آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

چکیدهپوشیده و مستور ماندن آثار و عقاید نخستین متکلمین امامیه که باورها و اعتقادات خویش را از دریای نورانی و بی-کران علم ائمه? اخذ نموده‌اند، در طول تاریخ تفکر امامیه سبب شده‌است تا استقلال کلام شیعی از سوی برخی معاندین دچار خدشه قرار گرفته و کلام امامیه را اثر پذیر از جریان‌های فکری حاکم نظیر معتزله عنوان کنند.مطالعه‌ی آثار، روایات و روش کلامی متکلمان شیعه در عهد حضور ائمه? نه تنها اصالت و استقلال کلام امامیه را در محتوا و روش برای ما روشن می‌سازد بل‌که نشانه‌هایی از خوشه چینی بزرگان معتزله از سفره‌ی کلام امامیه را به ما نشان می‌دهد.این پژوهش در پی بررسی احوالات شخصی، اجتماعی و علمی یونس ‌بن عبدالرحمن و همچنین میزان اثر پذیری او از هشام بن حکم می‌باشد. اثبات امتداد اندیشه‌های کلامی هشام در یونس وجود جریان‌های فکری را در مدارس کلامی امامیه نشان می‌دهد که این مطلب نیز شاهد دیگری بر استقلال کلام امامیه از سایر جریان‌های فکری هم عصر خویش خواهد بود.یونس بن عبدالرحمن از جمله اصحاب جلیل‌القدر امام کاظم و امام رضا? می‌باشد که علاوه بر توثیقات بسیار جواز رجوع به او در اخذ معالم دینی از سوی ائمه? صادر شده‌است. وی از اولین افرادی است که با جریان انحرافی واقفیه به مبارزه پرداخته‌است. اندیشه‌های کلامی یونس بن عبدالرحمن در بسیاری از موارد هم راستا با اندیشه‌های کلامی هشام بن حکم می‌باشد. یونس در بخش استنباط همانند هشام بن حکم عمل نموده و در این راستا برخی از اندیشه‌های او را تبیین نموده‌است. در حوزه‌ی دفاع با وجود نقل مناظرات اصحاب توسط یونس هیچ مناظره‌ای از وی در دست نیست. اما نقل مناظرات متعدد از دیگر متکلمان شیعه نظیر هشام و مومن طاق نشان از پذیرش روش کلامی آنان در حوزه‌ی دفاع، از سوی یونس می‌باشد.در این تحقیق ابتدا به شخصیت شناسی و روش شناسی یونس پرداخته شده و در ادامه امتداد اندیشه‌های هشام بن حکم در یونس در معرفت شناسی، توحید، جهان‌شناسی، انسان‌شناسی و راهنماشناسی بررسی می‌گردد.

یونس بن بُکَیر (د. 199ق) و زیاد بن عبدالله بَکّائی(د.183ق) از شاگردان ابن اسحاق(د. 150ق) بودند و مغازی او را نوشتند. با وجود همسانی بیشتر گزاره‌های این دو کتاب، مغازی بکائی بیشتر مورد توجه قرار گرفت و شرح­های گوناگون آن بر ماندگاری این کتاب، تأثیری بسزا گذاشت. این مقاله در صدد تبیین چرایی عدم توجه به مغازی یونس با وجود هم‌شاگردی بودن او با بکائی و داشتن شاگردی برجسته چون احمد ­بن­ جبار عطاردی (د. 270- 272ق) است. برای پاسخ به این پرسش افزون بر مقایسه سند، متن و شیوه نگارش اثر هر دو نویسنده، شخصیت و جایگاه علمی آنان با یکدیگر مقایسه می‌شود. بر اساس یافته‌های این پژوهش، راز ماندگاری مغازی بکائی را باید در فضای سیاسی و مذهبی نیمه دوم سده دوم هجری و برتری شاگرد بکائی بر شاگرد یونس جست‌وجو کرد.

پژوهشی درباره عقل و جایگاه آن در تربیت اسلامی از نگاه امام موسی کاظم(ع) است. نویسنده که دایره بحث خود را بسیار گسترده تلقی کرده است، مطالب خود را تنها در محدوده روایت‎های هشام بن حکم و ضمن هفت فصل تنظیم کرده است. فصل اول به بیان کلیات تحقیق اختصاص یافته و در فصل دوم از مفهوم عقل، تربیت و دیگر واژه‎های مرتبط بحث شده است. فصل سوم به علم نافع و عمل صالح ـ به مثابه دو عنصر عقل‎ورزی ـ پرداخته و فصل چهارم از فرآورده‎های عقل به‎عنوان محتوای تربیت اسلامی سخن رفته است. در فصل پنجم از تعلیم حکمت و تزکیه به‎عنوان دو روش اصلی تربیت اسلامی سخن به میان آمده است. فصل ششم به مقایسه مکارم اخلاقی انسان مطلوب اسلام و انسان عاقل در تعبیر دینی اختصاص دارد و سرانجام در فصل هفتم یافته‎های تحقیقی و پیشنهادات بیان شده است.

این پژوهش در پی یافتن سرنخ‌هایی از امتداد جریان کلامی هشام بن حکم در بصره است و با این پرسش اصلی دنبال می‌شود که خط فکری هشام بن حکم چرا و چگونه در بصره تداوم پیدا کرد. به نظر می‌رسد پس از آنکه هشام بن حکم و شاگردانش در بغداد مورد تعقیب و آزار دستگاه خلافت عباسی قرار گرفتند، برخی از شاگردان هشام همچون علی بن اسماعیل میثمی و حکم بن هشام بن حکم به دلیل رونق‌داشتن گفتگوهای کلامی در شهر بصره و نیز دوری آن شهر از مرکز خلافت عباسی، برای ادامه فعالیت‌های کلامی خویش به آن سامان مهاجرت کردند. آنها در راستای پیگیری اندیشه‌های کلامی خود، بیشتر با گروه فکری معتزله درگیری علمی داشته‌اند و از سوی دیگر مخالفت برخی از امامیان بصره با آنان نیز در خور توجه است. با توجه به مخالفت‌های برون‌مذهبی و درون‌مذهبی، این جریان پس از حضور کوتاه‌مدت و فعالیت‌های تأثیرگذارش در بصره به محاق رفت. البته هرچند تاکنون تصور روشنی از حضور این جریان در بصره وجود نداشته است، اما در این پژوهش به این نتیجه رسیدیم که خط کلامی پیرو هشام در اواخر سدۀ دوم و نیمه سدۀ سوم هجری در بصره فعال بوده‌اند.

در رجال کشی (نک: اختيار معرفة الرجال المعروف برجال الكشى ؛ ج‏۲ ؛ ص۵۳۰ تا ۵۴۰) حکايتی آمده درباره مناظره هشام بن الحکم در مجلس يحیی بن خالد برمکي که مشتمل است بر حوادث منجر به مرگ او. در اين حکايت سبب دشمنی يحیی بن خالد برمکي با هشام دشمنی هشام با فلاسفه عنوان شده است.