جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

کتاب " معرفة الإمام" تعریب کتاب امام‌شناسى از مهمترين آثار علاّمۀ طهرانى بشمار مى‌رود كه در 18 جلد تدوين شده است اين كتاب مجموعه‌اى است از بحثهاى تفسيرى، فلسفى، روائى، تاريخى، اجتماعى دربارۀ امامت و ولايت به طور كلّى و دربارۀ امامت و ولايت اميرالمؤمنين (علیه السلام) ائمّۀ معصومين عليهم‌السلام بالخصوص كه به صورت درسهاى استدلالى علمى متّخذ از قرآن كريم و روايات وارده از خاصّه و عامّه و ابحاث حلّى و نقدى پيرامون ولايت مى‌باشد اين مجموعه كه شامل 270 درس است در سال 1391 هجرى قمرى در ماه مبارك رمضان براى برخى از دوستان ايمانى تدريس شده است. در "جلد هفتم" مطالب زير بررسى شده است: نصب اميرالمؤمنين (علیه السلام) در غدير خم به ولايت عامّۀ مطلقه، مشكلات و پى‌آمدهاى تحمّل ولايت، بلايا و فتن وارده بر اميرالمؤمنين (علیه السلام) پس از رسولخدا (صلی الله علیه و اله و سلم)، خطبه رسولخدا (صلی الله علیه و اله و سلم) در غدير خم، روايات متعدّد دربارۀ شأن نزول آيۀ تبليغ، بحث در رابطه با سند حديث غدير، گفتار علامه امينى راجع به مصادر حديث غدير، روايات وارده از شيعه دربارۀ حديث غدير، بحث در تفسير و مفاد حديث غدير، تحقيق در معناى حقيقى و ريشه‌اى كلمه مولى، گفتار فخر رازى در معناى مولى و ردّ آن توسط علاّمۀ امينى

دانشمند فرهیخته، محقق وارسته و پژوهشگر پرتلاش، مرحوم آیت الله سید عبدالعزیز طباطبایی، بیست وسوم جمادی الاولی 1348 ه.ق برابر با چهام آبان 1308 ه.ش در خاندانی اصیل، علم پرور و پرفضیلت در نجف اشرف به دنیا آمد. پدرش نوه دختری و مادرش نوه پسری فقیه بزرگ شیعه آیت الله العظمی سید محمد کاظم طباطبایی یزدی(م: 1337 ه.ق) صاحب عروةالوثقی بود. خاندان سید یزدی، یکی از خاندانهای مشهوری بودند که در حوزۀ علمیۀ نجف و فقاهت شیعه نقش موثری داشتند و دانش دوستی و ذکاوت علمی را از پدر خویش به ارث برده بودند.

نگارنده در این گفتار، دو نکته نو یافته انتشار داده که در پژوهش های مربوط به علامه امینی به کار میآید: یادداشت هایی از استاد محقق سید عبدالعزیز طباطبایی یزدی دراستدراک شهداء الفضیلة نوشته علامه امینی، و اجازه روایی علامه امینی به دکتر حسین علی محفوظ.

در بخش اول اين نوشتار، كه در شماره 24 به محضر اهل معرفت تقديم گرديد، در زمينه مفردات آيه سوم از سوره مباركه مائده، تقديم «اليوم» بر «لكم»، نكاتى درباره «اكمال» و «اتمام»، معترضه بودن بخشى از آيه، ارتباط و هماهنگى بين دو بخش «اليوم» در آيه و منظور از آن در آيه مزبور، هم چنين نكاتى در باب روزنه اميد كافران، برداشته شدن زمينه ترس و اكمال دين مطرح گرديد. اكنون در ادامه سخن، بحث را درباره اكمال دين ادامه مى دهيم و سخن را در ديگر موضوعات پى مى گيريم.

انقلاب اسلامی ایران زمانی به پیروزی رسید که قابلیت پذیرش استعمار و استبداد در میان مردم از میان رفت. این اتفاق در فضای فرهنگی ای رخ داد که توسط سه تن از احیاگران و مجددان بزرگ معاصر شیعه، یعنی امام خمینی (ولایت فقیه)، علامه امینی (ولایت) و علامه طباطبایی (علوم قرآن) مهیا شده بود. ضمن آنکه حلقه احیاگران مذکور در کنار حلقه تقریب مذاهب اسلامی، فرهنگ اصلی انقلاب اسلامی ایران را شکل دادند. از منظر آسیب شناسی فرهنگی انقلاب، از دهه 1370، کوشش بسیاری در راستای محو آثار علامه امینی، علامه طباطبایی و امام خمینی از سوی مخالفان انقلاب به عمل آمده است.انقلاب اسلامی ایران تا زمانی در مسیر صحیح خود گام برمی دارد که از این بستر پربار فرهنگی فاصله نگیرد و پی در پی به غنای آن بیفزاید.

«نظرة إلى الغدير» مشتمل بر 1400 بيت از اشعار غديريّه از چهل تن از بزرگان دين و ادب و فهرست تفصيلى از موضوعات مطرح شده در كتاب «الغدير» علامه امينى (متوفى 1390ق) است. كتاب حاضر شامل يك مقدمه و دو باب است: باب اول نگاهى است به كتاب الغدير علامه كه در ضمن پنج فصل مطالب مختلفى با موضوع غدير و شاعران و اشعار غدير بررسى شده است؛ در باب دوم نيز فهرست مفصلى از مباحث مطرح شده در كتاب الغدير گزارش شده است. در مقدمه‌ى كتاب، كتاب الغدير و كتاب حاضر، توسط محقق كتاب به اجمال معرفى شده‌اند. نويسنده در فصل اول از باب اول به بحثى درباره شعر و شعراء در كتاب و سنت و نزد ائمه و اعلام دين پرداخته است. در فصل دوم، واقعه غدير معرفى شده است. در فصل سوم در بحثى مختصر عنايت خداوند و عنايت نبى(ص) و ائمه و عنايت و توجه تشيع و اهل سنت به اين حديث مورد توجه قرار گرفته است. در فصل چهارم، مفاد حديث غدير و به‌طور مختصر دلالت حديث غدير بر امامت اميرالمؤمنين(ع) بررسى شده است. فصل پنجم، مشتمل بر 1400 بيت و مختصرى از شرح حال 40 تن از شعرايى است كه درباره واقعه غدير شعر سروده‌اند. اولين شاعرى كه در اينجا به آن اشاره شده است، حضرت اميرالمؤمنين على(ع) است كه به عنوان فصيح‌ترين فرد عرب از لفظ «المولى» در حديث پيامبر «من كنت مولاه فعلي مولاه»، معنى «امامت مطلقه» را برداشت كرده است. از جمله شعراى معروف ديگرى كه در اين فصل از آنها نام برده شده عبارتند از: حسّان بن ثابت، حِمّانى افوه، ابوالقاسم زاهى، ابوفراس حمدانى، ناشى الصغير، صاحب بن عبّاد، ابن حجاج بغدادى، ابوالعلا سروى و ابوالفرج رازى. باب دوم كتاب -كه قسمت عمده كتاب را شامل مى‌شود- فهرست مفصلى از مباحث مطرح شده در الغدير است تا وسيله‌اى براى شناخت اجمالى كتاب الغدير و مطالب گوهربار آن باشد.

النبى الأعظم من كتاب الغدير جلد اول از مجموعه «سلسلة الغدير الموضوعية» است. در اين مجموعه، كتاب گرانسنگ «الغدير» علامه امينى به نحو موضوعى و با زبان عربى، بازنويسى شده است. جلد اول اين مجموعه به معرفى پيامبر گرامى اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) اختصاص يافته است. نويسنده از مجموعه ارزشمند «الغدير» بخش‌هايى را كه مرتبط با پيامبر اعظم (صلی الله علیه و آله و سلم) بوده گرد آورده است. در مقدمه كتاب، حول پنج مطلب سخن گفته شده است كه عبارتند از: سال پيامبر اعظم (صلی الله علیه و آله و سلم)، اركان اسلام، سوم پيامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) در كلمات مخالفين، مظلوميت پيامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) سپس به موضوعات ذيل پرداخته شده است: فضيلت پيامبر (صلی الله علیه و آله و سلم)، همسران پيامبر(صلی الله علیه و آله و سلم)، استحباب نامگذارى فرزندان به نام پيامبر (صلی الله علیه و آله و سلم)، كلمات و رواياتى كه مستلزم پائين آوردن جايگاه نبوت است، اجتهاد در مقابل نصّ پيامبر اكرم (صلی الله علیه و آله و سلم)، سلسله كذّابين و جاعلان حديث، مجموعه‌اى از احاديث موضوعه درباره فضيلت پيامبر اكرم (صلی الله علیه و آله و سلم) و نيز مناقب خلفاء و معاويه، احاديث موضوعه در موضوع خلافت، جريان رحلت پيامبر اكرم (صلی الله علیه و آله و سلم) و آنچه بر اهل بيت ايشان بعد از آن گذشت، داستان حجةالوداع و جريان غدير خم، روايت اين حديث شريف از ميان صحابه و تابعين، طبقات روات از علماء و نويسندگان كه درباره حديث غدير سخن گفته‌اند، انكار وفات پيامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) از سوى عمر، داستان غصب فدك، داستان سقيفه و... موضوع زيارت حضرت رسول (صلی الله علیه و آله و سلم) و توسل به ايشان و كلمات شريفه حضرت از ديگر موضوعاتى است كه در اين كتاب بدان‌ها پرداخته شده است. در قسمت دوم مقدمه كه حول اركان اسلام است، محقق كتاب به اين مساله مى‌پردازد كه چرا ولايت اساس و اصل در اسلام قرار گرفته است و در ادامه بحثى را در اصرار مخالفين بر مخالفت شديد بر اهل بيت (علیهم السلام) و شيعيان آنها، ارائه مى‌كند. در بخش چهارم از مقدمه، به اين مطلب پرداخته شده است كه رسول مكرم اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) در زمان خويش هم مظلوم بودند.

تشيع، مرامى جز اسلام راستين و به تعبير امام خمينى (رحمه الله) «اسلام ناب محمدى»، نيست كه خداى تعالى آن را بر پيامبرش، محمد مصطفى (صلى الله عليه وآله)، نازل كرده و به وسيله آن حضرت، قوانين و مقررات آن را تشريع فرموده و به دينى جز اسلام راضى نشده: «و رضيت لكم الاسلام ديناً» (مائده: 5) و دينى جز آن را نپذيرفته: «الدين عندالله الاسلام فمن يبتغ غير الاسلام ديناً فلن يقبل منه» (آل عمران: 3) چنان كه پيامبران پيشين نيز كيشى جز اسلام نداشتند و به مكتبى جز اسلام دعوت نمى كردند: «ما كان ابراهيم يهودياً و لانصرانياً لكن كان حنيفاً مسلماً» (آل عمران: 2). اين مقال بر آن است كه با نگاهى گذرا بر تاريخ تشيع، در قرن اول و دوم هجرى، به تولد و توسعه آن در بستر اسلام اشاره نمايد.

از جمله كارهايى كه پس از روى كار آمدن خليفه اول صورت گرفت، ممانعت از نوشتن و انتشار حديث و سنت نبى اكرم (صلى الله عليه وآله) بود. اين كه چه دليلى ايشان را وادار به اين تصميم كرده و توجيه آنان چه بوده و چه روش هايى را براى جلوگيرى از انتشار حديث به كار گرفتند و تا چه زمانى اين ممنوعيت ادامه داشت و سرانجام پى آمدهاى اين ممنوعيت چه بود؟ قابل تأمل و بررسى است. پيش از اين كه به اين پرسش ها پاسخ داده شود، لازم است ديدگاه نبى اكرم (صلى الله عليه وآله) را درباره نوشتن سنت و گفتار ايشان مرور كنيم. تأكيد نبى اكرم (صلى الله عليه وآله) بر نوشتن حديث، در ده ها مصدر و مرجع معتبر، به تعابير مختلف آمده است: «قيدوا العلم بالكتابه، استعن بيمينك و ..» خود دليل روشنى بر تشويق و ترغيب آن گرامى بر كتابت حديث است. مى توان گفت در عهد پيامبر گرامى اكرم اسلام (صلى الله عليه وآله) بعضى از اصحاب، مجموعه هايى از احاديث داشتند كه تحت عنوان صحيفه در كتب روايى و تاريخى مكتب امامت از آن نام برده مى شود. در اين جا قسمتى از اين مجموعه ها بيان مى شود.