جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

پرسش از چگونگی فهم نسبت انسان با وجود، پرسشی مهم است که می‌‌توان به‌واسطه­ی آن دو متفکر غیرمتافیزیکی، یعنی هایدگر (Heidegger) و ابن­عربی را استنطاق کرد. هایدگر در پاسخ به فهم نسبت انسان به وجود در اندیشه­ی متأخر خود به مفهوم «رویداد ازآنِ­خودکننده» متوسل می‌شود که مفهوم محوری اندیشه­ی متأخر اوست. نسبت میان انسان و وجود و چگونگی فهم وجود در حوالت تاریخی آن توسط رویداد متعین می‌گردد. رویداد با مؤلفه‌هایی اساسی چون غیرمفهومی­بودن، رخصت به گشودگی، تاریخیت و قرب به وجود شناخته می‌شود. ازسوی­دیگر، نزد ابن­عربی، رابطه­ی انسان با وجود با «تجلی خاص وجود بر انسان» متعین می‌گردد. در این پژوهش، محقق کوشیده است با روش تحلیلی­تطبیقی نسبت میان «رویداد در هایدگر متأخر» با «تجلی نزد ابن­عربی» را در پاسخ به پرسش از نسبت انسان با وجود موردبررسی قرار دهد. با توجه به روش تطبیقی تشابه نسبت‌ها، می‌توان اذعان کرد دو مفهوم رویداد و تجلی تقارب معناداری با یکدیگر دارند و مؤلفه‌های اساسی مشابهی در آنها وجود دارد. بر این اساس، نگارنده بر آن است که میان «رویداد ازآنِ­خودکننده» و «تجلی خاص وجود» تشابه تناسب برقرار است و می‌توان امکانات هم­سخنی دو متفکر از قبیل امکان تفکر غیرمفهومی در ساحت حضور، تجربه­ی قرب به وجود و امکان فهم تاریخی وجود را بر مبنای دو مفهوم فوق نشان داد. با این امکانات می‌توان باب گفت‌وگو میان دو متفکر از دو سنت مختلف را گشود و افق مشترکی را در باب تفکر معطوف به وجود دنبال کرد.

موضوع اصلی که فلسفة هیدگر، وجود است. او معتقد است این موضوع در تاریخ فلسفة غرب بعد از افلاطون و ارسطو مورد غفلت قرار گرفته و جای خود را به معرفت‌شناسی داده است. در دوران جدید، وی برای احیای مجدد موضوع فراموش‌شدة وجود، تلاش زیادی انجام داد و کوشید از قلمرو مفهومی وجود فراتر رفته و به کنه حقیقت عینی و انضمامی وجود نائل شود. هیدگر برای رسیدن به این منظور، به‌دنبال راهی برای شناسایی وجود است؛ به‌همین دلیل به انسان رو می‌آورد. از منظر او، انسان تنها موجودی است که توانایی پرسش از وجود را دارد و تنها پدیداری است که می‌تواند به همة پدیدارها معنا ببخشد. درواقع، پرسش از وجود تنها از طریق موجودات حاصل می‌شود، چراکه وجود در موجودات مخفی است و راه گشایش آن، تحلیل و بررسی واقعیت انضمامی وجود است. این مقاله با روشی تحلیلی‌ـ‌توصیفی، در صدد بررسی تجربة وجودی وجود از نگاه هیدگر است؛ از آن جهت که تجربه کردن وجود و عینیت یافتگی آن به‌معنای ظهورات وجود و نامستور بودن وجود است و تجربه کردن وجود انسان به‌مثابه موجودی برآمده از وجود، برجسته‌ترین گونة ظهور وجود.

«تفکر وجودی» به‌مثابه کلیدواژه‌ای مهم در مقابل تفکر متافیزیکی، مفهومی است که به اعتقاد برخی فیلسوفان معاصر، عبور از متافیزیک در گرو دست‌یابی به آن است. این تفکر نزد هایدگر تفکری معطوف به حقیقت وجود بوده، مبتنی بر گشودگی است و در «رویداد» رخ می‌دهد، خصلت بازنمودی و تمثلی ندارد و با وارستگی و گشایش برای راز، در انتظار رخداد حقیقت است. بر اساس آموزه‌های ابن‌عربی نیز می‌توان تفکری وجودی را مطرح کرد که خصلت تدبری و سیری از باطل به‌سوی حق دارد، از التفات و گشودگی به حقیقت وجود آغاز می‌گردد و در اثر صیقلی شدن وجودی و وارستگی از تعلقات، قوت می‌گیرد و نتیجة آن، کشف حجاب و رؤیت کل در جزو و مطلق در مقید است. در این مقاله، برآنیم تا با روش تحلیلی، مطالعه‌ای تطبیقی در ریشه‌های تفکر وجودی از منظر دو متفکر ارائه دهیم و بنیادهای مشترک غیر متافیزیکی آن‌دو را آشکار نماییم. این ریشه‌های مشترک عبارتند از: دوگانه وجود‌ـ‌حق، تمایز وجود و موجود، گشودگی به وجود، حقیقت به‌مثابه کشف‌المحجوب، نسبت انسان با وجود، و نهایتاً، دوگانة رویداد‌ـ‌تجلی وجود. هرچند نمی‌توان از تمایزها و افتراقات این‌دو متفکر، از جمله تفاوت در عوالم، تفاوت بستر تاریخی و تفاوت روش ایشان، چشم پوشید، اما تقارب رویکرد آنها در عرصة تفکر، نویدبخش آفاقی از امکانات هم‌سخنی و گفتگوی مشترک است.

هایدگر از تاریخ فلسفه به‌عنوان تاریخ بسط سوبژکتیویسم متافیزیکی یاد نموده است، بنابراین، از نظر وی پایان فلسفه، کمال متافیزیک و نهایت ثنویت سوبژه‌ـ‌ابژه است. او خواهان گسست از سوبژکتیویسم و نیل به نوعی از تفکر غیرمتافیزیکی است. قصد مقاله پیش رو یافتن پاسخی به این پرسش است که آیا رابطه‌ای میان اندیشه‌های هرمسی ـ‌به‌معنای وحدت تفکر و هستی، یا به‌عبارت دیگر، تلقی غیرثنوی (سوبژه‌‌ـ‌ابژه)، متمایز از ثنویت سوبژه‌ـ‌ابژه، میان انسان و جهان‌ـ با اندیشه هایدگر وجود دارد؟ آیا این اندیشه‌ها می‌توانند ما را در گسست از متافیزیک یاری رسانند؟ در تعالیم هرمس، سرنوشت فلسفه، به‌منزله عزیمت به بی‌راهه و تباهی، پیش‌بینی شده است. متون هرمسی در مورد وحدت اندیشه و جهان هستی سخن گفته و برای انسان، به‌عنوان آینه کیهان، مقامی شامخ در حد خدایان قائل شده‌اند که وظیفه‌اش نگاهبانی از جهان و تکمیل آفرینش است. هایدگر نیز با تأثیر از اساطیر و متفکران یونان باستان، تفکر و وجود را در وحدت دانسته و حقیقت انسان را نقشی از هستی می‌داند که باید با اگزیستانس خویش، نگاهبان حقیقت هستی گردد. در این راستا، هرمس و هایدگر از دو نوع آگاهی، «نوس» و «لوگوس»، سخن گفته‌اند و می‌کوشند از نوس در برابر سیطره لوگوس دفاع نمایند.

یکی از عمده‌ترین استنادات هیدگر در توضیح فرآیند نسیان وجود در تاریخ متافیزیک، عدم التفات به تمایز وجودشناختی از سوی اصحاب متافیزیک است که بر اساس آن، باید از فروکاستن وجود به موجودی خاص اجتناب ورزید. به‌زعم هیدگر، در پی عدم التفات به تمایز وجودشناختی در طول تاریخ فلسفه، فیلسوفان اغلب از مداقّه در «معنا» و «حقیقت» وجود صرف‌نظر کرده‌اند. اما چنانکه می‌دانیم یکی از دقت‌نظرهای هوشمندانه فیلسوفان مسلمان در مواجهه با مبانی وجودشناختی فلسفه یونان، التفات به تمایز میان وجود و ماهیت است. التفات جدی به این تمایز، که نخست در آراء فلسفی فارابی انعکاس یافته، نزد ابن‌سینا به یکی از مبانی اصلی وجود‌شناسی بدل شده است. پرسش و مسأله اساسی در این میان آن است که آیا می‌توان تمایز میان وجود و ماهیت و مباحث وابسته به آن را نزد فیلسوفان مسلمان، به‌ویژه ابن‌سینا مصداقی از تمایز وجودشناختی مطلوب هیدگر به‌شمار آورد؟ نتایج بررسی‌ها در پژوهش پیش‌رو نشان می‌دهد که به‌رغم ابداعات و دستاوردهای وجودشناختی ابن‌سینا، وجود در منظومه فکری او به‌مثابه یک اُبژه مد‌نظر قرار می‌گیرد؛ به‌نحوی‌که حتی در تحلیل ذهنی، متأخر از چیستی یک موجود انگاشته می‌شود و در زمره مقوّمات هویّت آن به‌شمار نمی‌آید. این شیوه مواجهه با مسأله وجود، علاوه بر آنکه پرسش از معنا و حقیقت وجود را مغفولٌ عنه می‌نهد، وجود را به‌مثابه حضور، نامستوری و افق گشایش به فراموشی می‌سپرد و در نهایت، دستگاه مفهومی و معرفت‌شناسی ویژه موجودات را در تحلیل آن به کار می‌گیرد و به این ترتیب از التفات به تمایز وجود شناختی مطلوب هیدگر استنکاف می‌ورزد.

نوشتار حاضر تلقی سوبژکتیویستی کانت از مفهوم رخداد را در چگونگی صدور احکام زیبایی‌شناختی ذیل تجربة زیبایی‌شناختی واکاوی می‌کند. به‌طور عام، «رخداد» مفهومی انتولوژیکی در اندیشة هایدگر است. هایدگر در مسیر یافتن پرسش در باب فهم بنیادهای درونی زبان، به موقعیت اصیل «ارایگنیس» یا رخداد بازمی‌گردد. رخداد موقعیتی است که در آن، زبان از طریق گفتار خود را عیان کرده و دربارة خود سخن می‌گوید و بدین‌شکل، سایر هستندگان نیز به عرصة حضور پای می‌گذارند. اما در کانت، تلقی سوبژکتیویستی از رخداد، در بازی آزاد میان تخیل و فاهمه عیان می‌شود. کانت به‌طور مستقیم، مفهوم رخداد را در تبیین امر زیبا به‌کار نمی‌برد، اما بررسی دیدگاه وی در باب اعتبار احکام زیبایی‌شناختی، دلالت بر تعامل شناختی میان فاهمه و تخیل دارد که فراتر از قواعد و بنیادهای معرفت‌شناختی، به‌شکلی کلی، ضروری و همگانی، در وضعیت رخداد عیان می‌شود. از نگاه کانت، چون چگونگی صدور احکام تأملی از سوی فاهمه با دشواری مواجه است و فاهمه فاقد مقولات پیشیتی است که بتواند تأثرات حسی منطوی در تخیل را صورت‌بندی کند، صدور حکم خارج از قوانین شناختی به‌شکلی رخدادگونه عیان می‌شود. درواقع، سوژه فراتر از سوژگی خود، در نسبت با ابژه، به فراتر از ابژه‌گی در لحظه مواجهه، از طریق رخداد بازی به تعامل می‌رسند. رخداد است که اجازه نی‌دهد تعامل نخست سوژه با جهان و سپس بازی آزاد میان تخیل و فاهمه صورت پذیرد.

هدف پژوهش حاضر دست‌یابی به فهم سیر زمان، جایگاه و مفهوم اصالت و تبیین مسئولیت اگزیستانس، بر اساس آراء هایدگر در دو اثر مفهوم زمان و هستی و زمان است. در این تحقیق تلاش بر آن بوده تا با استفاده از روش تحلیل هرمنوتیک شلایرماخر، با درکی عینی و عاری از سوءفهم به دیدگاه هایدگر در این مبحث دست یابیم. شیوۀ کار در این تحلیل بر پایۀ چرخشِ تفسیر جزئی به کلی، و تفسیر کلی به جزئی متن بوده است؛ بدین معنا که تفاسیر جزئی بر پایۀ فهم کلی از متن و فهم کلی در سایۀ تفسیر جزئی از جملاتِ متن، به‌دست آمده است. در تفاسیر هر جزء به ویژگی‌های دستوری و فنی (روان‌شناسانۀ مؤلف) توجه شده و فهم بر اساس آنها حاصل شده است. در مجموع، دو رویکرد استقرایی و قیاسی در حصول تفاسیر استفاده شده است. یافته‌های پژوهش حاکی از آن است که هایدگر زمان را نوعی وجود خاص برای دازاین می‌داند؛ یعنی نوعی سازوکار پروامندانه، با بازگشت آینده‌سویانه به بودگی یا گذشته، که در پی آن است تا دازاین را به مکان‌مندی ویژۀ خود در هستی برساند. هستی دارای سازوکاری از تفرد و تضاد است که با یکپارچگی به‌هم می‌پیوندند. هستی، دازاین را وسیله‌ای برای تفردبخشی و معنابخشی به هستنده‌ها و خویش می‌بیند که ضمن وجودبخشی بدان، از آن وجود می‌گیرد. مسئولیت دازاین در شناخت جایگاه ویژة خود در طبیعت معنا می‌یابد که با وجود زمان‌مند، در نقطۀ اصالت می‌تواند به تفرد دیگری و خویشتن برسد و با هستن‌ـ‌به‌سوی‌ـ‌مرگ خود را به مرکز یکپارچگی وصل کند. چنین نقطه‌ای همان اصالتی است که در دازاین قابل تعریف است.

این کتاب ترجمه پنجم از "Der ursprung des kunstwerks"است که در معرفی آن آمده است" :کتاب حاضر شرحی است مفصل و جامع از رساله "سر آغاز اثر هنری " هیدگر و مفتاحی است بر فلسفه هنر هیدگر .کتاب چنان که نویسنده در دیباچه متذکر می‌شود، حاصل سلسله درس گفتارهایی است که در دانشگاه پنسیلوانیا القا شده است و متکی است بر تحقیقات و یادداشت‌ها و مقالات کوکلمانس .نویسنده برای توضیح و شرح مقاصد هیدگر در رساله، در بخش اول مهم‌ترین تحولات فکری در تاریخ زیبایی‌شناسی غربی از آغاز تا زمان هیدگر را ذکر می‌کند .این امر موجب شده است که کتاب از شرح رساله هیدگر در باب هنر، بسی فراتر رود و خواننده را هر چند به اجمال با تاریخ زیبایی شناسی آشنا سازد .در بررسی تاریخ زیبایی شناسی، تفسیر هیدگر از تاریخ متافیزیک غربی و به تبع تاریخ زیبایی شناسی مورد توجه قرار گرفته است .لذا مطالعه بخش اول زمینه مساعدی را جهت ورود به شرح و تفسیر رساله سرآغاز اثر هنری فراهم می‌کند .در بخش دوم، نویسنده پس از بیان مقدماتی در باب زمینه تاریخی دروس هیدگر و موضوع و روش آنها و این که رساله را چگونه باید تفسیر کرد ;به توصیف روش پدیدارشناسی هرمنوتیک هیدگر می‌پردازد و سپس رساله را به اقتفا از "فن هرمان "شاگرد برجسته هیدگر، به چهار بخش تقسیم می‌کند و به توضیح هر بخش می‌پردازد .در پایان به طرح تفکر شاعرانه هیدگر براساس برخی دیگر "از نوشته‌ها و آثار دوره متاخر او می‌پردازد ."

این کتاب ترجمه پنجم از "Der ursprung des kunstwerks"است که در معرفی آن آمده است" :کتاب حاضر شرحی است مفصل و جامع از رساله "سر آغاز اثر هنری " هیدگر و مفتاحی است بر فلسفه هنر هیدگر .کتاب چنان که نویسنده در دیباچه متذکر می‌شود، حاصل سلسله درس گفتارهایی است که در دانشگاه پنسیلوانیا القا شده است و متکی است بر تحقیقات و یادداشت‌ها و مقالات کوکلمانس .نویسنده برای توضیح و شرح مقاصد هیدگر در رساله، در بخش اول مهم‌ترین تحولات فکری در تاریخ زیبایی‌شناسی غربی از آغاز تا زمان هیدگر را ذکر می‌کند .این امر موجب شده است که کتاب از شرح رساله هیدگر در باب هنر، بسی فراتر رود و خواننده را هر چند به اجمال با تاریخ زیبایی شناسی آشنا سازد .در بررسی تاریخ زیبایی شناسی، تفسیر هیدگر از تاریخ متافیزیک غربی و به تبع تاریخ زیبایی شناسی مورد توجه قرار گرفته است .لذا مطالعه بخش اول زمینه مساعدی را جهت ورود به شرح و تفسیر رساله سرآغاز اثر هنری فراهم می‌کند .در بخش دوم، نویسنده پس از بیان مقدماتی در باب زمینه تاریخی دروس هیدگر و موضوع و روش آنها و این که رساله را چگونه باید تفسیر کرد ;به توصیف روش پدیدارشناسی هرمنوتیک هیدگر می‌پردازد و سپس رساله را به اقتفا از "فن هرمان "شاگرد برجسته هیدگر، به چهار بخش تقسیم می‌کند و به توضیح هر بخش می‌پردازد .در پایان به طرح تفکر شاعرانه هیدگر براساس برخی دیگر "از نوشته‌ها و آثار دوره متاخر او می‌پردازد ."

اثبات جهان خارج جزء نخستین مسائلی است که از ابتدا دغدغۀ هایدگر جوان بوده است. وی در سراسر مسیر تفکر فلسفی خود، تلاش مکرری را برای بازیابی تجربه اولیه یونانی پیش از سقراطی از هستی به‌عنوان φύσις (فوسیس) انجام می‌دهد. وی با ریشه‌یابی کلمات φύσις و nature ترجمه فوسیس به طبیعت را رد و بیان می‌کند که این ترجمه دلیل انحراف فلسفه و سپس علم شد که در نتیجۀ آن و در فلسفه کانت نیاز به اثبات جهان پیدا شد. بنابراین تلاش کرد تا از علم‌گرایی و نگاه علمی فاصله بگیرد و در رجوع به تفکر یونانی به این مسئله را نشان دهد که عدم اثبات جهان خارج، نه به دلیل غفلت فیلسوفان یونانی، بلکه در نوع نگاه آنان به رابطه انسان و جهان نهفته است. وی برای حل این معضلات با رجوع به فلسفه ارسطو، اصطلاحاتی همچون فوسیس، اپاگوگه، اتیا، آرخه و... را تفسیر می‌کند. در نظر وی فوسیس برای ارسطو همان هستی به ما هو هستی است و اصطلاحات دیگر همچون آیتیا، آرخه و به‌ویژه اوسیا را باید در این رابطه بازتعریف و تفسیر کرد. وی با ارائۀ این تفسیر نشان می‌دهد که رابطه انسان با هستی عمیق‌تر از آن است که نیاز به اثبات هستی احساس شود. هستی پیشاپیش موجودات و قبل از آن‌ها برای انسان رخ عیان می‌کند و انسان با واسطۀ آن قادر به اگزیستانس می‌شود.