جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

شخصیت که از ریشه ی یونانی «persona» به معنای نقاب و ماسک، أخذ شده است اصطلاحاً اشاره دارد به ویژگی های بیرونی قابل مشاهده ی رفتارهای افراد و میزان تأثیر گذاری و تطابق خواسته ها و انتظارات اجتماعی آنها. اما چون یک مفهوم انتزاعی است تبیین معنای علمی آن نه تنها دشوار است بلکه به دلیل ارائه تعاریف متعدد و مختلفی از سوی روان شناسان که ریشه در جهان بینی و نگرش آنها به ماهیت انسان و شرایط فرهنگی و اجتماعی آنان دارد، تاکنون توفیقی در ارائه ی تعریفی واحد و قابل قبول از سوی نظریه پردازان شخصیت، حاصل نشده است. در پژوهش حاضر که به روش توصیفی ـ تحلیلی صورت گرفته است با جستجوی در آثار صدرالمتألهین و با تکیه بر مبانی هستی شناختی و انسان شناختی، هدف، یافتن معنای «شخصیت» است. نتیجه ی حاصل، حکایت از این دارد که همه افراد انسان فطرت واحد اما شخصیت های متفاوتی دارند. طبیعت و فطرت واحد داشتن به معنای مستوی الخلقه بودن آنهاست اما «شخصیت» همان «شاکله وجودی» است که بر مجموعه ای از صفات طبیعی و اکتسابی ویژه ی هر فرد اطلاق می شود که تعیین کننده ی خط مشی او در زندگی است. کمالات اکتسابی که براساس افکار و اعمال حسنه یا سیئه و تحت تاثیر عوامل محیطی و تربیتی و وراثتی، شکل دهنده ی ساختار وجودی انسان می گردد و رفتار وی تابع و هماهنگ با همین شخصیت شکل گرفته ی اوست و همانگونه که بر اساس حرکت جوهری، وجودش دائما در جریان و تحوّل است خویشتن شکل گرفته او نیز همانند رودخانه سیّالی خواهد بود که اگرچه شکل و موجودیت کلی آن ثابت است اما همانند وجودش در سیر استکمالی خود در جریان و تغییر و تحوّل خواهد بود.

ایده ایجاد دنیای اسلام یا همان تمدن بین‌المللی اسلامی، به‌عنوان پنجمین مرحله از فرآیند تحقّق اهداف اسلامی، جایگاه ویژ‌ه‌ای در اندیشه و بیانات حضرت آیت‌الله خامنه‌ای دارد. ایشان در بیانیه گام دوم انقلاب، تحقق این تمدن نوین را به‌عنوان آرمانی بزرگ و هدف نهایی انقلاب اسلامی معرفی کرده و آن را مقدمه‌ای برای «ایجاد تمدن نوین اسلامی و آمادگی برای ظهور» می‌داند. این نگاه، مبتنی بر امید به آینده و نقش فعال مسلمانان در ساختن تمدن نوین است؛ موضوعی که در آموزه‌های ادیان مختلف نیز جایگاهی بنیادین دارد. در راستای تبیین دیدگاه آیت‌الله خامنه‌ای به‌عنوان اندیشمند دینی در سه سطح فردی، اجتماعی و بین‌المللی، مقاله حاضر با روش توصیفی و تحلیلی و با بهره‌گیری از منابع کتابخانه‌ای، می‌کوشد به این سوال پاسخ دهد که گام‌‌های بینشی و رفتاری تمدن‌ساز عصر ظهور در سطح بین‌المللی از منظر آیت‌الله خامنه‌ای چه تحلیل قرآنی و حدیثی دارد؟ یافته‌های این پژوهش حاکی از آن است که مهم‌ترین گام‌‌های بین‌المللی تمدن‌ساز، دارای دو بُعد «سلوک بینشی» و «سلوک رفتاری» است. در بُعد بینشی، ایمان به خدا و باور به تحقق وعده‌های الهی و در بُعد رفتاری، عبودیت، قدرتمندی و تبرّی، از مهم‌ترین گام‌های بین‌المللی، از منظر آیت‌الله خامنه‌ای در این عرصه شمرده شده که هر دو بُعد مؤیدات قرآنی و حدیثی دارد.

بازخوانی ظرفیت‌های بیانی قرآن کریم در مواجهه با چالش‌های هرمنوتیکی و فهم‌پذیری، ضرورتی انکارناپذیر است. در این میان، بلاغت اشاره به مثابه یکی از ظریف‌ترین شیوه‌های ایجاز، امکان کاوش در دلالت‌های غیر صریح و معنایابی لایه‌های پنهان گفتمان وحی را فراهم می‌آورد؛ عرصه‌ای که تاکنون کمتر به‌طور جامع و نظام‌مند بررسی شده است. پرسش اصلی این پژوهش آن است که بلاغت اشاره در قرآن کریم چگونه از رهگذر ایجاز، به انتقال دلالت‌های غیر صریح و تعمیق لایه‌های معنایی گفتمان وحی یاری می‌رساند؟ پژوهش حاضر با هدف تبیین گونه‌شناسی، کارکردها و نقش ایجازی اشاره در آیات قرآن کریم، با روش توصیفی-تحلیلی و بهره‌گیری از رویکرد زبان‌شناختی و بلاغی، به واکاوی نمونه‌های قرآنی می‌پردازد. یافته‌ها نشان می‌دهد که بلاغت اشاره در قرآن، صرفاً یک شگرد بیانی موجز نیست، بلکه سازوکاری برای انتقال دلالت‌های غیرصریح، تعمیق لایه‌های معنایی، ایجاد پیوندهای درونی میان آیات، و برانگیختن قوه تدبر مخاطب است؛ امری که در نهایت ابعاد تازه‌ای از اعجاز بیانی و کارکرد تربیتی گفتمان وحی را آشکار می‌سازد.

شناخت آموزه‌های قرآن از صدر اسلام تاکنون کانون توجه مسلمانان به ویژه اندیشمندان علوم قرآنی بوده و هست یکی از راه‌های پی بردن به این آموزه‌ها دقت در فنون بلاغی به کار رفته در آیات الهی است؛ از جمله این فنون «مجاز» است که با توجه به مفاد دلایل محکم باورمندان به آن، وجود آن در قرآن حتمی است و از آنجایی که وجود هریک از فنون بلاغی در قرآن حکمت خاصی دارد پرداختن به حکمت وجود مجاز در قرآن نیز اهمیت دارد و با توجه به جایگاه علمی علامه طباطبایی در جامعه تفسیری، پی بردن به این حکمت از دیدگاه ایشان به منظور فهم مدقانه آیات الهی ضروری است، از این‌رو این مقاله با بهره‌مندی از کتاب «المیزان فی تفسیر القرآن» و کتب تفسیری، لغوی و بلاغی و پردازش مطالب به روش توصیفی- تحلیلی به دنبال پاسخ‌گویی به این پرسش اصلی است که «تحلیل دیدگاه علامه طباطبایی در مورد حکمت مجاز در قرآن چیست؟»؛ یافته‌های پژوهش نشان داد که علامه معتقد است: حکمت وجود مجاز در قرآن شامل بیان امور نامحسوس با امور محسوس، تفهیم به عموم مردم، سخن گفتن به زبان عرف، رعایت ادب گفتاری و پند دادن به بشر است.

مؤمن آل یاسین مشهور به حبیب نجّار، یکی از شخصیت‌های برجسته قرآنی است که عملکرد وی به‌عنوان الگوی مومنان در آیات ۱۳ تا ۲۹ سوره یس نقل شده و در ذیل این آیات احادیث زیادی نیز به وصف او پرداخته‌اند. مساله اصلی پژوهش این است که چه عناصر تاریخی و الگویی در شخصیت مؤمن آل یاسین قابل واکاوی است؟ روش تحقیق در این مقاله، روش تحلیل محتوای کیفی با بهره‌گیری از منابع تفسیری، تاریخی و روایی مرتبط با حبیب نجّار است. پژوهش حاضر با بهره‌گیری از منابع موجود به این داده‌ها رسید که شهید سوره یس، بر اساس معیارهای قرآنی، نمادی برجسته از ایمان، اخلاص، شجاعت و مسئولیت اجتماعی به شمار می‌رود. پیشگامی وی در یاری‌رسانی به پیامبران، ابراز عاطفه و دلسوزی در دعوت، استفاده از استدلال‌های منطقی برای نفی شرک و تأکید بر انحصار قدرت الهی نشان‌دهنده‌ی روحیه‌ای فعال و متعهد اوست. وی با اثبات رسالت رسولان الهی بر پایه شواهد عقلانی، الگویی برای دعوت استدلالی محسوب می‌شود که از یک طرف با تبدیل ایمان شخصی به کنش اجتماعی مسئولانه، مسئولیت‌پذیری خود را به نمایش گذاشت و از سوی دیگر با آمادگی برای شهادت و سپس شهادت و ورود بی‌درنگ به بهشت برزخی و آرزوی آگاهی قومش از فیض الهی، نوع دوستی خود را نشان داد. همچنین، حبیب نجار با ایستادگی در برابر نظام طاغوتی نمونه‌ای از مومنان پرشور و مبارز در عهد خود بود که می‌تواند الهام‌بخش مؤمنان امروز و آینده باشد.