جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از مباحث بسیار مهم در فهم قرآن بحث ظاهر و باطن قرآن است. در برخی روایات برای قرآن هفت بطن شمرده شده است. فهم ظاهر قرآن برای بسیاری از افراد ممکن است، اما فهم باطن قرآن و بطونِ بطون آن برای همه ممکن نیست. یکی از آیات قرآن کریم که فهم آن‌ و مراد حقیقی متکلم از آن در میان دانشوران مسلمان اختلاف‌بر‌انگیز شده آیات ۱۹ تا ۲۲ سورۀ الرحمن است. در این آیات از دو دریا یاد شده که به‌رغم تلاقی با هم درنمی‌آمیزند و از این دو دریا لؤلؤ و مرجان به دست می‌آید. این پژوهش به بررسی تطبیقی دیدگاه دو تن از مفسران برجستۀ شیعه و اهل‌سنت، یعنی جوادی آملی و آلوسی، پرداخته است. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که این دو مفسر، در تفسیر ظاهری «مرج البحرین» و «لؤلؤ» و «مرجان» در آیات پیش‌گفته، با وجود اختلافات، اشتراک‌نظر هم دارند، ولی در تفسیر باطنی آیات با یک‌دیگر اختلاف کامل دارند.

مجد البیان فی تفسیر القرآن، اثر محمدحسین اصفهانی، یکی از تفاسیر معاصری است که از نظر ساختار آغازین کتاب، منابع تفسیری، شخصیت علمی و گرایش‌های مفسر به تفسیر الصافی فیض کاشانی شباهت دارد. از طرفی اصفهانی در مواردی، از آرای فیض اثر پذیرفته است. با این حال، تا کنون پژوهشی دربارۀ روش اصفهانی در مجد البیان و مقایسۀ آن با روش فیض در تفسیر صافی انجام نشده است. این‌که اصفهانی در تفسیر خود از چه روش‌هایی بهره برده است و عملکرد او چه شباهت‌ها و تفاوت‌هایی با فیض کاشانی دارد پرسش‌هایی است که این پژوهش به دنبال پاسخ آن‌ها است. این پژوهش نشان می‌دهد که سه روش روایی، عقلی‌ـ‌اجتهادی و ادبی از روش‌های بارز اصفهانی در مجد البیان است. تحلیل‌های فراوان اصفهانی، همراه با کاربرد روایات، این تفسیر را از تفاسیر روایی محض خارج می‌کند. صحیح دانستن تعقل، استفاده از روش برهانی در تحلیل مسائل، توجه به انواع قراین، توسعۀ مفهومی و الغای خصوصیت از آیات از نمودهای کاربرد روش عقلی‌ـ‌اجتهادی تفسیر اصفهانی است. روش اصفهانی در مباحث ادبی ثابت نیست و به فراخور مقصود، روش‌های مختلفی دارد. در تحلیل مفردات قائل به نظریۀ «روح معنا» است، هرچند دیدگاهش در برخی جزئیاتِ این نظریه با دیگر صاحب‌نظران تفاوت‌هایی دارد. به مباحث صرفی، نحوی و بلاغی آیات نیز کمتر پرداخته است.