تحقیق و آزمون نباشد آن گزاره از واقعیت خبر نمی دهد. لذا این گزاره بی معنا است. اما اگر محتوای آن گزاره، به لحاظ تجربی تحقیق پذیر باشد، چنین گزاره ای از واقعیت خبر می دهد. لذا معنادار خواهد بود. و معنارداری امری مقدم بر صدق و کذب است. یعنی هر گزاره ای که معنادار باشد قابل صدق یا کذب است. سخن بی معنا قابلیت صدق و کذب ندارد. بر این اساس مدعیات دینی و متافیزیکی و ... چون به لحاظ تجربی تحقیق پذیر نمی باشند در این صورت بی معنا هستند. و محتوای گزاره های دینی و متافیزیکی و ... غیر واقعی و پوچ و مهمل است.پوزیتیویستها ابتدا تحقیق پذیری را در اثبات پذیری شدید و سپس در تاییدپذیری و عاقبت در ابطال پذیری خلاصه کردند. اما در مقابل این دیدگاه عکس العملهای مختلفی صورت گرفت که عبارتند از:الف- عده ای معیار اثبات پذیری را پذیرفته و گزاره های دینی را تحقق پذیر می دانستند مانند جان هیک با این تفاوت که معتقد بود اثبات در جهان آخرت تحقق پیدا می کند.ب- عده ای معیار پوزیتیویستها را رد نمودند و گزاره های دینی را معنادار و معرفت بخش محسوب می کنند. مانند متکلمین سنتی.ج- عده ای معیار تحقق پذیری را رد نمودند اما خود معیار دیگری بنام کارکرد وضع کردند که هر سخنی که دارای کاربرد باشد معنار دار است و زبان دین کارکرد خاص خودش را دارد پس معنادار است. ولی کارکردی احساسی و عاطفی دارد. براساس این دیدگاه گزاره های دینی معرفت بخش نمی باشند. این معیارها معیارهایی واقعی نیستند بلکه بیشتر به یک قرارداد یا پیشنهاد شباهت دارند تا یک معیار و مرز حقیقی. مکتب پوزیتیویسیم تقریبا تا اواخر دهه پنجاه به حیات خود ادامه داد و عاقبت از درون تهی شد و به تاریخ فلسفه پیوست./

مساله غایتمندی یا هدفداری آفرینش، یکی از مسائل بنیادی در زندگی بشر است؛ در این زمینه دوسوال اساسی مطرح است: یکی اینکه آیا آفریننده و فاعل این جهان، از (در) کار خود هدفی داشته است؟ دیگری اینکه آیا این جهان به عنوان آفریده و فعل خداوند، هدف و مقصدی دارد؟ سوال اول، بیانگر غایت فاعلی و سوال دوم، بیانگر غایت فعلی است. مکاتب مختلف کلامی و فلسفی، پاسخهای مختلف و متعددی به این دو سوال داده اند؛ به طور کلی سه موضع در پاسخ به دو سوال فوق اتخاذ شده است؛ عده ای به کلی منکر غرض و غایت در افعال الهی شده اند. عده ای قائل به وجود غرض و غایت در همه افعال شده اند. عده ای دیگر وجود غرض و غایت در برخی افعال را پذیرفته اند اما منکر عموم و لزوم آن شده اند. در این نوشتار، معانی لغوی و اصطلاحی غایت را مورد بررسی قرار داده و بیان داشته ایم که بهترین معنای لغوی رای « غایت » همان واژه « هدف » است و بهترین تعریف اصطلاحی برای « غایت » ، تعریفی است که هم شامل غایت فاعلی باشد و هم شامل غایت فعلی؛ یعنی آنچه حرکت فعل و فاعل به سوی آن است و فعل به آن منتهی می شود و فاعل هم به خاطر آن کار انجام می دهد. سپس به بیان غایت بالذات آفرینش از دیدگاه قرآن و حکمت متعالیه پرداخته ایم؛ غایت بالذات آفرینش از دیدگاه قرآن و حکمت متعالیه پرداخته ایم؛ غایت بالذات آفرینش از دیدگاه قرآن را حقیقت عبادت و غایت بالذات آفرینش از دیدگاه حکمت متعالیه را ذات خداوند معرفی کرده ایم.

رساله حاضر به جمع آوری اندیشه های فلسفی حضرت امام رحمه الله علیه از آثار فلسفی، کلامی، عرفانی، اخلاقی، فقهی، اصولی، سخنرانی و دیوان اشعار ایشان و ... پرداخته و مقایسه بین نظرات این حکیم با حکماء دیگر نموده است و در خلال بحث های خود ابداعات حضرت امام رحمه الله علیه را به نمایش گذاشته و نقاط قوت و نوآوری های ایشان را در کنار عقاید فلاسفه پیشین از جمله ملاصدرا بیان کرده است. پایان نامه در دو بخش امور عامه یا الهیات به معنی اعم و الهیات به معنی اخص تدوین شده است که هر کدام از آن، خود شامل فصلهای متعددی است. حضرت امام رحمه الله علیه علیرغم احترامی که به فیلسوفان و عارفان از جمله میرداماد و ملاصدرا و ابن عربی و محمدرضا قمشه ای دارد، ولی در برخی موارد به نقد آراء آنها پرداخته و نقاط ضعف نظراتشان را نمایان ساخته است. رساله حاضر تلاش کرده است که نظرات ابتکاری حضرت امام رحمه الله علیه را در مقایسه با دیگر فیلسوفان نشان دهد، و به این وسیله میزان نوآوری امام و مقدار پای بندی و التزام او به حکمت متعالیه نشان داده شده است و به این وسیله مشخص شده که امام چگونه از مباحث قرآنی و روایی و عرفانی و کلامی برای بازسازی یک نظام فلسفی بهره گرفته است

فرشته شناسی یا علم به موجودات مجردی که آنها را در زبان شرع صملک یا فرشته می نامند وعوالم ملکوتی، از سلسله معارفی است که هر چند قرار گرفتن در پردة غیب، آنها را از چشم عقل به دور داشته است اما کنکاش ذهن فلسفی تنوانسته است، همواره بر اثبات آنها ادله ای استوارسازد و شناختی محدود و مبهم به دست بدهد. در اندیشه سهروردی، که فلسفة او، حکمتی شهودی است، همراه با بهره بردن از نقاط مشترک ادیان و آراء حکماء، این گونه مباحث درسلسله ای از مراتب نور جوهری پی گیری می شود. این که اصولا به چه موجوداتی و با چه ماهیاتی فرشته گفته می شود و آراء مختلف در آن و همچنین، محل بحث این موجودات در حکمت نوری سهرودی چه در عوالم و در قالب چه الفاظی است؟ از اموری است که فصل اول رساله با عنوان صفرشته شناسی (انوار قاهره و مدبره) در اندیشه سهروردی را تشکیل می دهد. در فصل دوم،انواع انوار در آراء سهروردی که اعم از انوار قاهره طولیه و قاهره عرضیه و انوار مدبره است،توضیح و استدلال سهروردی بر آنها آورده شده است که در ضمن به مباحث جنبی آن چون نحوةحصول کثرت و مثل افلاطونی که افراد و کثرات آن انوار را توجیه می کند و محل اختلاف باحکمت مشاء است، اشاره می شود و عالم مثال به عنوان یکی از عوالم نوری و محل نحوی وجودی دیگر از انوار به بیان سهرورودی توضیح و اثبات می شود. پس از فراغت از این مباحث،در فصل سوم با توجه به اینکه حکمت و آراء اشراقی سهروردی که محل بروز و ظهور نظریه نوری و فرشته شناسی اوست، وجه اشتراک و کانون تلاقی بین ادیان و آیین ها و آراء گوناگون دراین مورد است خصوصا آیین زردشتی و شریعت اسلام و آراء حکماء پارسی، آموزه های وارده درآنها که مربوط به این مباحث فرشته شناسی است، آورده شده است و به صورت تطبیقی با نظرات سهرورودی، جمع شده است. فصل چهارم احکام و قوانین جاری و حاکم در عالم انوار و بین انوار چون نحوة تمایز، کثرت و روابط و روابط بین انوار بررسی می شود.