جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

اساساً نيت، به‌عنوان روح و حقيقت عمل، نقشي تعيين کننده در ارزش عمل دارد. هرچه نيت عمل خالص‌تر باشد، آن عمل ارزشمند‌تر است. در مقابل، هر ميزان که نيت ناخالص شود، عمل را به همان اندازه بي ارزش و حتي داراي ارزش منفي مي کند. به عبارت ديگر، «نيّت» داراي درجه و رتبه است. اما اينکه چه عواملي موجب شکل‌گيري اين مراتب است، سؤالي است که کمتر مورد توجه قرار گرفته و اين مقاله در صدد پاسخ به آن است. .توجه به اين عوامل مي تواند، انسان را در کيفيت بخشيدن به عمل خود ياري رساند. اين مقاله، به روش توصيفي ـ تحليلي و با مطالعة آيات و روايات و مراجعه به منابع تفسيري، اخلاقي و روايي، به بررسي عوامل مؤثر در مراتب نيت از ديدگاه آيات و روايات مي‌پردازد. نتايج تحقيق حاکي از اين است که معرفت، ايمان، توجه و محبت، به‌عنوان عوامل شکل دهندة نيت، هرقدر ارتقا پيدا کنند، نيت هم به شکل متناظر با آنها تعالي مي‌يابد، توفيق الهي در مرتبه‌اي بالاتر از ساير عوامل در تحقق نيت مطلوب مؤثر است.

از جمله اموري که در شناخت بهتر حقيقت هر چيزي تأثير بسزايي دارد، شناخت ويژگي‌هاي آن است. از سوي ديگر، رسيدن به سعادت خواست همة انسان‌هاست و قرآن کريم اين معجزه جاودان حضرت محمد(ص)، کامل‌ترين کتاب آسماني براي هدايت بشر به سوي سعادت و کمال حقيقي اواست. بنابراين، قرآن بهترين و مطمئن‌ترين منبع براي شناخت ويژگي‌هاي سعادت حقيقي مي‌باشد. هدف اين پژوهش اين است تا ويژگي‌هاي سعادت حقيقي بر اساس قرآن کريم شناخته شود؛ چرا که شناخت ويژگي‌ها به شناخت دقيق‌تر خود سعادت منجر خواهد شد. بدين منظور، در اين پژوهش تلاش مي‌شود با بيان و تحليل سخنان برخي مفسران و متفکران اسلامي، ويژگي‌هاي سعادت از قرآن به‌دست آيد. ويژگي‌هاي سعادت، که در اين پژوهش از آنها بحث شده است، عبارت‌اند از: همة انسان‌ها فطرتاً خواهان سعادت هستند. سعادت ذاتاً امري مطلوب است. سعادت امري است اکتسابي. همچنين، سعادت امري است انتخابي که با اختيار در ارتباط است. حقيقتي ذومراتب و جاودان است. در نهايت، رحمتي است که اختصاص به مؤمنان دارد.

با وجود همة فوايد نقد، که مهم‌ترين آنها از منظر اخلاق اسلامي، ايجاد زمينه اصلاح و رشد فردي و اجتماعي است، فضاي سياسي کشور و فعاليت‌هاي فعالان سياسي، اجتماعي، فرهنگي، چهره‌هاي معروف و ساير بازيگران عرصه سياست، تفاوت محسوسي با نقطه مطلوب از نظر اخلاق اسلامي دارد. حفظ حدود اخلاقي، در کنار نقد و انتقادگري در عرصة‌ مسائل سياسي ـ اجتماعي، در گرو شناخت کافي نسبت به آموزه‌هاي ديني و شاخص‌هاي اخلاقي در عرصه نقد سياسي ـ اجتماعي است. هدف اين مقاله، توصيف شاخص‌هاي اخلاقي براي آشنايي فعالان نقد با اين شاخص‌ها و در نتيجه، رشد فرهنگ نقد در پرتو اخلاق‌مداري است. اين تحقيق، با روش توصيفي ـ تحليلي صورت گرفته و اطلاعات آن، با استفاده از منابع کتابخانه‌اي گردآوري شده است. نتايج به‌دست آمده حاکي از اين است که شاخص‌هاي عام اخلاقي نقد سياسي ـ اجتماعي عبارت است از: اخلاص، مهار احساسات و تمايلات، حق‌محوري، انصاف، دين‌محوري و ارزش‌گرايي اسلامي، خيرخواهي، عدالت‌طلبي، رعايت وفاق و اعتماد اجتماعي، تعاون و همياري، رعايت مصالح معنوي جامعه، اداي حقوق برادران ديني، قانون‌گرايي، عدم ملاحظه منافع شخصي، توجه به مواضع دشمن، نصيت و مشارکت سياسي، مصلحت‌سنجي و اولويت‌سنجي.

نظرية تکامل يا فرگشت، تأثير بسياري بر حوزه‌هاي فکري و فرهنگي گذاشته و به گمان برخي، باورهاي ديني و اخلاقي را با چالش زيادي مواجه کرده است. برخي گفته‌اند، قدرت‌گرايي نيچه نيز مبتني بر نظرية تکامل است. اخلاق تکاملي نيز به‌طور مسلم، برگرفته از نظرية تکامل مي‌باشد. به نظر مي‌رسد، اين نظريه منافاتي با باورهاي ديني و اخلاقي نداشته و علي‌رغم بطلان قدرت‌گرايي، اخلاق برگرفته از آن (اخلاق تکاملي)، به‌عنوان يکي از مصاديق اخلاق سکولار، مي‌تواند ناظر به همة عناصر يک نظام اخلاقي، اعم از معناداري، واقعيت‌داري، توجيه عقلاني ارزش‌ها، ارائه راه براي تشخيص مصاديق رفتارهاي با ارزش و بالاخره، تضمين عمل به ارزش‌هاي اخلاقي، سخن گفته و در تمامي اين حوزه‌ها، از خود دفاع کند. در عين حال، به نظر مي‌رسد، اخلاق تکاملي ناقص بوده، تاب برابري با اخلاق ديني را ندارد.

عالمان اخلاق، يكي از ناهنجاري‌هاي اخلاقي در حوزه زبان را «غيبت كردن» از ديگران برمي‌شمارند. دربارة غيبت، پرسش‌هايي اساسي مطرح است: از جمله اينكه آيا غيبت كردن همواره بد است، يا ممكن است در برخي موارد، خوب تلقي شود؟ پاسخ به اين پرسش، بر اساس معيارهاي مختلف قابل تبيين است. در اين پژوهش، بر اساس معيار قرب الهي به اين پرسش پاسخ داده شده است. تحليل گزاره‌‌هاي اخلاقي بر اساس اين معيار، به اين نتيجه رهنمون مي‌شود كه غيبت كردن بسته به شرايط واقعي، مي‌تواند داراي ارزش اخلاقي مثبت يا منفي باشد. بنابراين، غيبت را مي‌توان به دو دسته مذموم و ممدوح تقسيم كرد. به همين دليل، در مواردي كه غيبت موجب صلاح واقعي فرد و جامعه است، خوب و در شرايطي كه موجب فساد اخلاقي فرد و جامعه است، بد مي‌باشد. بر اساس اين معيار، تمام استثنائاتي كه در باب غيبت بيان شده را مي‌توان مصاديقي از غيبت مذموم شمرد که منجر به مفاسد واقعي فردي و اجتماعي مي‌شوند. روش اين نوشتار، کتابخانه‌اي ـ توصيفي ـ تحليلي است.

يکي از مسائل قابل توجه در عرفان اين است که آيا استکبارستيزي با عرفان قابل جمع و يا با آن ناسازگار است؟ اين مقاله با بررسي گفتار و رفتار امام راحل(ره)، در صدد است که اولاً جلوه‌هايي از روحيه و رفتار استکبارستيز را از طريق بيان نمونه‌هايي از سيره و سخن ايشان به نمايش بگذارد. ثانياً، تحليلي عرفاني از آن ارائه دهد. بدين منظور، ابتدا حکاياتي از رفتارهاي استکبارستيز امام در دوران‌هاي مختلف حيات ايشان و در برابر طيف‌هاي مختلفي از مستکبران، بيان شده و در ادامه، برخي سخنان ايشان عليه مستکبران و جبهه استکبار به صورت عام، که به گونة ديگري از روحيه استکبارستيزي آن عارف بالله حکايت مي‌کند، ارائه گرديده است. سپس، تحليلي عرفاني از اين مسئله، که چگونه مي‌شود يک عارف از روحيه‌اي حماسي و استکبارستيز برخوردار گردد و چگونه اين دو جنبة شخصيتي در فردي همچون امام راحل و يا هر فرد ديگري قابل جمع‌اند، ارائه گرديده است. در اين بخش، با تذکر اين نکته که استکبارستيزي بر سه عنصر «شجاعت»، «ظلم ستيزي» و «ايثار» استوار است، تأثير عرفان حقيقي بر حصول و تقويت اين سه فضيلت انساني تبيين گرديده است. روش تحقيق، توصيفي ـ تحليلي و روش گردآوري اطلاعات، کتابخانه‌اي است.

غذاي حلال و تأثير آن بر تربيت انسان و داشتن نسلي پاک و صالح، همواره در آموزه‌‌هاي دين اسلام مورد تأکيد بوده است. هدف اين پژوهش، بررسي و تبيين نقش غذاي حلال بر رشد جنين و شکل‌گيري شخصيت اخلاقي کودک است. بدين منظور، اين نوشتار با رويکرد توصيفي و تحليلي، به مطالعه و بررسي آيات قرآن کريم، روايات و آثار مرتبط و استنباط از آنها پرداخته است. نتايج تحقيق بيانگر اين است که بين تغذيه و شکل‌گيري شخصيت اخلاقي کودک هم رابطة مستقيم و هم رابطة غير‌مستقيم وجود دارد. غذاي حلال يا طيبي که مادر در دوران بارداري مصرف مي‌کند، به صورت مستقيم از طريق خون و وراثت به جنيني که از مادر تغذيه مي‌کند، منتقل مي‌شود. در اين صورت، هم بر رشد جسمي و تکامل اندام‌هاي جنين مؤثر است و هم به دليل تأثير‌گذاري مستقيم بر رفتار و کردار مادر، در بروز رفتار آتي کودک و بينش‌ها و گرايش‌هاي عملي او نيز تأثيرگذار است. همچنين، غذاي حلال به صورت غير‌مستقيم بر خلق و خوي مادر تأثيرگذار بوده و توسط حامل‌هاي وراثت منتقل شده، در منش و رفتار آتي کودک ظهور مي‌يابد.