جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

حقایق هستی واحد بوده و تکثرناپذیرند و فهم آنان بر ضرورتی از ناحیة عقل و دعوتی مصرانه ازسوی دین استوار است، اما تمام آنها به فهم تمام آدمیان در نمی آید و همین فریاد عجز فلسفه است؛ اما دین آمده است تا تمام مردم را از فهم و عمل بر طبق آن حقایق بهره مند کند و به دنبال آن بود. که تمثلات و تنزلات آن حقایق به گزاره های دینی بدل شده گزاره هایی که فهم ساده آنهاتضمین کننده مصالح عموم آدمیان است و تأویل آنها منحصر و مختص به عالمان است. برای رسیدن به هر کدام از این حقایق سه راه وجود دارد: راه دقیق و عمیق و استوار فلسفه، راه ساده وبرهانی و عامه پسند دین و یا راه پرپیچ و خم و بی محتوای عقلی در میانة مردم و فیلسوفان بهترین راه برای عموم مردم راه دوم است و برای فیلسفوان راه اول مناسب است و راه سوم که اشعریان و معتزلیان از آن رفته اند هم خطا است و هم مضر. این مدعای فیلسوفی بزرگ از غرب دنیای اسلام است. ابن رشد فیلسوف قرن ششم، اندیشمندی است که در فلسفه به ارسطو توقف کرده است و در فقه از یکی از ظاهرگراترین فرقه های زمان خویش حمایت می کند. خدا وجوددارد. راه دینی، یقینی و عمومی رسیدن به این حقیقت کدام است؟ خدا یکی است. راه دینی، یقینی و عمومی رسیدن به این حقیقت کدام است؟ چه صفات و چه رفتارهایی را می توان به خدا نسبت داد؟ کدامشان حقیقی و کدامشان دینی است و راه رسیدن به آنها چگونه است؟ متکلمان زمان ابن رشد که قرار بود پاسدار دین باشند، در اکثر این موارد به مسیری قدم گذاشتند که نه عالمانه بود و نه دینی و نه برای عموم مردم قابل فهم بود. اینان بر مبنای فهم خطای خویش، هر روز دین را به شکلی تغییر دادند و فواید آن را از میان بردند و تشتت را برای مسلمانان به ارمغان آوردند. ابن رشد از تک تک موارد بالا و از راه متکلمان مفصلا بحث می کند. در تمام این موارد، آنچه برای آدمیان، مفید و ضروری است، معنای روشن عبارتهای دینی است و نه تأویل آن. اما تأویل نیزجایی و جایگاهی دارد که ابن رشد خاتمه کتاب را به آن اختصاص داده است.

انسان همواره از نیست شدن و معدوم گردیدن گریزان، و به دنبال ابدیت و ماندگاری است . و برای وصل به این غایت از هیچ کاری روی گردان نیست . امام روشن است تا آن زمان که راه ابدیت را نشناسد، در بیراهه ها و کوره راهها حیران و سرگردان مانده جز حسرت و ناامیدی بهره ای نمی یابد. لذا همواره انسانهای اندیشمند به دنبال شناخت راه و طریق نجات بخشی بوده اند و در راستای ادیان آسمانی که ترسیم کنندگان حقیقی این راهند، مکاتب مختلف فکری از جمله عرفان اسلامی را تدوین نموده اند. امام حقیقت که این مکتب نه مکتبی برخاسته از فکر بشر و در مقابل اسلام، بل مکتبی جوشیده از دورن و بطن دین مبین محمدی (ع) است . یعنی، این مکتب مفسر و مبین و یا بهتر بگوییم لسان باطن و حقیقت شریعت اسلام است و منسوبین به آن، تفکرات خود را با گذر از ظاهر به باطن کلام قرآن و عترت (ع)-که گنجهای پنهان معارفند-به دست آورده اند. در هر حال، بهترین راه تحقق و وصول به ابدیت و جاودانگی در این مکتب، سیر الی الله و فنا فی الله می باشد. یعنی عارف هستی را در نیستی می جوید و فنا را نه نیستی بلکه، حقیقی ترین هستی می انگارد. و بر این باورند که این راه ارشاد مرشد کامل طی شدنی نیست و انسان ره جایی نمی برد. ما در این رساله حقیقت این ادعا را جستجو نمودیم و به این نتیجه دست یافتیم که نزد عارفان، انسان حقیقتی است نامتناهی، که شعاع حق مطلق و متصل به او-جل جلاله-می باشد. حقیقت در پس تعینات و عوارض خلقی که مجموعه ای است که از امور حقیز و ظلمانی چون شهوات و تعلقات مادی و صفات رذیله، تا اموری لطیف و نورانی چون محبت به تعالی و هستی و انسانیت خود، محبوب گشته است . چنانچه امام العارفین و سید الساجدین، مولای زین العابدین می فرمایند: "الهی ... انک لا تحتجب عن خلقک الان ان تحجبهم الامال دونک " و عارف که وصول به ابدیت را همان هویدا گشتن حقیقت انسان می داند معتقد است، تا این حجابها و تعینات توهمی کنار نرود، خورشید وجود انسان طالع نمی گردد، و خرق این حجب در گرو اعراض و عدم اقبال به آنهاست از یک طرف و توجه تام و تمام به باطن و حقیقت خود-که جدا از حقیقت حق تعالی نیست و این اعراض و توجه، باید از مسیر شریعت و احکام آن گذر نمود. چرا که شریعت و ناموس الهی است و تاکید دارند که: "از هتک این ناموس بپرهیز د وگرنه آبت ریزند و به روی سر بیاویزند/

بحث از معجزه در شرق و غرب رویکردهای متفاوتی داشته است. در فلسفه اسلامی جز به اشاره به مسائل پیرامون اعجاز پرداخته نشده و تنها در علم کلام به عنوان راه شناخت نبی و ا صدق نبی،مطرح بوده است. اما فلاسفه غربی معجزه را به عنوان برهانی برای اثبات وجود خدا به کارمی گرفتند تا اینکه فیلسوف ملحدی به نام دیوید هیوم با انتشار مقاله ای در انکار وقوع معجزات،پیش فرض اصلی تمامی این گونه مباحث را مخدوش کرد و به تردید انداخت و از آن پس پرسش از امکان وقوع معجزه مطرح گردید و دقت نظرها و تلاشهایی در نقد و یا تأیید نظریه هیوم انجام گرفت. بخش چهار از کتاب مسأله خدا، اثر پالمر، به برهان معجزه اختصاص یافته و ضمن ارائه گزارشی از مقاله هیوم، آراء پنج فیلسوف دین معاصر، به نام های دیاموند، سوئین برن، فیلو، کلمن و هامبورگر را نیز که در تایید یا رد ادعای هیوم قلم فرسایی نموده اند، گردآوری و ضمیمه نموده است که اطلاع و سنجش آنها برای اجرای احاطه کامل بر مسأله برای متألهین شرقی لازم و گره گشاخواهد بود. بنابراین در این رساله ضمن ترجمه این آثار و ارائه نقادی هائی که در سنت اسلامی برعلیه هیوم وارد می شود، معجزه را صرفا مفید تشخیص صدق نبی دانسته و دلالت دینی آن را فقط در این محدوده پذیرفته و مستدل کرده ایم.

با توجه به موضوع پایان نامه، یعنی تبیین فلسفی رابطه انسان با خدا در حکمت اشراق پایان نامه حاضر در سه بخش تدوین یافت. فصل اول تحت عنوان کیات، به بررسی اجمالی حکمت اشراق و مسائلی که حکمت اشراق را از مشاء متمایز می سازد، پرداخته شد. در این فصل معنای لغوی و اصطلاحی اشراق، مؤسس آن، منابع و م آخذ و حکمای اشراقی، و بعضی ویژگی های اشراقی مانند بحث تشکیک خاصی، ادراک، علم خداوند و مورد توجه واقع شد. در فصل دوم به مبانی فلسفی رابطه انسان با خدا اشاره گردید. قواعدی چون قاعده الواحد، امکان اشرف، امکان فقری، فیض و تداوم آن و رابطة انوار قاهره و مدبره و انسان به عنوان موجودی مرکب از نفس و بدن، مورد بررسی قرار گرفت. و در فصل سوم به تبیین این رابطه پرداخته، ابتدا انواع رابطه را مطرح نموده و صفات نورالانوار و رابطة خدا با انسان را در قالب قهر، افاضة وجود، تدبیر و تکمیل و ربوبیت بررسی کرده و سپس به رابطة انسان با خدا در قالب عشق و توجه به خدا، دعا و توسل و استکمال، اشاره گردید.

در مورد مرزهای جدا کننده تجدد امثال و حرکت جوهری ابهاماتی وجود دارد. ملاصدرا در باب حرکت جوهری یا تحت تاثیر این قاعده عرفانی و یا بر اساس مبانی خود- علاوه بر تقریر دقیق فلسفی از حرکت جوهری- تقریر دیگری نیز از آن ارائه داده است که بر این قاعده عرفانی منطبق می شود. ما پس از روشن کردن تصور خود از هر دو قاعده, ویژگیهای این دو مساله در حیطه های تعاریف, مبانی, ادله, اشکالات و لوازم را مورد مطالعه تطبیقی قرار داده ایم. حرکت جوهری در دید دقیق فلسفی همان تقریر دوم می باشد. ابعاد تجدد امثال نیز اگر بناست که روشن شود باید از دید یک عارف به آن نگریست نه از دید یک فیلسوف. به هر روی این دو قاعده دارای برخی نقاط اشتراک و اختلاف می باشند اما در مجموع از یکدیگر متمایزند.

یکی از بحث های محوری که در اکثر ادیان اعم از ادیان توحیدی و ادیان غیر توحیدی از آن سخن به میان می آید جایگاه و نقش محبت در تعالیم آن ادیان می باشد . در تعالیم اسلامی بحث از محبت به خدا و محبت به مخلوقات او به وفور یافت می شود. اما انچه در اینجا مهم است و نیاز به بررسی دارد این است که منشا و یا به عبارت دیگر خاستگاه محبت از نظر اسلام چیست ؟ بدلیل عقلی و نقلی ثابت شده است که محبت ثمره معرفت است و هر که ار معرفت به ذات حق تعالی بیشتر باشد محبت او کاملتر است. اما در تعالیم مسیحی محبت از مبانی مسیحیت به شمار می رود پولیس قدیس ایمان، امید و محبت را در یک گروه جای داد و آنها را شالوده های حیات مسیحانه قلمداد کرد. سوالی که دراینجا پیش می آید این است که اولا محبت چگونه تحصیل می شود و آیا می توان انرا جزه مبانی حیات دینی به شمار آورد و اگر این کار ممکن نیست چرا مسیحیت بر این مطلوب تاکید دارد. در مورد چگونگی تحصیل محبت باید گفت که محبت یک انفعال نفسانی است که منشا آن حب ذات و هرچه که به آن گردد می باشد. جمال و سنخیت را نیز از اسباب تحصیل محبت به شمار می آوردند که این دو نیز به حب ذات بر می گردند زیرا که این دو با طبع ادمی ملایمت دارند و انسان نیز خواهان هر چیزی است که با طبع او ملایمت دارد اما امور غیرمادی و معنوی مانند امور مادی از قیبل زیبایی، احسان، خوراک و ... نیستند که به راحتی و بدون هیچ مقدمه ای و به طور غریزی بتوان مضر و مفید آن پی برد و در نتیجه به آن محبت پیدا کرد یا از آن بیزاری جست. مقدم بر این امور معرفت به آنها می باشد که تا معرفت صحیح بدست نیامد نیابد این محبت نیز بدست نخواهد آمد. اما اینکه چرا مسیحیان انرا از مبانی ایمان به شمار می آورند بدین دلیل است که اساسا اصول اساسی مسیحیت از قبیل تثلیث، فدیه، تجسد و ... عقل پذیر نیستند تا انسانها بتوانند به آنها معرفت پیدا کنند. و لذا به خاطر همین عقل ستیزی اصول مسیحیت است که آنها محبت و عمدتا محبت به حضرت عیسی را از مبانی مسیحیت به شمار می آورند که ثمره این محبت پذیرفتن کتاب مقدسی و همه تعالیم آن می باشد واگر کسی هم درباره تعالیم کتاب مقدسی استدلال بخواهد این را بر خلاف عشق به حضرت عیسی تلقی کرده و فهم آنرا به جهان دیگر موکول می کنند

نگارنده در این اثر سعی کرده است، در حد توان خود ، تصویری روشن و دلکش از این مساله ارائه کند که نبوت چگونه و به چه کسانی تعلق می گیرد؟ به بیان دیگر، تعلق ویژگیهای چهارگانه انبیاء به افراد ، با چه ملاک و معیاری صورت می گیرد؟ پاسخ متکلمان مسلمان به این مساله ، همیشه به صورت واحد و یکنواخت نبوده است . در عالم اسلام به این سوال ، به سه صورت مختلف پاسخ داده شده است که عبارتند از: 1- نبوت صرفا موهبتی است از جانب خداوند ، که به هر کدام از بندگانش که بخواهد آن را عطا می کند. این نظریه ، دیدگاه « اشاعره » را بیان می کند. 2- نبوت در عین اینکه موهبتی است الهی، با این وجود ، به استعداد و قابلیت و لیاقت خود شخص نیز بستگی دارد در این دیدگاه ، نبوت تنها به افراد شایسته و لایق تعلق خواهد گرفت . این نظریه، بیانگر دیدگاه « متکلمان امامیه » است. 3- نبوت صرفا محصول کمال نفس و استعداد و قابلیت شخص است . در این دیدگاه نفس پس از طی مراحل مشخصی از کمال به مقام نبوت می رسد. این نظریه، بیانگر دیدگاه «آخوند خراسانی » در کتاب « کفایه الاصول» است. هر کدام از این پاسخ ها ، در یک فصل به نقد و چالش کشیده شده اند و نقاط قوت و ضعف هر کدام ، دقیقا هویدا شده است . پس از بررسی اصولی هر کدام از این پاسخ ها ،معلوم شده است ، صاحبان پاسخهای اول و سوم در نظریه خود ، راه صواب نپیموده اند و دیدگاه آنان از اعتبار و استحکام چندانی برخوردار نیست . اما در دیدگاه دوم ، تمام جوانب امر در نظر گرفته شده و همه سوالات به بهترین نحو قابل پاسخ می باشند . از اینروی ، همین رای در این رساله پذیرفته شده و از آن دفاع می شود.

رساله حاضر تحقیقی است ناچیز پیرامون یکی از عقاید شیعه بنام رجعت که در گذر ایام گرد غفلت و نسیان برآن نشسته، و به سبب بعضی عوامل که بخشی از آن در این رساله ذکر شده، آنچنانکه لازم بود مورد توجه و عنایت قرار نگرفته است .، هدف از این رساله حل بسیاری از آیات و روایاتی است که در این باب وارد شده و یا لااقل ممکن است مربوط به این بحث باشد و نیز توجه به بعضی ادیان دیگر در این که آیا آنان نیز به چنین سرانجامی معتقدند یا خیر؟ رجعت در شیعه عبارت از اعتقاد به این است که ائمه (ع) و خوبان خوب و بدان بد از مردم پس از مرگ دوباره بر می گردند و خوبان شاهد برپایی عدل و داد، و بدان گرفتار بخشی از عذاب الهی می شوند و کتاب و سنت و اجماع و عقل به عنوان ادله ‎4 گانه بر اثبات این امر اقامه شده است . و نیز شبهاتی در این باب مطرح کرده اند که در این رساله قسمتی از آن مطرح شده و بدان جواب داده شده است . در قسمت آخر به آخرالزمان در دین مسیح و یهود پرداخته شده و قسمتی از نقاط اشتراک و افتراق آن با رجعت در شیعه مطرح شده است . و در پایان نتیجه می گیریم که با اندکی اختلاف در اکثر ادیان الهی، نوید به پایانی خوش برای جهان و صالحان از مردم آمده است که در آن هنگام خوبان پس از زنده شدن بخشی از وعده های حقه الهی را درک خواهند کرد . و در این میان اهل تسنن با این عقیده مخالفند./

پایان نامه حاضر دارای یک مقدمه و شش بخش است و مقدمه شامل بیان مسئله و ضرورت و اهداف آن می باشد. در بخش اول به تعریف واژگانی چون مخالفان و پیشوایان پرداخته شده است. در بخش دوم علل مخالفت ها با پیشوایان دین بحث شده و هفت علت عمده ذکر گردیده است.. در بخش سوم، اصول و مبانی پیشوایان دین به تفصیل بیان گردیده و در باره پنج اصل که پیشوایان دین آن را مراعات می کردند، گفت و گو شده است. در بخش چهارم، مخالفان به دو دسته مخالفان فکری و مخالفان سیاسی تقسیم شده و بعضی از ویژگیهای آنها بیان شده است.در بخش پنجم، شیوه های پیشوایان دینی در برخورد با مخالفان بحث شده است. در بخش ششم، تفاوت شیوه های ائمه (ع) در برخورد با مخالفان تحلیل گردیده است و برای متفاوت بودن شیوه های ائمه(ع) در برخورد با مخالفان، هفت عامل که موجب تفاوت رفتارهای پیشوایان دین گردیده ذکر شده است/