جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

بي‌‌شک افعال اخلاقي نيازمند ضمانت عملي هستند. ضمانت يا بيروني است؛ مانند نظارت‌ها و کنترل‌ها؛ يا دروني است؛ مانند باورها و اعتقادات. باور به معاد، از جمله مهم‌ترين باورهايي است که ضامن اجراي اصول و افعال اخلاقي است. هدف اين تحقيق نشان دادن کيفيت ضمانت معادباوري با روش عقلي ـ‌ نقلي است. تحقق عدالت در معاد، سوق‌دهنده‌اي قوي به ‌سمت خوبي‌ها و اِعراض از بدي‌هاست. همچنين رسوايي اخروي و ايصال عذاب‌هاي اُخروي به فاعلِ امور قبيح، با توجه به حب انسان‌ها به ذات خود، عاملي بي‌نظير در ترک زشتي‌هاست. همچنين اعتقاد به جهاني بي‌انتها و ابدي و مقايسۀ آن با دنياي فاني و زودگذر، ارزش را به جهان اخروي مي‌دهد و دنيا و مافيها را در چشم باورمند به معاد کم‌ارزش، بلکه بي‌ارزش مي‌کند. در نتيجه، خود را براي آن هزينه نمي‌کند. محبت به کمال مطلق و مواجهه با کامل مطلق در آخرت،‌ عاملي بي‌همتا براي اعراض از بدي‌ها و موانع کمال است. چنين نتايجي که در سايۀ اعتقاد و باور به معاد حاصل مي‌شود، ضمانت اجراي اخلاق خواهند بود.

پژوهش در حوزة علوم انساني اسلامي در سال‌هاي اخير با رشد فزاينده‌اي روبرو بوده است و موافقان و مخالفان آن با بهره‌گيري از تبيين‌هاي گونا‌گون در مقام اثبات مدعاي خود برآمده‌اند. فارغ از هرگونه قضاوت دربارة نتايج به‌دست‌آمده از پژوهش‌هاي فراوانِ اين حوزة فکري، توجه به اخلاق پژوهش به صورت عام و التزام به آن در تحقيقات علوم انساني اسلامي به‌طور خاص اهميت ويژه‌اي دارد. به نظر مي‌رسد غفلت از اين نکته، برخي ديدگاه‌ها به‌ويژه ديدگاه‌هاي مخالف علوم انساني اسلامي را در تأمين واقع‌بيني و بي‌طرفي علمي با مشکل روبرو کرده است. نويسندگان مقالة پيش رو، با استفاده از روش تحليلي ـ انتقادي به واکاوي اخلاق پژوهش در حوزة علوم انساني اسلامي پرداخته، با برشمردن بايسته‌ها و نبايسته‌هاي اخلاقي اين کنش انساني به اين نتيجه دست يافته‌اند که حق‌طلبي با انگيزة الهي، اصلِ اخلاقي محوري در اين حوزه است.

يکي از محورهاي مهم فلسفه‌هاي ناظر به علوم اسلامي، به‌ويژه علم اخلاق و فقه، شناخت مؤلفه‌هاي معرفتي هر دو علم و نيز تعامل و تأثير متقابل چنين رشته‌هاي علمي است. اين دو علم، هرچند هر يک عهده‌دار ساحت خاصي هستند، شباهت‌ها و تفاوت‌هايي دارند که شايستة بررسي و تحليل است. براين‌اساس، اين پژوهش به بررسي و مقايسة مؤلفه‌هاي مهمي مانند شناخت گزاره (موضوع، محمول و مسئله) پرداخته است؛ امري که پرداختن به آن، قبل از ورود در هر علم و مباحث و دستيابي به مسائل آن، ضروري است. نگارنده با روش مقايسه‌اي و با بهره‌گيري از منابع مکتوب، به تحليل و نسبت‌سنجي اين مؤلفه‌ها پرداخته و شباهت‌ها و تفاوت‌ها و نيز نقاط قوت و ضعف هر يک از اين دو دانش فقه و اخلاق را آشکار کرده است.

حفظ محيط زيست در دوران جنگ، يکي از مهم‌ترين دغدغه‏هاي بشر معاصر و مدافعان محيط زيست است؛ چراکه در زمان جنگ، محيط زيست بيشترين ضربه را از طرف‏هاي درگير مي‏بيند و اين جنگ‏ها موجب آسيب‌هاي جبران‌ناپذير به محيط زيست هم مي‏شود. دين مبين اسلام دربارة حفظ محيط زيست، اعم از گياهان و حيوانات، دستورالعمل‏ها و سفارش‌هاي مهمي دارد و بعضاً تخريب محيط زيست را گناه و حرام شمرده است. اما در بحبوحة جنگ، گاه براي حفظ جان يا نابودي دشمن لازم مي‏آيد که از حفظ محيط زيست چشم پوشيد و آن‏گونه‌که خوشايند نيست، برخورد کرد. در واقع، يک رزمنده گاه در انجام دو عمل اخلاقي در تعارض قرار مي‏گيرد و بايد يک طرف را انتخاب کند. وظيفة او در اين حالت چيست و کدام طرف تعارض را بايد انتخاب کند؟ اين پرسشي است که در اين مقاله به آن خواهيم پرداخت و دستورات اسلام را در اين زمينه بررسي خواهيم كرد. مقالة پيش‌رو به روش توصيفي و از طريق مطالعة کتابخانه‏اي به برطرف کردن تعارض‏هاي ايجادشده دربارة محيط زيست در خلال جنگ پرداخته و راه‌حل آن را از آيات و روايات و ديگر منابع بيان کرده است.

نگاه تک ساحتی و ابزاری جوامع علمی و دانشگاهی به «پژوهش» موجب شده است تا پژوهشگران در انجام پژوهش های خود، پایبند به اصول اخلاقی نباشند. «اخلاق» از جمله موضوعاتی است که بر تمام ابعاد و اضلاع هویت و زندگانی بشری تاثیرگذاشته است. بحث «اخلاق مداری در پژوهش» یکی از مقولات پرکاربرد در اخلاق کاربردی و اخلاق حرفه ای است. مؤلفه های اخلاق پژوهش، از جهات متعددی قابل بحث و بررسی است که به دلیل کثرت اطلاعات و تولیدات علمی در عصر جدید مورد توجه ویژه قرار گرفته است؛ زیرا تا زمانی که اخلاق پژوهش رعایت نشود، مشکلات همچنان به قوت خود باقی خواهند ماند. در این مقاله، سعی شده است تا با مطالعه تحقیقات بومی و ارزشی، مؤلفه های اخلاقی و فرهنگی پژوهش مورد بازشناسی قرار گیرد تا ضمن شناسایی ابعاد مؤثر بر اخلاق پژوهش، راهکارهایی به منظور افزایش سطح اخلاق مداری در پژوهش ارائه گردد.

یکی از عمده ترین دغدغه های مدیران کارآمد در سطوح مختلف، چگونگی ایجاد بسترهای مناسب برای عوامل انسانی شاغل در تمام حرفه هاست تا آنها با حس مسئولیت و تعهد کامل به مسائل جامعه و حرفة خود بپردازند و اصول اخلاقی حاکم بر شغل و حرفة خود را رعایت کنند. این مقاله بر آن است تا به مفهوم اخلاق حرفه ای و اهمیت و ابعاد گوناگون آن و نیاز جوامع امروز به اخلاق بپردازد. همچنین به ویژگیهای افراد دارای اخلاق حرفه ای مانند احساس مسئولیت، برتریجویی و رقابت طلبی، صادق بودن، احترام و تکریم دیگران، رعایت ارزش ها و هنجارهای اجتماعی، عدالت و انصاف، همدردی با دیگران و وفاداری اشاره میشود. در ادامه، با اشاره به عوامل پایه ای اخلاق حرفه ای، چگونگی اشاعه و ترویج آن در جهت توسعه سازمانی بیان میشود.

در اسلام رفتاری اخلاقی محسوب می شود که براساس امکان، اختیار و آگاهی لازم صورت گرفته باشد. این نوع رفتار ممکن است به مرحله ظاهری جسمانی رسیده و یا امری درونی مانند حسد و ریا باشد. مراحل تکون رفتار اخلاقی از نفس و براساس نیازهای غریزی مادی– معنوی روحانی و متأثر از عوامل درونی، بیرونی و محیطی صورت می گیرد. فرایند و مراحل رفتار از نیاز شروع شده، پس از طی مراحل ادراکی (علم)، تخیل، قصد و انگیزه، ایمان و اراده به مرحله ظاهری می رسد. در این میان، عوامل و فرایندهای متعدد و متنوعی نیز مطرح می شوند که در جای خود قابل بحث و بررسی هستند. فیلسوفان مسلمان، مبدا اصلی رفتار انسان را در نفس و با استفاده از قوای آن جست وجو می کنند. روان شناسان، انگیزه و نیاز را عامل اصلی بروز و شکل گیری رفتار می دانند. اخلاقیون مسلمان، حوزه نفس و عوامل اخلاقی ارزشی را چون گرایشات فطری معنوی و ... را مطرح می کنند. تاکنون در میان آثار علمی و عملی اخلاق اسلامی، به طراحی نظام وار و جامع مراحل تکّون رفتار اخلاقی توجه چندانی صورت نگرفته است. این پژوهش زمینه ای برای طرح این موضوع است.

عصر کنونی، عصر بحران ها و چالش های بنیان افکن است. بشر امروز برای رسیدن به تعادل روانی و موفقیت در روابط فردی و اجتماعی چاره ای جز روی آوری، به اخلاق و تربیت اخلاقی ندارد. امروزه رویکرد اخلاقی به منزلة یکی از مهم ترین رویکردها در قلمرو برنامه ریزی درسی به شمار میرود. در این رویکرد، برنامه های درسی ابزاری مؤثر در رشد و توسعة فضایل اخلاقی و مهارت های اجتماعی در فراگیران است و آنان را برای برخورد مناسب با مسائل و موضوعات جدید آماده میسازد. هدف این مقاله، بررسی رویکردهای اخلاقی و ارائة عناصر اصلی دیدگاه اخلاق مدار در برنامة درسی است.باید آموزش اخلاق به منزلة یک درس در برنامه درسی یا در ارتباط با دروس دیگر توسط دست اندرکاران تربیتی، به ویژه معلمان، مورد توجه قرار گیرد. برای تربیت اخلاقی میتوان سه بعد شناختی، عاطفی و عملی در نظر گرفت. در این ابعاد، تواناییها و قابلیت هایی از حیث دانش، گرایش و عمل در فرد پدید میآید.

ارتباط دین و اخلاق و چگونگی آن از مهم ترین مسائل فلسفی پیش روی فلاسفة معاصر از جمله کانت و استاد مصباح است. انسان اخلاقی کانت، صرفاً به وسیلة سابقة عقل عملی خود، قانون و تکالیف اخلاقی را می یابد و اعتبار امور اخلاقی نزد او، به هیچ دستور دینی ای بستگی ندارد. این در حالی است که بنا بر نظر استاد مصباح خیر و شر اخلاقی، از رابطه ای که بین افعال اختیاری انسان و نتایج نهایی آنها برقرار است، مشخص می شود؛ به این صورت که اگر یک فعل با کمال نهایی رابطة مثبت داشته باشد، خیر است وگرنه، شر تلقی می گردد. اگرچه این اصل از هیچ اعتقاد دینی ای اخذ نشده، اما در پی این پرسش که کمال نهایی چیست و چگونه باید رابطه افکار و کمال نهایی را کشف کرد، نیازمندی به دین پدیدار می شود. به طور کلی دین و اخلاق در نگاه استاد مصباح در تعامل با یکدیگرند.

سعادت گرایی متفکران یونان ، با ترجمة آثار یونانی به جهان اسلام راه یافت . ارسطو در مباحث اخلاقی خود «ائودایمونیا» را محور مباحثش قرار داد . این واژه در ترجمه های مسلمانان به «سعادت» ترجمه شد و به لحاظ مفهومی تورات مهمی را سپری کرد . متفکران مسلمان بعدها این واژه را با مفهوم «خلافت الهی» پیوند دادند . از آنجایی که فهم درست و تعیین دقیق معنای «خلافت» در مباحث انسان شناسی و اخلاق اسلامی از اهمیت ویژه ای برخوردار است، همواره بین مفسران، فلاسفه و عرفا در فهم و تفسیر خلافت انسان در آیه «إنی جاعل فی الأرض خلیفة» اختلاف نظر بوده و بحث های فراوانی درگرفته است.دوانی، استحقاق آدمی برای دریافت مقام خلافت را در توانایی انسان برای دریافت صفات متقابل دانسته و تحقق آن را منوط به کمال علمی و عملی کرده است. منصور دشتکی دیدگاه وی را نپذیرفته و به تفصیل اندیشة دوانی و استدلال های او را رد کرده است. وی بر این باور است که خلافت بدین معناست که آدمی ظلّ خداوند در میان ممکنات گردد. همان طور که آفریدگان مطیع و منقاد حق تعالی هستند، مطیع و منقاد انسان گردند.این مقاله در بحث خلافت الهی، به نقد و بررسی آراء این دو متفکر پرداخته است.