مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

«الأمالی»، کتابی در تفسیر آیات متشابه و مشکل و تبیین احادیث دشوار، تألیف سید مرتضی، متکلم، ادیب، فقیه و حدیث‌ شناس برجسته امامیه در سده پنجم قمری. در فهرست‌ های قدیمی، این کتاب به نام «الغرر و الدرر» نامیده می‌ شود. امّا اهل حدیث، آن را با اسم أمالی المرتضی می‌ شناسند. أمالی، مجالس مختلفی است که سیدمرتضی، آنها را در زمان‌ های پی در پی املا کرده و در آنها از موضوعی به موضوع دیگر و از هدفی به هدف دیگر منتقل شده است. بعضی از آیات قرآن کریم را که تأویل آنها بر عامه و خواص پوشیده است و سؤالاتی در مورد آنها شده و اشکالاتی متوجّه آنها است، انتخاب کرده و تأویل و توجیهش را به طریق و مذهب اصحابش که معتزله یا اصحاب عدل‌ اند- چنان که او را می‌ نامد-، علاج و درمان کرده است. او کوشش خود را مصروف بر این داشته که در تأویل آیات متشابه و اشعار عرب‌ زبانان، توفیق حاصل کند که الحق، در این کار، تسلّط عجیبی از خودش بروز داده و ذهن لطیف و نکته‌ پرداز و هوش سرشار خود را نشان داده است. وی را در تفسیر و تأویل، کثرت محفوظاتش از شعر، لغت و حدیث یاریش نموده و فصل‌ الخطاب وجوه مختلف و آرای متفاوتی بوده که بر او عرضه می‌ شده است. البته، گاهی نیز اخذ همه آرا و جمع آنها را جایز و صحیح دانسته است. آیاتی را که سید مرتضی انتخاب کرده و بر تفسیر آنها همّت گماشته است، اکثراً از مواردی است که در کتب دیگر به دست ما نرسیده است. او علاوه بر آیات، احادیثی را انتخاب کرده است که آنها نیز چنین‌ اند و معمولا علما در تأویل آنها با هم اختلاف دارند. وی تعارض‌ ها را آشکار کرده و تفسیر و تأویل آنها را- همان گونه که در تفسیر آیات عمل می‌ کرد- بیان نموده و در این کار، از شواهد شعر و لغت کمک گرفته است. البته در این میان، مذهب اصحاب خود، یعنی اصحاب عدل را آشکار ساخته و دلیل آنها را برتر دانسته است. در این موارد، علی الخصوص با ابن قتیبه و ابو عبید قاسم بن سلاّم و ابن انباری، مناقشات فراوان کرده است. علاوه بر اینها در علم کلام هم مسائلی را طرح کرده که در آنها مشاجره وجود دارد و مناظرات بسیار رخ داده است؛ مطالبی مانند مسئله رؤیت خدا، خلق، افعال بندگان، اراده خدا بر زشتی‌ ها... که در آنها بر ردّ دشمنان دلیل آورده است. او در این مناقشات، مهربان و در گفتارش عفیف است. به جز مسائل گفته شده در کتاب، مختاراتی از اشعار و سخنان برگزیده نیز وجود دارد که آنها را با شرح، نقد و ارزیابی همراه ساخته است. در آغاز آنها شرح حالی از شعرا آورده و همچنین گروهی از اشعار، أقوال و نوادر آنها را ذکر کرده است. در ادامه، نکات ظریفی از آنها و جواب‌ های قانع‌ کننده و نیز مطالب فکاهی آورده که بسیاری از آنها بر پایه کتب جاحظ، ابن قتیبه، مبرد، أبی حاتم، آمدی و دیگران است. همچنین، برخی از مقاصد شعرای عرب در جاهلیت و صدر اسلام را در مدایح و مراثی و هجویات و... ذکر کرده که بعضا مورد نقد قرار گرفته است. به خاطر وجود متون متنوع، فصول مختلف و مباحث گران قدر، برای این کتاب امتیاز ویژه بین کتب عربی حاصل شده است و مرجعی برای علما به شمار می‌ رود. ادبا به آن نیازمندند و علاقه مندان در اعصار مختلف به آن ارجاع داده می‌ شوند. همه اینها که گفته شد، مطالب موجود در متن اصلی کتاب است. علاوه بر اینها زیاداتی در انتهای کتاب موجود است که با عنوان مساله تنظیم شده و با نام تکملة الغرر به کتاب افزوده شده است. با این تکمله، کتاب أمالی المرتضی به پایان می‌ رسد.

«الأمالی»، کتابی در تفسیر آیات متشابه و مشکل و تبیین احادیث دشوار، تألیف سید مرتضی، متکلم، ادیب، فقیه و حدیث‌ شناس برجسته امامیه در سده پنجم قمری. در فهرست‌ های قدیمی، این کتاب به نام «الغرر و الدرر» نامیده می‌ شود. امّا اهل حدیث، آن را با اسم أمالی المرتضی می‌ شناسند. أمالی، مجالس مختلفی است که سیدمرتضی، آنها را در زمان‌ های پی در پی املا کرده و در آنها از موضوعی به موضوع دیگر و از هدفی به هدف دیگر منتقل شده است. بعضی از آیات قرآن کریم را که تأویل آنها بر عامه و خواص پوشیده است و سؤالاتی در مورد آنها شده و اشکالاتی متوجّه آنها است، انتخاب کرده و تأویل و توجیهش را به طریق و مذهب اصحابش که معتزله یا اصحاب عدل‌ اند- چنان که او را می‌ نامد-، علاج و درمان کرده است. او کوشش خود را مصروف بر این داشته که در تأویل آیات متشابه و اشعار عرب‌ زبانان، توفیق حاصل کند که الحق، در این کار، تسلّط عجیبی از خودش بروز داده و ذهن لطیف و نکته‌ پرداز و هوش سرشار خود را نشان داده است. وی را در تفسیر و تأویل، کثرت محفوظاتش از شعر، لغت و حدیث یاریش نموده و فصل‌ الخطاب وجوه مختلف و آرای متفاوتی بوده که بر او عرضه می‌ شده است. البته، گاهی نیز اخذ همه آرا و جمع آنها را جایز و صحیح دانسته است. آیاتی را که سید مرتضی انتخاب کرده و بر تفسیر آنها همّت گماشته است، اکثراً از مواردی است که در کتب دیگر به دست ما نرسیده است. او علاوه بر آیات، احادیثی را انتخاب کرده است که آنها نیز چنین‌ اند و معمولا علما در تأویل آنها با هم اختلاف دارند. وی تعارض‌ ها را آشکار کرده و تفسیر و تأویل آنها را- همان گونه که در تفسیر آیات عمل می‌ کرد- بیان نموده و در این کار، از شواهد شعر و لغت کمک گرفته است. البته در این میان، مذهب اصحاب خود، یعنی اصحاب عدل را آشکار ساخته و دلیل آنها را برتر دانسته است. در این موارد، علی الخصوص با ابن قتیبه و ابو عبید قاسم بن سلاّم و ابن انباری، مناقشات فراوان کرده است. علاوه بر اینها در علم کلام هم مسائلی را طرح کرده که در آنها مشاجره وجود دارد و مناظرات بسیار رخ داده است؛ مطالبی مانند مسئله رؤیت خدا، خلق، افعال بندگان، اراده خدا بر زشتی‌ ها... که در آنها بر ردّ دشمنان دلیل آورده است. او در این مناقشات، مهربان و در گفتارش عفیف است. به جز مسائل گفته شده در کتاب، مختاراتی از اشعار و سخنان برگزیده نیز وجود دارد که آنها را با شرح، نقد و ارزیابی همراه ساخته است. در آغاز آنها شرح حالی از شعرا آورده و همچنین گروهی از اشعار، أقوال و نوادر آنها را ذکر کرده است. در ادامه، نکات ظریفی از آنها و جواب‌ های قانع‌ کننده و نیز مطالب فکاهی آورده که بسیاری از آنها بر پایه کتب جاحظ، ابن قتیبه، مبرد، أبی حاتم، آمدی و دیگران است. همچنین، برخی از مقاصد شعرای عرب در جاهلیت و صدر اسلام را در مدایح و مراثی و هجویات و... ذکر کرده که بعضا مورد نقد قرار گرفته است. به خاطر وجود متون متنوع، فصول مختلف و مباحث گران قدر، برای این کتاب امتیاز ویژه بین کتب عربی حاصل شده است و مرجعی برای علما به شمار می‌ رود. ادبا به آن نیازمندند و علاقه مندان در اعصار مختلف به آن ارجاع داده می‌ شوند. همه اینها که گفته شد، مطالب موجود در متن اصلی کتاب است. علاوه بر اینها زیاداتی در انتهای کتاب موجود است که با عنوان مساله تنظیم شده و با نام تکملة الغرر به کتاب افزوده شده است. با این تکمله، کتاب أمالی المرتضی به پایان می‌ رسد.

کتاب حاضر یک کتاب توحیدی است که در آن به مباحث توحیدی ای از قبیل بحث های درباره علم کلام ، جواهر و ماده و ... می پردازد بعد از آن شروع به بحث توحید و یگانگی خداوند و صفات علم ، تکلم و... را ادامه می دهد و در قسمت پایانی بحث سمعیات را مطرح می کند مثل رویت الهی ، قیامت و...

أربع رسائل، حاوی چهار رساله عربی با نام‎های «مسأله في البداء»، «نسمات الهدی و نفحات المهدي»، «البلاغ المبين» و «الرد علی الوهابية» به قلم عالم شیعی محمدجواد بلاغی (متوفی 1352ق) در رد عقاید و افکار فرقه ضاله وهابیت است. تصحیح و تحقیق کتاب به قلم سید محمدعلی حکیم به انجام رسیده است. کتاب با مقدمه مفصل محقق اثر در معرفی نویسنده و معرفی این چهار رساله آغاز شده است و به دنبال آن چهار رساله مذکور می‌آید که ابتدای هرکدام مقدمه‌ای ذکر شده است.

العقد الفريد، اثر ابن عبدربه، کتابی است در موضوع اخبار، حکایت و تاریخ که در 25 باب و به تقلید از «عيون الأخبار» ابن قتیبه نگارش یافته است. در این چند صفحه مختصر علامه امینی ره بعضی از عناوین و مطالب کتاب العقد الفرید را ذکر و به شبهات آن پاسخ می دهد. العقد الفريد، تألیف ابن عبدربه (متوفی 328ق)، با تحقیق مفید محمد قمیحه، کتابی است در موضوع اخبار، حکایت و تاریخ که به زبان عربی نوشته شده است.

الاقتصاد الهادی الی طریق الرشاد؛ امور واجب در اصول عقائد و عبادات شرعی را به صورت مختصر بیان می‌کند. مباحث كتاب به طور كلى در دو بخش كلام و فقه تقسيم شده است. در قسمت اوّل، دو اصل توحيد و عدالت بررسى شده است كه در ضمن مسألۀ عدل، اصول نبوت، امامت و معاد نيز مطرح شده است. در قسمت دوم، كتاب‌هاى پنج‌گانۀ صلاة، صوم، زكاة، حج، جهاد مطرح شده است. قسمت فقه كتاب بصورت فقه موجز و رساله‌هاى متداول نوشته شده و آنچنان كه مؤلف در مقدمه و انتهاى كتاب مى‌نويسد سعى نموده كه در نهایت اختصار، مسائل اساسى و مورد نياز شامل واجبات، محرمات، مستحبات، مكروهات، مقدمات، اجزاء و شرايط و مبطلات هر يك از اين عبادات را در قالبى بسيار منظم بيان نمايد.

تاریخ کلام شیعه در واقع تاریخ مدارس و مکاتب کلامی شیعی است که هر یک به واسطه شرایط فکری حاکم بر جامعه، دانشمندان تأثیرگذار و همچنین اندیشه‌های کلامی مستحکم، توانستند در قسمتی از حیات فکری شیعه ایفای نقش‌کرده و در قالب مدارس کلامی به نشر و دفاع از اندیشه خود بپردازند. از جمله مهم‌ترین این مدارس دو مدرسه‌کلامی کوفه و قم می‌باشند که با توجه به ویژگی‌های خاص خود، همچون تشکیل در زمان حضور ائمه(علیهم السلام) و نیز بهره‌مندی از عالمان بزرگ، توانستند نقش مهمی در اندیشه‌کلامی شیعه داشته و تأثیرات مهمی بر مدارس کلامی بعد از خود بگذارند. از جمله عالمان بزرگ این مدارس می‌توان به هشام‌بن‌حکم در مدرسه‌کوفه و شیخ‌صدوق در مدرسه‌قم اشاره‌کرد. یکی از تفاوت‌های اصلی میان این دو مدرسه، نگاه به جایگاه‌عقل و کارکردهای آن در شناخت معارف دینی و دفاع از آن‌ها است. تحقیق حاضر بر پایه این فرضیه شکل گرفت که در اندیشه دو متکلم مذکور تفاوتی در نگاه ابزاری به عقل وجود ندارد و هر دو مدرسه عقل را به عنوان ابزاری برای استنباط معارف از نقل، و دفاع از معارف دینی می‌پذیرند و تفاوت آن‌ها در نگاه منبعی به عقل است، یعنی هشام‌بن‌حکم به عنوان نماینده مدرسه‌کوفه عقل را در کنار قرآن و سنت منبعی مستقل برای شناخت معارف دینی می‌داند در حالی که شیخ‌صدوق کارکرد منبعی عقل را انکار و تنها کارکرد ابزاری آن را می‌پذیرد. در پایان مقاله، پس از بیان جایگاه‌عقل در اندیشه هر یک از دو دانشمند در دو بخش جداگانه این نتیجه حاصل شد که از حیث منبعی نیز تفاوتی بین اندیشه‌های این دو شخصیت وجود ندارد بلکه تفاوت در تقدم و تأخر در به کارگیری عقل و نقل و نیز میزان عقل‌گرایی است، نه در اصل منبع بودن عقل در کنار کتاب و سنت.