جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

معضل جفت‌شدگی این است که چرا و چگونه ممکن است یک نفس خاص به بدنی خاص تعلق پیدا کند یا از آن متکون شود؟ براساس عدم پاسخ به این سوال ادعا می‌شود تعامل علی میان نفس مجرد و بدن مادی ممکن نیست. نگارنده پس از ارائه تبیینی جدید از تفاوت معضل جفت‌شدگی با چالش علیت ذهنی، این معضل را دارای سابقه‌ای طولانی در فلسفه اسلامی دانسته و به ارزیابی دیدگاه ملاصدرا در حل این معضل پرداخته است. به نظر نگارنده، تقریر نحوه ترکیب اتحادی نفس و بدن از منظر ملاصدرا در حل این معضل نکته‌ای کلیدی است. براین‌اساس بادرنظرداشتن چند مبنای دیگر انسان‌شناختی صدرایی، به دو تقریر از ترکیب اتحادی نفس و بدن از منظر صدرا، پرداخته و اثبات شده است که تقریر تغایر وجودی نفس و بدن از منظر صدرا که نفس و مراتب آن را دارای دو وجود متغایر می‌داند، در حل این معضل ناتوان بوده و تنها راه‌حل این معضل، این تقریر از صدراست که نفس و مراتب آن با یک متن وجودی موجودند. این تحقیق، با ابزار کتابخانه‌ای و روش تحلیلی انتقادی نوشته شده است.

پژوهش حاضر با هدف امکان‌سنجی اقامه برهان بر وجود خدا از منظر ابن‌سینا، صدرای شیرازی و محمدحسین طباطبایی به روش کتاب‌خانه‌ای و با رویکرد تحلیلی، توصیفی و تطبیقی انجام شده است. در مسئله برهان‌پذیری، بعد از تحلیل دیدگاه‌های فیلسوفان مد نظر چنین نتایجی به دست آمد: نخست، وجود خدا برهان‌پذیر است، برهان‌پذیری به این معنا که اثبات وجود خدا برای انسانْ معقول و منطقی است و امتناع ذاتی ندارد. دوم اینکه، وجود خدا از طریق «برهان لمّی بالذات»، «برهان إنّی از نوع دلیل» و «برهان إنّی مطلق از نوع تضایفی» اثبات‌پذیر نیست. اما از طریق «برهان لمّی بالعرض» و «برهان إنّی از نوع ملازمات عامه» می‌توان وجود خدا را اثبات کرد. در این نوشتار «برهان لمّی بالعرض» برای اثبات وجود خدا پیشنهاد شده است که در آثار ابن‌سینا و صدرای شیرازی نیز وجود دارد. «برهان لمّی بالعرض» وجود نعتی حق‌‌تعالی را اثبات می‌کند و همین مستلزم اثبات وجود نفسی‌اش نیز هست. با این تبیین، مسئله برهان‌پذیری وجود خدا با قاعده «الواجب لابرهان علیه» تعارضی نخواهد داشت، زیرا مفاد قاعده از طریق «برهان لمّ بالذات» بر برهان‌ناپذیری وجود خدا دلالت می‌کند.

کتاب «گفتگویی میان هگل و فیلسوفان اسلامی؛ صیرورت، دیالکتیک و ایده آلیسم» آخرین اثر دکتر سید حمید طالب‌زاده است که توجه بسیاری از اهل فلسفه را به خود جلب کرده است. آنچه به پیوست آمده، فایل صوتی نشستی است با عنوان «هم اندیشی در باب گفتگوی میان هگل و فیلسوفان مسلمان» که در اواخر سال گذشته به همت گروه روش شناسی علوم انسانی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی برگزار گردید. در این نشست که در سالن اجتماعات مجمع عالی حکمت اسلامی برگزار گردید، حجج اسلام والمسلمین سید یدالله یزدان پناه، حمید پارسانیا، عسکری سلیمانی امیری، و آقایان دکتر سید حمید طالب زاده، دکتر سید محمدرضا حسینی بهشتی و دکتر مجید احسن به ارائه بحث پرداخته‌اند.

دو اصطلاح «الهیات بالمعنی‌الاعم» و «الهیات بالمعنی‌الاخص» ناظر به دو بخش از مباحث در فلسفه اولی هستند که در موضوع خدا و صفات او مشترک‌اند. حال سؤال این است که این دو بخش چه نسبتی باهم دارند؟ آیا الهیات بالمعنی‌الاخص بخشی از مسائل الهیات بالمعنی‌الاعم است که به دلیل اهمیت و شرافت موضوع آن از الهیات بالمعنی‌الاعم افراز شده و یا الهیات بالمعنی‌الاخص مبحثی جداگانه در عرض الهیات بالمعنی‌الاعم است؟ آیا محتمل است الهیات بالمعنی‌الاخص علم مستقلی باشد؟ فیلسوفان در‌این‌خصوص دو دیدگاه را برگزیده‌اند. دیدگاه اول، الهیات بالمعنی‌الاخص را بخشی از الهیات بالمعنی‌الاعم می‌داند و به دلیل اهمیت و شرافت موضوع آن مستقل تدوین شده است و دیدگاه دیگر، الهیات بالمعنی‌الاخص را در عرض الهیات بالمعنی‌الاعم می‌شمارد که این دو علم دو بخش از فلسفه اولی هستند. موضوعات مسائل الهیات بالمعنی‌الاخص با برخی موضوعات الهیات بالمعنی‌الاعم مشترک است، اما روش بحث در الهیات بالمعنی‌الاعم با روش بحث در الهیات بالمعنی‌الاخص کاملاً متفاوت می‌باشد. ضمن اینکه از منظر فیلسوفان، براساس ضوابط منطقی در تقسیمات علوم، الهیات بالمعنی‌الاخص، علم تحت الهیات بالمعنی‌الاعم نیست. ملاصدرا نشان می‌دهد که الهیات بالمعنی‌الاخص باید علم هم‌عرض با الهیات بالمعنی‌الاعم باشد که هر یک از دو الهیات با روشی متمایز از دیگری، بخشی از فلسفه اولی را تشکیل می‌دهند و موضوع هر دو بخش موجود بما هو موجود است.

معقولات که از نوع مفاهیم کلی هستند بر سه دسته تقسیم می شوند : معقول اول ، معقول ثانی منطقی و معقول ثانی فلسفی .پژوهش پیش رو با روشی تحلیلی و توصیفی در آراء علامه طباطبایی به این نتیجه رهنمون شد که ایشان معقول ثانی فلسفی را به مفاهیمی که عروض آنها ذهنی و اتصافشان خارجی تعریف کرده اند و نقش علم حضوری را در دست یابی به آن بر جسته می شمارند .علامه طباطبایی مفاهیمی ؛ چون وجود ، عدم وجوب وامکان و... را از این قبیل می دانند .ایشان برخی از مفاهیم را به صراحت از معقولات ثانیه بر شمر ده اند ؛ولی بر خی مفاهیم را هر چندتصریح به معقول ثانی بودن آن نکرده اند یا حتی تصریح به معقول اول بودن کرده اند ؛اما با توجه به مبانی ایشان می توان از این دسته به حساب آورد. از دیدگاه علامه طباطبایی معقول ثانی فلسفی ویژگی های متعددی دارد .مهمترین ویزگی این دسته از مفاهیم انتزاع از یافته های علم حضوری می باشد

اصل ضرورت علّی و شمول آن بر فاعل مختار و موجَب، از جمله اموری است که در فلسفه اسلامی مورد پذیرش می باشد و حکمت متعالیه از این امر، مستثنی نیست ولیکن از گذشته دور در این اصل و نیز چگونگی جمع آن با آزادی اراده انسان، اختلافاتی میان اندیشمندان مخالف فلسفه وجود داشته است.دیدگاه میرزای نائینی و تابعانش که از مشهورترین متفکران علم اصول فقه هستند نمونه ای از جریانی است که ضمن نقد دیدگاه فلاسفه و حکمت متعالیه به ناسازگاری ضرورت علّی با اختیار انسان حکم کرده و ضمن پذیرش اصل ضرورت در موجودات غیرمختار، راه حل مسأله را تفکیک اراده و طلب دیده، و معتقد شده اند که فعل انسان نه ناشی از اراده بلکه ناشی از طلب است تا بتوانند تعارض مذکور را حل نمایند.از سوی دیگر، حکمت متعالیه به عنوان یک مکتب فلسفی مستقل ضمن دفاع از سازگاری ضرورت و اختیار به نوآوری هایی در حوزه پاسخ به اشکالات مطرح در این رابطه پرداخته و تعارض مذکور را ظاهری و قابل رفع خوانده، بدون اینکه به راه حل اصولیین مخالفش نیازی باشد.بر این اساس، رساله حاضر با تحلیل موارد نزاع ایشان به سه حوزه مبانی، فعل ناشی از اراده و ضرورت علّی، اراده و مبادی اش و ضرورت علّی به بررسی تطبیقی میان آنها دست زده و به نحوی اجتهادگونه میان ایشان به داوری نشسته و در نهایت به قوت بیشتر تحلیل های حکمت متعالیه در مقایسه با دیدگاه رقیب حکم داده است.

پرسش از «چیستی معنای زندگی» پرسشی است که در عمق وجود آدمی برای همه انسان‌ها مطرح است. ازاین‌رو انسان همواره در جست‌وجوی پاسخی قانع‌كننده به آن بوده است تا بتواند با تکیه بر آن، به آرامش روحی دست یابد و به زندگی امیدوار باشد. این پرسش ازجمله پرسش‌هایی است که برای همه کسانی که به سطح خودآگاهی عمیق برسند مطرح می‌شود. مراد از سطح خودآگاهی عمیق توجه انسان به خویشتنِ خویش است که از کجا آمده است و به کجا می‌رود و هدف و فلسفه زندگی او چیست. فیلسوفان درباره معنا و هدف زندگی، تفسیرهای گوناگونی ارائه داده‌اند. برخی از این تفسیرها مادی‌گرایانه و برخی دیگر غیرواقعی و پنداری است. در مقابل برخی از فیلسوفان، معنای زندگی را در خداباوری مي‌جویند. در جهان‌بینی توحیدی براساس آموزه‌های اسلام، زندگی با خداباوری و بندگی معنا می‌یابد. ما در این مقاله برآنیم تا موضوع را از نگاه تعالیم اسلام بررسی کنیم.

هدف این پژوهش امکان‌سنجی تعریف وجود خدا از منظر فلاسفۀ صاحب‌مکتب و تأثیرگذار در جهان اسلام، یعنی ابن‌سینا، سهروردی و ملاصدرا است. روش این پژوهش، کتاب‌خانه‌ای و رویکردش تحلیلی، توصیفی و تطبیقی است. بعد از بررسی و تحلیل دیدگاه‌ها و راهکارهای مطرح‌شده به این نتیجه رسیدیم که: 1. خدا تعریف‌پذیر است؛ 2. خدا از طریق تعاریف حدّی حقیقی تعریف‌ناپذیر است؛ 3. خدا را از طریق لوازم عقلی می‌توان تعریف کرد. تعریف به لوازم عقلی از نوع تعریف رسمی است و به دلیل اشتمال لوازم قریب شیء کارکرد حدّ حقیقی را دارد. با این تبیین نظریه تعریف‌پذیری وجود خدا با قاعده «الواجب لاحدّ له» تعارضی نخواهد داشت؛ زیرا مفاد قاعده، خدا را از طریق تعاریف حدّی ماهوی حقیقی تعریف‌ناپذیر می‌داند، ولی با پذیرش تعریف به لوازم عقلی این تعارض حل خواهد شد.

قاعده «معطی الشیء لایکون فاقداً له» از قواعدی است که فلاسفه به بداهت آن اذعان دارند؛ زیرا ملاک بدیهیات اولیه بر آن صادق است؛ یعنی از تصور موضوع (معطی الشیء) و محمول (لایکون فاقداً له) بدون نیاز به هیچ واسطه دیگری به صدق آن حکم می‎شود. همچنین ملاک بدیهیات فطری بر آن صادق است؛ یعنی می‌توان گفت مفاد این قاعده قضیه‌ای است که قیاس خود را همراه خود دارد و سایر انواع بدیهی مانند مجربات، مشاهدات، متواترات و حدسیات، قضایایی شخصی‌اند؛ لذا همان‏گونه‏که نمی‎توان قاعده‌ای عقلی را که ویژگی آن کلیت و همه‌شمولی است بر اساس این نوع قضایا توجیه نمود، به همان ترتیب نمی‎توان قائل به ابطال آن از طریق تجربه و یا راه‌های دیگر شد. مهم‏ترین اشکال مخالفان در رد این قاعده ناسازگاری‌هایی است که مفاد این قاعده با بسیاری از مسائل خداشناسی پیدا می‏کند که پاسخ آنها فقط از طریق قول به اصالت وجود ممکن خواهد شد.