جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مطابق طبیعت‌گرایی روش‌شناختی تبیین‌های علمی باید صرفاً از هویات و سازوکارهای طبیعی بهره ببرند و استفاده از هویات فراطبیعی یا گزاره‌های مبتنی بر وحی در تبیین‌های علمی مجاز نیست. از سوی دیگر طبیعت‌گرایی متافیزیکی، رهیافتی وجودشناختی است که مطابق آن هویات موجود در جهان محدود به هویات طبیعی می‌شوند و باور به آن مستلزم انکار وجود هویات فراطبیعی است. گروهی از فلاسفه معتقدند پذیرش طبیعت‌گرایی روش‌شناختی الزامی در باور به طبیعت‌گرایی متافیزیکی ایجاد نمی‌کند و این نظریه به­عنوان رهیافتی روش‌شناختی، به­لحاظ متافیزیکی خنثی بوده و پایبندی به آن امکان مشارکت عمومی در علم را فراهم می‌کند؛ ولی گروه دیگر میان این دو نظریه رابطه نزدیکی می‌بینند و معتقدند میان باور به طبیعت‌گرایی روش‌شناختی و متافیزیکی، رابطه‌ای شبیه استلزام وجود دارد. در این مقاله تلاش شده ‌است تا با ارائه استدلال جدیدی، که مبتنی بر تشریح و تدقیق پیش‌فرض‌های طبیعت‌گرایی روش‌شناختی از جمله «اصل بستار علّی فیزیک» و «معرفت‌شناسی قرینه‌گرایانه» است، نشان داده شود که پذیرش طبیعت‌گرایی روش‌شناختی، باور به طبیعت‌گرایی متافیزیکی را اجتناب‌ناپذیر می‌کند و محدود کردن روش علم به روش طبیعت‌گرایانه با باور دین‌داران و خداباوران ناسازگار است.

امروزه بسیاری از مردم با کمک فناوری، چندین ساعت در طول شبانه روز از رسانه های اجتماعی استفاده می کنند؛ صرف نظر از دسترسی به اینترنت و در میان فراوانی برنامه های کاربردی، رسانه های اجتماعی- عمدتاً- برای گشت و گذار در شبکه اینترنتی، یافتن مسیرها، خرید مجازی، گفتگو با دوستان و اشتراک گذاری پیام ها مورد استفاده قرار می گیرند. در همین راستا، پژوهش حاضر تلاش نموده به این پرسش پاسخ دهد که چگونه می توان از رسانه های اجتماعی جهت آشنایی با ادیان و مذاهب مختلف، تبادل عقاید مذهبی و به طور کلی گفتگوی بین ادیان و مذاهب برای اهداف صلح آمیز هم چون کاهش میزان خشونت، قتل عام ها، نسل کشی ها و کشتارهایی که امروزه به بهانه اختلافات دینی و مذهبی شاهد آن هستیم، استفاده نمود. در این خصوص محققان علوم دینی نیز مردم سراسر جهان را تشویق می کنند با ادیان دیگر آشنا شوند؛ به نحوی که تاکنون مقاله های بسیاری درباره این موضوع نوشته شده و گفته می شود وظیفه نخبگان بحث و تبادل نظر در مورد مشکلات موجود و هدایت مردم به راه راست است؛ اما این پژوهش معتقد است اگر کاربران رسانه های اجتماعی مهارت تحلیل، ارزیابی و تولید مفاهیم و محتوای معارف دینی را دارا باشند، می توانند نقش بسزایی در انتقال باورها، تبادل آرا و نظرات اعتقادی- به دور از هر گونه تعصب- داشته باشند. به نظر می رسد تاکنون مهارت در برخورد با محصولات رسانه ای در بسیاری از کشورها آموزش داده نشده است؛ لذا به دنبال الگوی مهارت رسانه ای پاتر به سه مهارت تجزیه و تحلیل، ارزیابی و سنتز- تولید- پیام های رسانه ای اشاره شده است.

این مقاله در برابر شبهه‌ای که اخلاق قرآنی را یکسره مبتنی بر ترس از جهنم و شوق بهشت و فاقد پشتوانۀ عقلی می‌داند، سامان یافته است. این پژوهش با واکاوی آیات انگیزشی قرآن کریم و بررسی دیدگاه مفسران، با رویکردی روان‌شناسانه به کشف و استخراج ابعاد انگیزشی این نظام همت گمارده و کوشیده است نسبت و جایگاه بهشت و جهنم را در این میان به دست آورد. نتایج پژوهش نشان داد این شبهه با استقرای ناقص از آیات قرآن سامان یافته و سیری در آیات قرآن، می‌تواند مجموعه‌ای قاعده‌مند و رو به تعالی از انگیزه‌های فعل اخلاقی را بازنماید. گرایش‌های فطری، باورهای دینی، مقبولیت اجتماعی، پاداش‌های دنیایی و آخرتی، رفتار عادلانه و در نهایت حبّ عبودی، مهم‌ترین عوامل انگیزشی از منظر قرآن کریم است که در این مقاله استخراج و تبیین شد؛ در عین حال که بیم و امید نیز از ذاتیات انسان بوده، کارکردهای قابل توجه در منظومۀ انسان‌شناسی دارد.

نهج‌البلاغه کتاب سیاست، برهان، بصیرت و نماد ناب تفکر اسلامی و راهبر شئونات اخلاقی، دینی و اجتماعی مسلمانان است. این اثر سترگ در دوره معاصر از جهت شکل و محتوا در پرتو نظریات متعددی مورد بررسی قرارگرفته که نشان از وسعت جهان‌بینی نهج‌البلاغه و همگرایی با جدیدترین مکاتب و رویکردهای فکری از جمله پراگماتیسم یا مکتب اصالت عمل است. این جریان، نگرشی فلسفی با سنگ بنای تجربه و عمل‌گرایی است و در پاره‌ای موارد به سمت مصلحت‌گرایی و ابزارانگاری پیش می‌رود. بدون شک نهج‌البلاغه از جهات زیادی با یک اثر سیاسی هم‌ترازی می‌کند؛ زیرا در بسیاری از خطبه‌ها و نامه‌ها، امام علیه السلام در نقش یک حاکم و آمر، اندیشه‌های سیاسی خود را به مردم و امیران ابلاغ می‌نماید که قابلیت بررسی در پرتو مؤلفه‌های سیاسی مکتب پراگماتیسم را دارد، و عهد­نامه امام علیه السلام به مالک‌اشتر یکی از آنهاست. این پژوهش با روش توصیفی - تحلیلی بر آن است تا با جهت‌گیری علمی به جستجوی پارادایم فکری پراگماتیسم سیاسی در نامه امام علیه السلام به مالک اشتر در نهج‌البلاغه پرداخته و میزان تطابق و همخوانی و تحلیل مؤلفه‌های این جریان را مورد سنجش قرار دهد. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که گزاره‌های ارزشی پراگماتیسم سیاسی نظیر واقع‌بینی، عمل‌گرایی و نتیجه‌گرایی در این عهدنامه به‌عنوان سه محور مهم پراگماتیسم که متناسب با مبانی نظری و تعالیم اسلام و عدل الهی است، با جلوه‌های مختلفی توسط امام علیه السلام به کار گرفته شده‌است.

موعظه در فرهنگ قرآنی، رسالت اصلی انبیاء و کتب آسمانی برشمرده شده است. ثمره موعظه‌ای تلقی کردن قرآن، آنجایی به‌طور برجسته آشکار می‌شود که به آیاتی خلاف واقع برمی‌خوریم؛ نظیر محبوس بودن قومی به نام یأجوج و مأجوج در پشت سدی تا روز قیامت و یا افکندن شهاب‌ها برای راندن شیاطین از آسمان. علامه طباطبایی این دو را خلاف واقع می‌شمارد و آیات مربوط را بر مجاز حمل می‌کند. این در حالی است که مفسران طی چهارده قرن گذشته، همگی این آیات را بر حقیقت حمل می‌کردند و ادعای اینکه آنان قرآن را اشتباه می‌فهمیدند، دشوار است. نظریه رقیبی که در این مقاله به آن پرداخته می‌شود، این است که این موارد، اسطوره‌اند و در یک بیان موعظه‌ای هیچ اشکالی ندارد که از اسطوره‌های مخاطبان استفاده ابزاری شود. این نظریه، ضمن باقی گذاشتن آیات قرآن بر معنای ظاهری‌شان که تمام مفسران طی چهارده قرن فهمیده‌اند، حقانیت قرآن را نیز ثابت می‌کند.

آیات مستثنا، آیاتی است که برخلاف کلیت آیات یک سوره، در مکه یا مدینه نازل شده است. براساس تحقیق پیش رو، شمارآیات مستثنا در روایات از قرن دوم تا نهم سیر صعودی داشته؛ تا جایی که سیوطی 90روایت دربارۀ این قسم از آیات نقل کرده است. این پژوهش که با روش توصیفی-تحلیلی صورت پذیرفته، در پی بررسی چگونگی شکل‌گیری و تطور کمّی و کیفی آیات مستثنا از منظر مفسران در طی شش قرن مزبور برآمده است. برحسب نقاط اشتراک و افتراق، رویکرد مفسران به آیات مستثنا را به سه دوره می­توان تقسیم کرد. در دورۀ نخست (قرون2-4) معمولاً مفسران آیات انگشت شماری را مستثنا نموده و در نقل این آیات از راویان خود نام نبرده و به علت مستثنا شدن آیات هم اشاره­ای نکرده­اند. در دورۀ دوم (قرون5-6) آیات بیشتری مستثنا شده و مفسران به نقل روایت در بیان مستثنا شدن آیات اهتمام فراوانی داشته­اند و بعضاً از چند راوی در گزارش مستثنا شدن آیات نام برده­اند. در این دوره علت مستثنا شدنِ میزان قابل توجهی از آیات در مقدمۀ سوره­ها بیان گردیده است. در دورۀ سوم (قرون7-9) حجم آیات مستثنا به اوج خود رسیده، از راویانِ جدیدی در نقل آیات مستثنا یاد شده و آیات مستثنای فراوانی به راویان مشهور نسبت داده شده است. در عین حال رویکرد انتقادی به این‌گونه آیات نیز شکل گرفته و اندکی از این آیات توسط مفسران نقد شده است. از مکی بودن بسیاری از آیات مستثنا و نقل این آیات عموماً در مقدمۀ سوره­ها هم می­توان به عنوان نقاط اشتراک همۀ ادوار نام برد.

نور علم و تمدن چنان دیده انسان‌های معاصر جهان معاصر را خیره ساخته است که گوئی او را به قصرهای موعود موعود بشریت رهنمون ساخته و همه مشکلات با سرپنجه این دو عنصر حل گشته است، درحالی‌که بحران بی‌هویتی و پوچی و بی‌هویتی و سرخوردگی از درون انسان را مضمحل نموده است. ما اعتقاد داریم تعالیم نورانی قرآن کریم که از منبع وحی سرچشمه می‌گیرد به‌خوبی می‌تواند ابتدا بعد فکری و سپس بعد عملی انسان را آن‌گونه هدایت نماید که جایی برای ناامیدی و خلأهای روحی باقی نماند و دلیل موفقیت این نسخه شفابخش این است که از سوی خالق انسان و جهان صادر شده که علاوه بر صفات حسنه، خواستار رشد و تکامل انسان است. در این مختصر هدف ما واکاوی راهبرد اساسی قرآن کریم در تغذیه فکری انسان از یک‌طرف و سیراب کردن جنبه عملی انسان از سوی دیگر می‌باشد.