مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

نسبیت معرفت دینی را می توان از مهم ترین مبانی پلورالیسم دینی به شمار آورد. این نظریه متأثر از روش هرمنوتیک غرب است که تلاش می کند این روش را در فهم و تفسیر متون دینی به کار برده، فهم صحیح متن دینی را دست نایافتنی بنمایاند. نسبیت گرایان معرفت دینی برای اثبات مدعای خود به دلایلی چون: تفکیک میان واقعیت و درک ما از واقعیت، ذوبطون و صامت بودن متون دینی و نیز همگانی بودن فهم دینی استناد کرده اند.این نوشتار به نقد درون دینی این نظریه پرداخته، با استمداد از آیات قرآن کریم و کلمات معصومین (علیهم السلام)، دلایل این پندار را به چالش کشیده، بر این عقیده است که از نگاه دینی حقیقت قابل دستیابی است و ذوبطون بودن متون دینی هیچ گاه به معنای کثرت فهم های متعارض و ناهمگون نیست؛ نیز متون دینی صامت و خالی از معانی نبوده، نور، تبیان و هدایتگر بشر می باشند.

‫مسئله عقل از مسائل مطرح و اختلافي در اديان و مذاهب مختلف است و برداشتهاي گوناگون از اين منبع معرفتي بشر، موجب به وجود آمدن نظريهها و نحلههاي مختلف شده است. برخي از اين نظريهها، عقل(برهاني، نه فطري) را تنها منبع صحيح قابل اعتماد در معرفت شناختي دين شمرده و آن را معيار دين قرار دادهاند(نظريه مفتاح). در برخي ديگر از اين نحلهها، عقل از دخالت در ساحت دين باز داشته شده است (نظريه مصباح). گروهي ديگر عقل را در کنار نقل و وحي داراي حقيقت واحدي دانستهاند. پژوهش حاضر در پنج فصل کوشيده است، با نگاه به انديشه متکلمان نخستين اسلامي که توفيق درک محضر ائمه?را داشتهاند، به تحقيق پيرامون منزلت و جايگاه عقل بپردازد. اين تحقيق پس از بيان کليات، به شناسايي سدههاي نخست پرداخته است و پس از آن، جايگاه عقل در عصر شاگردان امام صادق عليه السلام و دلايل نشو و نماي علوم عقلي در آن عصر را بيان کرده است. سپس به چيستي و کارکرد عقل نزد دو گروه و مقايسه بين دو ديدگاه پرداخته و اين نتيجه را گرفته است که از نظر متکلمان نخستين، عقل اولين راهنماي انسان به سوي خدا و تشخيص دهنده خوب از بد، حق از باطل و صحيح از فاسد است. عقل است که معرفت اوليه نسبت به خداوند، ضرورت ارسال رسل، و درک ارزشهاي زندگي را به ارمغان ميآورد و گاهي اوقات به عنوان منبع و حجت دين در کنار ديگر منابع معرفتي قرار ميگيرد. البته در اينجا بايد توجه کرد که در کارکرد عقل در انديشه ابوحنيفه، گستردگي بيشتري نسبت به شاگردان امام صادق عليه السلام وجود دارد؛ هرچندکه اين تفاوت چندان محسوس نيست. علاوه بر اين، هر دو ديدگاه بر اين باورند که عقل منبع مستقل معرفتي در کنار ساير منابع چون کتاب، سنت و اجماع است؛ هرچند که ابوحنيفه در برخي موارد، عقل را بدون نياز به شرع، راهنماي انسان به سوي معرفت ميداند. پس از اين موارد، قلمرو و گستره عقل و نيز چيستي عقل و ايمان بيان شده است.